Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

Państwa Strony niniejszego Paktu zobowiązują się zagwarantować wykonywanie praw
wymienionych w niniejszym Pakcie bez żadnej dyskryminacji ze względu na rasę, kolor
skóry, płeć, język, religię, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub
społeczne, sytuację majątkową, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczno ci;
3. Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolno ci (Dz. U. z 1993
roku, Nr 61, poz. 284), której art. 14 stanowi:

Korzystanie z praw i wolno ci wymienionych w niniejszej Konwencji powinno być
zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa, kolor skóry,
język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne,
przynależno ć do mniejszo ci narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych
przyczyn.
Wskazać nale y, e wy ej wymienione zapisy Konstytucji RP nie doczekały
się - jak dotąd – pełnego odzwierciedlenia w obowiązujących regulacjach
prawnokarnych. Jak się wydaje, zdecydowały o tym – nieaktualne z dzisiejszego
punktu widzenia - uwarunkowania społeczno-obyczajowe. Obecny stan ochrony
prawnokarnej nie odpowiada współczesnym potrzebom społecznym,
kształtowanym m.in. przez coraz pełniejszą i wyra niejszą obecno ć w przestrzeni
publicznej przedstawicieli grup do tej pory wykluczanych, marginalizowanych i
lekcewa onych:
- mniejszo ciowych grup religijnych i wiatopoglądowych,
- kobiet,
- osób transpłciowych,
- osób starszych,
- osób niepełnosprawnych,
- osób homoseksualnych i osób biseksualnych.
Obowiązujące regulacje nie uwzględniają te nowych lub wcze niej
nieobecnych bąd marginalizowanych zagro eń, przed jakimi chronić winno prawo
karne. Najwyra niejszym z tych zagro eń jest zjawisko homofobii – irracjonalnego,
faktycznie bezpodstawnego, ale kulturowo zakorzenionego i przybierającego
rozmaite formy lęku przed osobami homoseksualnymi i osobami biseksualnymi –
5

odpowiedzialne za ich dyskryminację społeczną, wykluczenie, potępienie, nienawi ć
oraz agresję wobec tych osób.
Uwzględnienia wymaga te zjawisko transfobii, stanowiące swoisty
odpowiednik homofobii, wymierzony wobec osób transpłciowych. Wyró nikiem tej
grupy osób nie jest orientacja seksualna, ale szeroko pojęta to samo ć płciowa, tj.
przynale no ć danej osoby do danej płci biologicznej, względnie sytuowanie się
pomiędzy płciami biologicznymi, a ponadto relacja płci biologicznej i płci
psychicznej do płci społecznej (płci kulturowej, ang. gender). Najszerzej znaną
postacią transpłciowo ci jest transseksualno ć, tj. brak zgodno ci między płcią
biologiczną a płcią psychiczną (jedyny sposób usunięcia niezgodno ci to
dopasowanie płci biologicznej do płci psychicznej zabiegami chirurgicznymi i terapią
hormonalną). Spektrum transpłciowo ci jest jednak du o szersze. Najogólniej
ujmując, to samo ć osoby transpłciowej nie pokrywa się z konwencjonalnymi
poglądami na temat rodzaju męskiego i eńskiego, ale łączy oba rodzaje lub
przemieszcza się pomiędzy nimi.
Pod wieloma względami podobny do homofobii oraz transfobii jest
mechanizm stygmatyzowania ale tak e wiktymizacji osób niepełnosprawnych oraz
osób starszych. Jest swoistym kulturowym tabu, e osoby nale ące do tych grup
padają ofiarą dyskryminacji a tak e przestępstw nale ących do kategorii przestępstw
z nienawi ci.
Podobnie niejako w cieniu znajdują się czyny motywowane niechęcią i
uprzedzeniami na tle płci ofiar. Dosięgają przede wszystkim kobiet. Podobnie jak
wy ej wymienione, tak e przesłanka płci ofiary jako motyw przestępstwa z
nienawi ci jest uznawana za tabu – w odniesieniu do kobiet uzasadnieniem jest ich
szczególna pozycja w kulturze; kobiety tradycyjnie postrzegane są jako wyposa one
w dodatkową ochronę przed przemocą wła nie z racji płci.

Przynajmniej czę ciową odpowiedzią na potrzebę dokonania odno nych
zmian obowiązującego ustawodawstwa jest proponowana nowelizacja kodeksu
karnego. Zarazem czyni ona zado ć niemal wszystkim wyró nionym w doktrynie
funkcjom prawa karnego:
6

 ochronnej (ochrona stosunków społecznych i ochrona dóbr nale ących do
podmiotów uczestniczących w tych stosunkach przed zamachami na nie),
 afirmacyjno-motywacyjnej (kształtowanie prawidłowych postaw zachowania
poprzez wskazywanie dóbr zasługujących na szacunek i ochronę),
 prewencyjno-wychowaczej (przyszło ciowe oddziaływanie represji karnej, tak w
wymiarze indywidualnym jak i ogólnym),
 sprawiedliwo ciowej (kształtowanie oraz zaspokajanie poczucia sprawiedliwo ci
społecznej).


Ad I. Tło proponowanych zmian art.194, art. 195 i art.196 kk 
W odniesieniu do artykułów 194 i 195 projekt przewiduje ograniczenie górnej
granicy zagro enia karą pozbawienia wolno ci do jednego roku, je eli sprawcą jest
osoba prywatna, zachowując jednocze nie dotychczasową, wysoką granicę
zagro enia karą w przypadku, gdy czynów „okre lonych w tych artykułach
dopuszcza się funkcjonariusz publiczny podczas wykonywania swoich funkcji lub w
związku z ich wykonaniem”.

W demokratycznym państwie prawnym obowiązki funkcjonariuszy
publicznych są większe ni w przypadku zwykłych obywateli. Posiadanie władzy
wią e się nieodłącznie ze szczególną odpowiedzialno cią, uzasadniającą
wprowadzenie surowszej sankcji karnej dla funkcjonariusza publicznego, który
sprzeniewierza się swojej funkcji, dokonując zamachu na porządek prawny, którego
ochrona jest jego podstawowym obowiązkiem. Zakres pojęcia „funkcjonariusz
publiczny” okre la art. 115 §13 Kodeksu karnego.

W odniesieniu do art. 196 celem postulowanych zmian jest przede wszystkim
pogodzenie ochrony uczuć religijnych z takimi fundamentalnymi warto ciami
pluralistycznego i demokratycznego społeczeństwa, jak wolno ć my li, sumienia i
słowa oraz m.in. „twórczo ci artystycznej i korzystania z dóbr kultury” (por. art. 73
Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r.). W dotychczasowym brzmieniu art. 196 Kodeksu
karnego jest wykorzystywany przez jednostki lub grupy bigoteryjne do eliminacji
utworów artystycznych kolidujących z ich przekonaniami, a tym samym jest
7

instrumentem cenzurowania tre ci utworów artystycznych, co jednoznacznie
narusza wy ej powołane gwarancje wolno ci artystycznej, a tak e m.in. gwarancje
wolno ci my li, sumienia i religii.

W obecnym stanie prawnym przedsięwzięcie artystyczne lub inne
wystąpienie publiczne mo e być poczytane za obrazę uczuć religijnych nawet w tych
przypadkach, gdy odbywa się w miejscu takim jak galeria sztuki, gdzie wolno ć
artystyczna powinna być chroniona w szczególny sposób. Sytuacja ta jest nie tylko
wynikiem nacisków politycznych dominującej grupy wyznaniowej, ale tak e nazbyt
ogólnikowego sformułowania art. 196 w dotychczasowym brzmieniu. Nowa
regulacja powinna respektować gwarancje praw i wolno ci, a jednocze nie czynić
zado ć wymogowi jasno ci prawa, definiując jednoznacznie obszar, w którym
uczucia religijne powinny być chronione przepisami Kodeksu karnego bez
naruszania innych chronionych prawem warto ci. Dą ąc do realizacji tego celu,
niniejszy projekt postuluje penalizację tylko tych czynów, które mają charakter
umy lny i które polegają na zniewa eniu „miejsca przeznaczonego do wykonywania
obrzędów religijnych lub znajdującego się w tym miejscu przedmiotu czci religijnej”.
Ochronie przepisami Kodeksu karnego powinny podlegać ko cioły, kaplice i
wiątynie wyznań innych ni chrze cijańskie – inne miejsca w sferze publicznej
powinny być wolne od tego typu ograniczeń, co nie pozbawia nikogo prawa do
ewentualnego wystąpienia w obronie naruszonych dóbr osobistych w powództwie
cywilnym.
Projekt
przewiduje
tak e ograniczenie górnej granicy zagro enia karą
pozbawienia wolno ci do 6 miesięcy. Jakie jest bowiem uzasadnienie utrzymania
dotychczasowej granicy zagro enia karą pozbawienia wolno ci, skoro Kodeks karny
w przypadku publicznego zniewa enia, zniszczenia, uszkodzenia lub usunięcia
flagi, godła, sztandaru lub innego znaku państwowego przewiduje karę grzywny,
ograniczenia wolno ci albo pozbawienia wolno ci do jednego roku. Naruszenia
warto ci subiektywnych i partykularnych, takich jak uczucia religijne, powinny być
karane łagodniej ni obraza warto ci ogólnopaństwowych, bliskich całej wspólnocie
obywatelskiej i narodowej.
8


Konstytucja RP w preambule jednoznacznie wskazuje na pluralizm
aksjologiczny i wyznaniowy społeczeństwa polskiego, a zarazem w art. 32 ust. 1
gwarantuje wszystkim równo ć wobec prawa praz prawo do równego traktowania
przez władze publiczne. Wspomniana norma ustrojowa uzasadnia postulat
wyra ony w propozycji art. 196 § 2, tak aby państwowe organy cigania nie
anga owały się w sprawy wyznaniowe, zwłaszcza w aspekcie tak subiektywnym,
jak ochrona uczuć.

Ad  II.  Tło  proponowanych  zmian  art.  119  §  1  kk,  art.  256  kk 
i art. 257 kk 

Proponowane zmiany art. 119 § 1 kk, art. 256 kk oraz art. 257 kk mają na celu
zapewnienie osobom nale ącym do grup społecznych, które mo na wyró nić
u ywając kryterium płci, to samo ci płciowej, niepełnej sprawno ci, wieku oraz
orientacji seksualnej, prawnokarnej ochrony przed tzw. hate crimes, przestępstwami
motywowanymi uprzedzeniami - przede wszystkim przed przejawami tzw. mowy
nienawi ci, ale tak e przemocy fizycznej.

Mowa nienawiści
Mowa nienawi ci (hate speech) jest pojęciem sformułowanym w
pi miennictwie państw zachodnich na gruncie badań nad dyskryminacją i
wykluczeniem społecznym. Uznaje się, e mową nienawi ci są wszelkie przejawy
u ycia języka w celu zniewa enia, poni enia bąd pomówienia danej osoby lub
grupy osób, wyró nianych przy u yciu wybranej cechy bąd kryterium, a tak e
wywołania lub utrzymania nienawi ci wobec takiej osoby lub osób.
Mowa nienawi ci opiera się i odwołuje do przypisywanych zasadniczo
wszystkim osobom z danej grupy nieprawdziwych cech i charakterystyk, które –
operując utrwalonym przez kulturę stereotypem i uogólnieniem - pogarszają
wizerunek społeczny i poczucie godno ci osób z tej grupy. Jako przykłady mo na
wymienić następujące twierdzenia:
9