Rządowy projekt ustawy o pracy na morzu

zakresie stosuje również szereg krajów UE, między innymi: Wielka Brytania, Belgia,
Cypr czy Bułgaria.
W art. 27 oraz w art. 28 projektu ustawy zostały zawarte przepisy określające
podstawowe elementy marynarskiej umowy o pracę. Marynarska umowa o pracę
powinna być zawarta na piśmie przed wpisaniem marynarza lub praktykanta na listę
załogi statku. Marynarska umowa o pracę określa dane osobowe marynarza (imię,
nazwisko oraz datę i miejsce urodzenia marynarza), nazwę i adres siedziby armatora,
rodzaj umowy oraz datę i miejsce jej zawarcia, nazwę i rodzaj statku, na którym ma być
wykonywana praca (w przypadku umów innych niż umowa na czas nieokreślony),
warunki pracy i płacy, a w szczególności: stanowisko, na którym marynarz będzie
zatrudniony, zakres obowiązków marynarza, wynagrodzenie za pracę odpowiadające
rodzajowi pracy, ze wskazaniem wysokości wynagrodzenia podstawowego i innych
składników wynagrodzenia oraz innych świadczeń związanych z pracą, a także rodzaj
waluty, w której wynagrodzenie będzie wypłacane, sposób i termin wypłaty
wynagrodzenia, wymiar corocznego płatnego urlopu albo sposób jego obliczania,
miejsce i termin rozpoczęcia pracy na statku oraz termin jej zakończenia, wskazanie
układu zbiorowego pracy, którym jest objęty marynarz (jeżeli taki układ obowiązuje).
Zgodnie z art. 27 marynarska umowa o pracę określa również świadczenia
armatora na rzecz marynarza z zakresu opieki zdrowotnej i zabezpieczenia społecznego.
W razie potrzeby armator może zmienić statek, na którym marynarz będzie wykonywał
pracę. Następuje to jednak jedynie przy zachowaniu pozostałych warunków, na
podstawie których marynarska umowa o pracę została podpisana. Rozwiązanie takie
wynika z faktu, iż armator najczęściej nie jest właścicielem statku, a jedynie dysponuje
nim na podstawie umowy cywilnoprawnej – np. tzw. czarteru bareboat (czarter statku
bez załogi). W praktyce zdarzyć się może, że w ramach takiej umowy armatorowi
udostępniony zostanie inny, niż pierwotnie przewidziano, statek.
Zgodnie z przepisami Konwencji MLC (norma A2.1) art. 28 projektu ustawy
dotyczy dostępności na statku wzoru marynarskiej umowy o pracę, układu zbiorowego
pracy lub regulaminu wynagradzania oraz aktów prawnych dotyczących warunków
pracy i życia na statku, np. Konwencji MLC, przygotowanych w języku polskim lub
angielskim.
Art. 29 do art. 34 projektu ustawy regulują kwestie związane z rozwiązaniem
marynarskiej umowy o pracę.
15

Zgodnie z art. 29 marynarska umowa o pracę może zostać rozwiązana w
przypadkach określonych w Kodeksie pracy, na skutek zatonięcia, zaginięcia lub utraty
statku w inny sposób (np. pożaru) – za wyjątkiem umowy zawartej na czas
nieokreślony, z dniem odmowy pracy na statku udającym się do strefy konfliktów
zbrojnych albo jeżeli o skierowaniu statku do takiej strefy postanowiono po rozpoczęciu
podróży morskiej z dniem zejścia marynarza ze statku przed osiągnięciem takiej strefy
(wówczas marynarzowi przysługuje świadczenie w wysokości jednomiesięcznego
wynagrodzenia za pracę obliczonego według zasad obowiązujących przy ustalaniu
wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego – o czym stanowi art. 32 projektu
ustawy), w przypadku wydania przez kapitana statku polecenia zejścia marynarza ze
statku (opuszczenie statku), jeżeli wymaga tego bezpieczeństwo statku, załogi statku
lub pasażerów, a także gdy ze względu na brak wymaganej sprawności psychofizycznej
lub rzeczywistych kwalifikacji zawodowych marynarz nie jest w stanie należycie
wykonywać obowiązków na stanowisku określonym w marynarskiej umowie o pracę.
W przypadku gdy marynarska umowa o pracę jest zawarta na czas trwania podróży
morskiej, umowa taka rozwiązuje się automatycznie z chwilą przybycia statku do
miejsca zakończenia podróży morskiej. W artykule tym zawarte zostało również
rozwiązanie dotyczące przypadku, gdy to z winy armatora, który dopuścił się ciężkiego
naruszenia podstawowych obowiązków wobec marynarza (polegających np. na
niezapewnieniu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i życia na statku),
marynarska umowa o pracę może być rozwiązana. Zgodnie z art. 1 ust. 5 projektu, w
zakresie w nim nieuregulowanym stosuje się przepisy Kodeksu pracy i inne przepisy
prawa pracy. Do marynarskich umów o pracę będą miały zatem zastosowanie art. 52–
55 Kodeksu pracy dotyczące rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Art. 30 dotyczy okresów wypowiedzenia marynarskiej umowy o pracę zawartej
na czas określony. Ponadto w artykule tym wskazano, że marynarz może rozwiązać
marynarską umowę o pracę bez zachowania ustawowych terminów z ważnego powodu
rodzinnego lub innej nagłej konieczności przerwania marynarskiej umowy o pracę.
Okresy te zostały skonsultowane w ramach uzgodnień publicznych projektu, co stanowi
wykonanie normy A2.1 ust. 5 dyrektywy Rady 2009/13/WE.
Projektowane różnice w zakresie okresów wypowiedzenia dla umów na czas
nieokreślony oraz dla umów na czas określony wynikają ze specyfiki pracy w sektorze
morskim i mają charakter obiektywny. Powiązanie okresu wypowiedzenia z okresem,
16

na jaki zawarta została marynarska umowa o pracę, wynika z faktu, że dla marynarza
zmiana statku lub zmiana rejonu żeglugi może powodować zmianę jego sytuacji
życiowej i pracowniczej. Przykładowo, zdarzyć się mogą sytuacje zmiany rejonu
żeglugi – z żeglugi na Bałtyku na żeglugę w obszarach tropikalnych. Podobne zmiany
mogą zachodzić w przypadku zmiany typu statku. Sytuacje takie nie mają miejsca w
przypadku pracy na lądzie.
Art. 31 wskazuje sytuację, gdy marynarska umowa o pracę ulega przedłużeniu z
powodu upływu jej terminu obowiązywania podczas podróży morskiej. Wówczas
umowa ta ulega przedłużeniu do dnia przybycia statku do najbliższego portu. W
sytuacji gdy marynarz wraca do kraju w inny sposób niż na statku (na którym był
wpisany jako członek załogi statku), umowa ulega przedłużeniu do dnia przybycia
marynarza do miejsca repatriacji wskazanego w marynarskiej umowie o pracę. Czas
oczekiwania na repatriację i czas repatriacji zalicza się do okresu zatrudnienia
marynarza.
W art. 33 znalazł się przepis dotyczący odszkodowania wypłacanego przez
armatora marynarzowi, w przypadku rozwiązania marynarskiej umowy o pracę na
skutek zatonięcia, zaginięcia lub utraty statku w inny sposób. W tym przypadku nie
mają zastosowania przepisy ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników (Dz. U. z 2015 r. poz. 192).
Art. 34 dotyczy kwestii pozostawania w rezerwie marynarza, z którym została
zawarta marynarska umowa o pracę, niebędącego członkiem załogi statku. W czasie
pozostawania w rezerwie, armator może powierzyć marynarzowi (za jego zgodą),
wykonywanie innej pracy niż określona w marynarskiej umowie o pracę. Marynarz
pozostający w rezerwie oczekuje w miejscu uzgodnionym z armatorem na wezwania do
wykonywania pracy w rezerwie lub na statku. Za czas oczekiwania marynarzowi
pozostającemu w rezerwie przysługuje podstawowe wynagrodzenie przewidziane za
daną pracę, nie niższe niż wynagrodzenie ustalone w marynarskiej umowie o pracę.
Art. 35 dotyczy warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych
świadczeń związanych z pracą. Artykuł ten wprowadza podział wynagrodzenia
marynarza na dwa elementy, tzn. wynagrodzenie podstawowe (określone stawką
godzinową lub miesięczną) oraz dodatek morski, który ustala się zgodnie z
uwzględnieniem rodzaju żeglugi, sposobu eksploatowania statku, szczególnej
17

uciążliwości i niebezpieczeństwa pracy na statku. Wynagrodzenie podstawowe nie
może być niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę ustalone na podstawie
przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Armator ma obowiązek wypłaty
wynagrodzenia za pracę miesięcznie z dołu, nie później niż w ciągu pierwszych 15 dni
następnego miesiąca kalendarzowego. Wprowadzenie takiego przepisu wynika z
dotychczasowej praktyki stosowanej przez armatorów. Wynagrodzenie za pracę może
być wypłacane w walucie obcej. W takiej sytuacji kurs wymiany walut powinien być
zgodny ze średnim kursem wymiany walut ogłoszonym przez Narodowy Bank Polski.
Armator jest zobowiązany do przekazywania marynarzowi miesięcznych zestawień
dotyczących jego wynagrodzenia.
Art. 36 do art. 42 projektu ustawy zawierają przepisy dotyczące załogi statku
oraz kapitana statku. Załogę statku stanowią marynarze zatrudnieni przez armatora,
którzy zostają wpisani na listę załogi statku, poprzez wpisanie imienia, nazwiska, daty i
miejsca urodzenia marynarza, obywatelstwa, funkcji, jaką marynarz będzie pełnił na
statku, numeru książeczki żeglarskiej, rodzaju zawartej marynarskiej umowy o pracę
oraz daty rozpoczęcia pracy na statku. Listę załogi statku wystawia armator albo w jego
imieniu kapitan poprzez jej sporządzanie i uzupełnianie.
Wpisanie na listę załogi statku następuje najpóźniej z chwilą wyjścia statku w
morze, a skreślenie z tej listy – najwcześniej z chwilą przybycia statku do portu, w
którym marynarz kończy pracę na statku, np. po zakończeniu podróży morskiej.
Przepisy te stosowane są odpowiednio do praktykanta.
W art. 36 ust. 6 znajduje się delegacja dla ministra właściwego do spraw
gospodarki morskiej do wydania rozporządzenia w sprawie wzoru listy załogi statku
oraz sposobu jej wystawiania i dokonywania w niej wpisów.

Art. 37 projektu dotyczy składu załogi statku, która powinna posiadać takie
kwalifikacje zawodowe, aby na statku została zapewniona prawidłowa obsługa
urządzeń statku i ładunku oraz należyta obsługa załogi i pasażerów.
W artykule tym określono też kwestie kwalifikacji wymaganych wobec osób
przygotowujących posiłki na statku (konieczność posiadania kwalifikacji i
przeszkolenia określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 68 ustawy z dnia
18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie morskim). Ze względu na coraz większą
konkurencję na międzynarodowym rynku żeglugowym i konieczność oszczędności
coraz częściej funkcje kucharza pełnią marynarze pełniący również inne obowiązki.
18

Ponadto w sytuacjach szczególnych (np. choroba czy zgon marynarza) dyrektor urzędu
morskiego może zezwolić, aby posiłki na statku przygotowywał członek załogi
niebędący kucharzem do czasu zawinięcia statku do następnego portu, pod warunkiem
że osoba taka zostanie przeszkolona w zakresie higieny osobistej, higieny żywności i
żywienia oraz zasad przechowywania żywności na statku. Z praktyki wynika, że nie
zawsze zatrudnienie kucharza na statku jest niezbędne (mniej niż dziesięciu marynarzy
na statku), wówczas marynarz przygotowujący posiłki powinien być przeszkolony w
zakresie higieny osobistej, higieny żywności i żywienia oraz zasad przechowywania
żywności na statku.
Zgodnie z art. 38 kapitan statku kieruje pracą na statku i reprezentuje armatora
wobec załogi statku. Kapitan statku jest obowiązany do dokonania wpisu w dzienniku
pokładowym o każdym ważnym zdarzeniu dotyczącym załogi statku. Ponadto
rozpatruje skargi dotyczące warunków pracy i życia marynarzy na statku. Kapitan
statku (lub osoba przez niego upoważniona) przeprowadza kontrole: stanu pomieszczeń
mieszkalnych na statku w zakresie utrzymania czystości i porządku (kapitan statku
przeprowadza te kontrole nie rzadziej niż raz w miesiącu), zapasów żywności i wody
przeznaczonej do spożycia, miejsc przechowywania żywności i wody przeznaczonej do
spożycia, kuchni na statku oraz sprzętu do przyrządzania i wydawania posiłków. W
tych ostatnich przypadkach kontrole przeprowadza się raz w tygodniu, a ich wyniki
kapitan statku dokumentuje w dzienniku pokładowym, który zgodnie z art. 51 Kodeksu
morskiego jest przechowywany na statku i okazywany na żądanie upoważnionych
władz, co stanowi wykonanie normy A3.1 ust. 3 dyrektywy Rady 2009/13/WE. Ze
względu na międzynarodowy charakter żeglugi i potrzebę uzupełniania zapasów
żywności i wody poza granicami RP, w zakresie tym stosuje się międzynarodowe
standardy określone przez Międzynarodową Organizację Zdrowia).

Art. 39 projektu ustawy zawiera przepisy dotyczące polecenia zejścia marynarza
ze statku w porcie (polecenie takie wydaje kapitan statku) – jeżeli wymaga tego
bezpieczeństwo statku, załogi statku lub pasażerów, a także gdy ze względu na brak
wymaganej sprawności psychofizycznej lub rzeczywistych kwalifikacji zawodowych
marynarz nie jest w stanie należycie wykonywać obowiązków na stanowisku

3) W szczególności: WHO Guide to ship sanitation, Genewa 2011 r. oraz WHO Guidelines for drinking-
water quality, Genewa 2011 r.
19