Rządowy projekt ustawy o pracy na morzu

określonym w marynarskiej umowie o pracę. Informacja o takim zdarzeniu jest
odnotowywana w dzienniku pokładowym.

Art. 40 oraz art. 41 projektu ustawy zawierają przepisy dotyczące
przedstawiciela załogi statku, który reprezentuje załogę statku wobec kapitana statku i
jest uprawniony do zgłaszania kapitanowi statku interwencji w sprawach związanych z
codziennym życiem załogi statku (np. kwestie posiłków, organizacji świąt itp.).
Rozwiązania te wzorowane są na przepisach obecnie obowiązującej ustawy o pracy na
morskich statkach handlowych oraz w praktyce przyjętej w żegludze morskiej. Ze
względu na fakt, że kapitan jest przedstawicielem armatora, jego partnerem w zakresie
organizacji bieżących spraw życia codziennego na statku jest przedstawiciel załogi.
Kadencja przedstawiciela załogi statku jest powiązana z okresem jego zatrudnienia
(marynarska umowa o pracę). Kapitan statku nie może odmówić przeprowadzenia
zebrania załogi statku.
Zgodnie z art. 42 kapitan statku na czas uzasadniony potrzebami statku może
polecić marynarzowi wykonywanie (zgodnie z jego kwalifikacjami zawodowymi) innej
pracy niż określona w marynarskiej umowie o pracę. Sytuacja taka może wynikać np. z
choroby innego marynarza, którego należy natychmiast zastąpić na danym stanowisku
pracy. W takim przypadku wynagrodzenie marynarza nie może być niższe od
wynagrodzenia określonego dla jego właściwego stanowiska pracy określonego w
marynarskiej umowie o pracę. O zaistnieniu takiej sytuacji kapitan statku sporządza
wzmiankę w dzienniku pokładowym.
W art. 43 doprecyzowane zostały kwestie dotyczące czasu pracy, do którego
zalicza się również czas, w którym odbywają się zbiórki załogi statku, szkolenia np. w
zakresie posługiwania się środkami ratunkowymi na statku, ćwiczenia opuszczenia
statku, ćwiczenia przeciwpożarowe oraz inne ćwiczenia wymagane postanowieniami
umów i przepisów międzynarodowych oraz prawa krajowego. Takie wskazanie wynika
ze specyfiki pracy na statku morskim. Czasu pozostawania w gotowości do pracy,
podczas którego praca nie była wykonywana, nie wlicza się do czasu pracy. Marynarz
może wykonywać pracę w niedziele i święta, zgodnie z przepisami o dniach wolnych
od pracy.
Art. 44 do art. 52 projektu ustawy zawierają przepisy dotyczące norm czasu
pracy i odpoczynku na statku. Konieczność wprowadzenia przepisów w tym zakresie
wynika z dyrektywy Rady 2009/13/WE.
20

W art. 44 został określony czas pracy na statku, który nie może przekroczyć 8
godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w
przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 6 miesięcy. Czas pracy na
statku będącym w morzu nie może przekraczać 56 godzin w siedmiodniowym tygodniu
pracy, a dla pracowników niepełniących wacht – 46 godzin w sześciodniowym
tygodniu pracy. Zgodnie z przepisami dyrektywy Rady 2009/13/WE ustawodawca
został zobowiązany do określenia maksymalnego czasu pracy, który zgodnie z
projektem ustawy nie może przekroczyć 14 godzin na dobę oraz 72 godzin na tydzień.
Art. 45 dotyczy kwestii czasu odpoczynku, który może być podzielony na dwie
części, z których jedna nie może być krótsza niż 6 godzin, a przerwa między dwoma
następującymi po sobie okresami odpoczynku nie może być dłuższa niż 14 godzin.
Specyfika pracy na statku to występowanie przypadków (np. nagłe akcje ratownicze),
które spowodują, że może wystąpić naruszenie zasad odpoczynku. W takiej sytuacji
marynarzowi będzie przysługiwał równoważny odpoczynek. Kapitan, zarządzając
zbiórki załogi statku, np. w celu przeprowadzenia ćwiczeń, musi brać pod uwagę, aby
czas odpoczynku marynarza nie był zakłócony i nie powodował jego przemęczenia.
Jeżeli statek jest obsługiwany przez kolejno wymieniające się załogi lub część
załogi statku, to art. 46 wskazuje, że czas trwania pracy w takim przypadku może być
przedłużony do 14 godzin na dobę i 72 godzin na tydzień, jeżeli po każdym
nieprzerwanym okresie takiej pracy, nie dłuższym niż 6 tygodni, marynarzowi
zapewnia się co najmniej taki sam okres wolnego od pracy pobytu na lądzie. Za zgodą
marynarza okres takiej pracy może być przedłużony do 3 miesięcy. Zgodnie z
projektem ustawy praca określona w tych granicach czasowych nie jest pracą w
godzinach nadliczbowych, jeżeli liczba przepracowanych godzin w okresie
rozliczeniowym nie dłuższym niż 8 miesięcy nie przekroczy sumy tygodniowych norm
czasu pracy, obliczonej na podstawie art. 44 ust. 2.
Art. 47 dotyczy pracy marynarza ponad obowiązujące normy czasu pracy. Praca
taka traktowana jest jako praca w godzinach nadliczbowych. Podczas pracy na statku
występują sytuacje, gdy normy czasu pracy obowiązujące marynarza muszą ulec
przedłużeniu. Może to być powodowane np. koniecznością udzielenia pomocy innym
statkom lub osobom znajdującym się w niebezpieczeństwie na morzu. Liczba godzin
nadliczbowych nie może przekroczyć dla każdego marynarza 140 godzin w każdym
okresie 30-dniowym, licząc od dnia wpisania marynarza na listę załogi statku. Za pracę
21

w godzinach nadliczbowych marynarz otrzymuje dodatkowe wynagrodzenie w
wysokości co najmniej 25% wynagrodzenia za pracę. W artykule tym (ust. 6) zostało
wskazane, że w przypadku kapitana statku i kierowników działów na statku są
stosowane przepisy art. 1514 Kodeksu pracy.
Armator może zobowiązać marynarza do pozostawania poza normalnym czasem
pracy wynikającym z marynarskiej umowy o pracę w gotowości do pracy – art. 48.
Sytuacja taka może wystąpić, gdy statek oczekuje na manewry, zachodzi konieczność
ochrony statku, pasażerów, załogi statku lub ładunku lub też wymaga tego organizacja
obsługi systemów i urządzeń zautomatyzowanych na statku.
W sytuacji gdy statek przybywa w trakcie podróży morskiej do portu, np. z
uwagi na konieczność wyładunku towaru, marynarz ma prawo do wykorzystania na
lądzie czasu wolnego od pracy, chyba że marynarz został zobowiązany przez kapitana
do wykonywania innej pracy niż ta, która wynika z marynarskiej umowy o pracę –
art. 49.
Art. 50 stanowi o ewidencji czasu pracy i odpoczynku dla każdego marynarza.
Przepis ten ma na celu umożliwienie kontroli wypełniania norm dotyczących pracy i
odpoczynku na statku i wynika z przepisów dyrektywy Rady 2009/13/WE. Ewidencję
prowadzi się w języku polskim i angielskim. Nadzór nad ewidencją czasu pracy i
odpoczynku marynarza prowadzi kapitan. Zapisy w ewidencji dokonywane są na
bieżąco i są jawne. Szczegóły w sprawie sposobu prowadzenia ewidencji czasu pracy i
odpoczynku oraz wzoru formularza do prowadzenia ewidencji czasu i odpoczynku
marynarza będzie zawierało rozporządzenie. Delegacja dla ministra właściwego do
spraw gospodarki morskiej do jego wydania znajduje się w ust. 4 tego artykułu.
W celu ułatwienia kontrolowania czasu pracy dla każdego stanowiska na statku
kapitan statku umieszcza w dostępnym na statku miejscu informację obejmującą: czas
pracy na statku w morzu, podczas postoju statku w porcie oraz maksymalną liczbę
godzin pracy. Informacje te sporządza się w języku polskim i angielskim – art. 51.
Mając na uwadze konieczność ochrony młodych, rozwijających się jeszcze
ludzi, w art. 52 uregulowano kwestie dotyczące pracy młodocianego zatrudnionego na
statku w celu przygotowania zawodowego.
Zgodnie z projektem ustawy młodociany nie będzie mógł pracować dłużej niż 8
godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo oraz w porze nocnej (obejmującej okres 9
godzin kolejno następujących po sobie, włączając w to czas między godziną 2400 a 500).
22

Przepisów tych nie będzie się stosować, jeżeli wpływałoby to negatywnie na
efektywność szkolenia młodocianych, prowadzonego zgodnie z programem szkolenia
określonym na podstawie art. 74 ust. 4 ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o
bezpieczeństwie morskim. W odniesieniu do pracy w godzinach nadliczbowych
młodociany będzie mógł wykonywać pracę tylko w przypadku zagrożenia
bezpieczeństwa statku. Zgodnie z dyrektywą Rady 2009/13/WE młodocianemu należy
zapewnić wystarczający czas na posiłki, tj. co najmniej godzinną przerwę na główny
posiłek dnia oraz, po każdym dwugodzinnym okresie ciągłej pracy, 15-minutową
przerwę. Przepisy te są odpowiednio stosowane do praktykanta.
Art. 53 dotyczy wymiaru płatnego urlopu wypoczynkowego, który wynosi 2,5
dnia z upływem każdego miesiąca zatrudnienia marynarza na statku. Przepisy dotyczące
wymiaru urlopu wypoczynkowego w projekcie ustawy są zgodne z postanowieniami
Konwencji MLC oraz dyrektywy Rady 2009/13/WE. Prawidło 2.4 ust. 2 dyrektywy
Rady 2009/13/WE wskazuje, że „marynarzom przysługuje prawo do urlopu na lądzie”.
Sformułowanie „na lądzie” stanowi jednak skrót myślowy i nie wyłącza możliwości
wykorzystania urlopu np. na jachcie rekreacyjnym lub statku wycieczkowym – jako
pasażer. Wskazuje ono jedynie, że urlop powinien być wykorzystany poza statkiem
będącym miejscem pracy, więc nie zostało powtórzone w projekcie ustawy.
Wymiar tego urlopu może ulec podwyższeniu, jeżeli tak postanowi się w
układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy lub marynarskiej umowie o pracę (w
przypadku gdy u armatorów nie obowiązuje ten układ lub regulamin). Za
niewykorzystany urlop wypoczynkowy w przypadku rozwiązania marynarskiej umowy
o pracę, marynarzowi przysługuje ekwiwalent pieniężny. Wymiar urlopu
wypoczynkowego ustala się proporcjonalnie, przy czym niepełny dzień urlopu
zaokrągla się w górę do pełnego dnia. Do udzielonego płatnego urlopu
wypoczynkowego nie wlicza się w szczególności niedziel i świąt określonych w
przepisach o dniach wolnych od pracy, okresu urlopu wyrównawczego oraz okresów
urlopów określonych przepisami Kodeksu pracy (m.in. urlopów macierzyńskich,
wychowawczych).
Armator udziela urlopu wypoczynkowego zgodnie z planem urlopów – art. 54,
przy czym przesunięcie terminu urlopu lub odwołanie marynarza z urlopu może
nastąpić jedynie w sytuacji, gdy armator ma utrudnioną możliwość skompletowania
załogi statku z uwzględnieniem jej składu i kwalifikacji zawodowych – art. 55.
23

Armator jest obowiązany pokryć koszty poniesione przez marynarza w związku z
przesunięciem terminu urlopu wypoczynkowego lub odwołaniem marynarza z urlopu
wypoczynkowego.
Art. 56 projektu ustawy reguluje kwestie dotyczące urlopu wyrównawczego.
Udzielanie urlopu wyrównawczego wynika ze specyfiki pracy marynarza, który w tzw.
dni wolne od pracy nadal przebywa na statku. Nie ma możliwości opuszczenia swojego
miejsca pracy w dowolnym momencie. Dlatego korzysta z możliwości wykorzystania
urlopu wyrównawczego, który wynosi 5 dni za każdy miesiąc przebywania marynarza
na statku, chyba że układ zbiorowy pracy lub regulamin wynagradzania, a u armatorów
nieobjętych tymi układami lub regulaminami – marynarska umowa o pracę stanowią
inaczej. Urlopu wyrównawczego udziela się na zasadach określonych w art. 54, czyli
takich, które związane są z urlopem wypoczynkowym. W przypadku kiedy marynarska
umowa o pracę zostaje rozwiązana, marynarzowi przysługuje ekwiwalent pieniężny za
niewykorzystany urlop wyrównawczy (kwota obliczana jest na zasadach
obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego).
Art. 57 do art. 62 projektu ustawy regulują kwestie związane z repatriacją
zgodnie z postanowieniami wynikającymi z Konwencji MLC – norma A.2.5.
Marynarz nabywa prawo do bezpłatnej repatriacji po upływie czasu pracy na
statku, który został określony w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie
wynagradzania (jeżeli u danego armatora nie funkcjonuje ten układ lub regulamin – to
w marynarskiej umowie o pracę). Okres pracy na statku w tym przypadku nie może być
dłuższy niż 8 miesięcy – art. 57.
Repatriacja dotyczy m.in. przypadków, gdy minął okres, na jaki została zawarta
marynarska umowa o pracę, doszło do sprzedaży, zatonięcia, zaginięcia lub utraty
statku (np. pożaru) albo statek został wycofany z eksploatacji na okres co najmniej
jednego miesiąca, marynarz z powodu choroby lub obrażeń odniesionych w wyniku
wypadku przy pracy jest niezdolny do pracy i musi opuścić statek, po rozpoczęciu
podróży morskiej statek został skierowany do strefy konfliktów zbrojnych, a marynarz
nie wyraził na piśmie zgody na pracę na tym statku, marynarska umowa o pracę została
rozwiązana przez armatora (np. gdy armator nie jest zdolny do wypełniania swych
prawnych obowiązków jako pracodawca) lub marynarza z innych uzasadnionych
powodów (np. z ważnego powodu rodzinnego) – art. 58. Prawo do bezpłatnej
repatriacji (środkiem transportu uzgodnionym przez armatora i marynarza) przysługuje
24