Rządowy projekt ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa

1) do 3 punktów nieodpłatnej pomocy prawnej – organizacji pozarządowej powierza się
prowadzenie 1 punktu nieodpłatnej pomocy prawnej;
2) w pozostałych przypadkach, jeżeli wynik dzielenia liczby punktów przez dwa będzie
stanowił liczbę niecałkowitą, będzie się ją zaokrąglać w górę do liczby całkowitej.
O powierzenie prowadzenia punktu nieodpłatnej pomocy prawnej będzie mogła ubiegać się
organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego w zakresie, o którym
mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1b ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie,
która spełni następujące warunki:
– będzie posiadać co najmniej dwuletnie doświadczenie w wykonywaniu zadań wiążących
się z udzielaniem porad prawnych lub informacji prawnych;
– przedstawi zawarte umowy lub promesy ich zawarcia z osobami, które w myśl
projektowanej regulacji będą uprawnione do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej;
– będzie dawać gwarancję należytego wykonania zadania, w szczególności przez złożenie
pisemnego zobowiązania:
 zapewnienia poufności w związku z udzieleniem nieodpłatnej pomocy prawnej i jej
dokumentowaniem,
 zapewnienia profesjonalnego i rzetelnego udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej,
w szczególności w sytuacji, gdy zachodzi konflikt interesów.
Organizacja pozarządowa, której zostanie powierzone zadanie udzielania nieodpłatnej
pomocy prawnej, będzie mogła zadanie to realizować nie tylko przy pomocy adwokatów lub
radców prawnych, lecz również przy pomocy osób wskazanych w art. 12 ust. 3. Stosownie do
tego przepisu będą to:
1) doradcy podatkowi w zakresie prawa podatkowego z wyłączeniem spraw podatkowych
związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz
2) osoby, które:
a) ukończyły wyższe studia prawnicze i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne studia
prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej,
b) posiadają co najmniej trzyletnie doświadczenie w wykonywaniu wymagających wiedzy
prawniczej czynności bezpośrednio związanych ze świadczeniem pomocy prawnej,
c) korzystają z pełni praw publicznych oraz mają pełną zdolność do czynności prawnych,
d) nie były karane za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub
przestępstwo skarbowe.
19
Projekt przewiduje, że beneficjenci nieodpłatnej pomocy prawnej udzielanej przez osoby,
o których mowa w art. 12 ust. 3 pkt 2, będą składać przed jej uzyskaniem oświadczenie, iż są
świadomi, że pomocy tej nie udziela im adwokat, radca prawny albo doradca podatkowy.
Wzór oświadczenia jest określony w załączniku nr 4 do projektu ustawy.
Projekt ustawy nakłada na starostę obowiązek kontroli wykonania umów z organizacjami
pozarządowymi na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego
i o wolontariacie. W przypadku niezawarcia umów, o których mowa w art. 12 ust. 4 pkt 2
projektu ustawy, tj. umów z osobami, które miałyby udzielać nieodpłatnej pomocy prawnej,
starosta nie zawiera umowy z organizacją albo rozwiązuje ją za dwutygodniowym
wypowiedzeniem. W razie niespełnienia innych warunków starosta także może rozwiązać
umowę za dwutygodniowym wypowiedzeniem.
O powierzenie nie będzie mogła ubiegać się organizacja pozarządowa, która w okresie dwóch
lat poprzedzających przystąpienie do otwartego konkursu ofert nie rozliczy się z dotacji
przyznanej na wykonanie zadania publicznego lub wykorzystała dotację niezgodnie z celem
jej przyznania. Projektuje się, że termin ten będzie biec od dnia rozliczenia się z dotacji
i zwrotu nienależnych środków wraz z odsetkami. Ponadto o powierzenie nie będzie mogła
ubiegać się organizacja, z którą starosta rozwiązał umowę z uwagi na jej wadliwe
wykonywanie. Termin dwóch lat będzie biegł od dnia rozliczenia się z dotacji i zwrotu
nienależnych środków wraz z odsetkami albo rozwiązania umowy.
Wybrana w powyższy sposób organizacja pozarządowa będzie zapewniać udzielanie
nieodpłatnej pomocy prawnej na rzecz osoby uprawnionej na podstawie umowy zawartej
z powiatem. Do tej umowy będzie stosować się art. 10 ust. 2 pkt 1 i 3–6, a realizacja zadania
będzie następować na zasadach określonych w art. 7 ust. 2 i 3 oraz art. 11.
W sytuacji, gdy:
1) do dnia 30 listopada roku poprzedzającego rok, którego dotyczyłoby powierzenie realizacji
zadania, o którym mowa w ust. 1, nie zostanie wyłoniona organizacja pozarządowa,
2) starosta nie zawrze umowy z organizacją pozarządową albo rozwiąże umowę za
wypowiedzeniem
– art. 9 ust. 2 stosuje się odpowiednio.
Starosta będzie przekazywał Ministrowi Sprawiedliwości oraz właściwemu wojewodzie, nie
później niż do końca pierwszego kwartału roku następnego, informację o wykonaniu zadania
polegającego na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej, zawierającą zbiorcze dane
20
o charakterze statystycznym dotyczące udzielonej nieodpłatnej pomocy prawnej na obszarze
powiatu.
Rozwiązania dotyczące:
1) organizacji udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej, w tym wymogi dotyczące lokalu,
w którym będzie usytuowany punkt nieodpłatnej pomocy prawnej,
2) wzoru karty nieodpłatnej pomocy prawnej,
3) zakresu informacji, o której mowa w art. 13
– zostaną określone przez Ministra Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia
wykonawczego. Rozporządzenie to ma uwzględniać konieczność zapewnienia łatwego
dostępu osób uprawnionych, w tym osób niepełnosprawnych, do adwokata lub radcy
prawnego udzielającego nieodpłatnej pomocy prawnej, zachowania poufności przy udzielaniu
nieodpłatnej pomocy prawnej oraz konieczności zapewnienia kompletności informacji
o wykonaniu zadania.
Trzeci rozdział zawiera przepisy dotyczące nieodpłatnej informacji prawnej, która ma
przysługiwać każdej osobie fizycznej, niezależnie od jej statusu materialnego.
W projektowanym art. 16 definiuje się pojęcie „informacji prawnej”. W rozumieniu
projektowanego przepisu będzie ona polegać na poinformowaniu o obowiązujących aktach
normatywnych regulujących przedstawiony problem prawny lub o sposobach uzyskania
pomocy w jego rozwiązaniu. Co istotne, udzielanie nieodpłatnej informacji prawnej nie
będzie związane z obowiązkiem podawania danych osobowych przez beneficjenta.
Zapewnienie dostępu do tego rodzaju usługi ma umożliwić poszerzenie wiedzy i wzrost
świadomości prawnej społeczeństwa. Ponadto informacja ta będzie umożliwiała uzyskanie
wiadomości o miejscach, instytucjach lub organizacjach mogących udzielić odpowiedniej
pomocy. Będzie to dawało możliwość skoordynowania na szczeblu województwa wszelkiego
rodzaju poradnictwa świadczonego zarówno przez instytucje państwowe, samorządowe, jak
również organizacje społeczne. Projektowana regulacja w tym zakresie ma koordynować
dalszy dostęp do pomocy prawnej.
Omawiana informacja będzie udzielana w prowadzonym przez wojewodę wojewódzkim
centrum informacji prawnej wyłącznie za pośrednictwem infolinii telefonicznej. Organizację
i utrzymanie usługi telekomunikacyjnej w zakresie infolinii będzie zapewniał Minister
Sprawiedliwości. Infolinia powinna spełniać następujące wymagania:
1) wykorzystywać numer niegeograficzny;
21
2) zapewniać odbieranie połączeń telefonicznych inicjowanych na obszarze danego
województwa we właściwym wojewódzkim centrum informacji prawnej;
3) zapewniać ponoszenie kosztu zainicjowania połączenia telefonicznego z infolinią
telefoniczną przez osobę inicjującą to połączenie;
4) zapewniać możliwość odbierania połączeń telefonicznych inicjowanych za pomocą
dowolnej krajowej sieci telekomunikacyjnej;
5) zapewniać komunikaty głosowe czytelne dla inicjującego połączenie telefoniczne.
Realizację zadania polegającego na udzielaniu informacji prawnej w województwie
wojewoda będzie powierzać organizacji pozarządowej wyłonionej w otwartym konkursie
ofert, o którym mowa w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie. Należy przy tym zaznaczyć, iż projektowana regulacja nie
wyłącza złożenia oferty wspólnej przez kilka organizacji pozarządowych, co jest
dopuszczalne w świetle rozwiązań powołanej ustawy. O powierzenie wykonywania zadania
udzielania nieodpłatnej informacji prawnej będzie mogła ubiegać się organizacja
pozarządowa, która łącznie spełni następujące warunki:
1) posiada co najmniej dwuletnie doświadczenie w wykonywaniu zadań wiążących się
z udzielaniem porad prawnych lub informacji prawnych;
2) daje gwarancję należytego wykonania zadania, polegającego na udzielaniu informacji
prawnej;
3) dysponuje możliwością obsługi infolinii telefonicznej przez osoby posiadające
odpowiednie: wiedzę, umiejętności i doświadczenie, niezbędne do rzetelnego udzielenia
informacji prawnej.
W aktualnym stanie prawnym organizacje pozarządowe nie mogą wykonywać zadań
publicznych, w ramach działalności pożytku publicznego, w zakresie świadczenia usług
prawniczych. Dlatego projektowana ustawa zawiera nowelizację ustawy o działalności
pożytku publicznego i o wolontariacie, polegającą na dodaniu zadania – udzielania
nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnej informacji prawnej oraz zwiększania
świadomości prawnej obywateli, do katalogu zadań publicznych. Umożliwi to współpracę
w tej sferze organom administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi na zasadach
określonych w powołanej ustawie.
Z jednej strony pozwoli to wykorzystać potencjał i doświadczenie organizacji pozarządowych
w udzielaniu informacji prawnej w warunkach lokalnych. Z drugiej strony zostanie stworzone
narzędzie umożliwiające organizacjom społecznym dotarcie do wszystkich osób
22
potrzebujących informacji prawnej w rozumieniu projektowanej ustawy. Bez wątpienia
w dzisiejszych czasach usługi telekomunikacyjne są na tyle powszechnie dostępne, że nie
będą stanowić bariery w uzyskaniu rzetelnej informacji prawnej, a wprost przeciwnie – będą
ułatwiać jej uzyskanie.
Na organizację pozarządową również zostanie nałożony obowiązek dokumentowania
w karcie informacji prawnej każdego przypadku udzielenia informacji prawnej w zakresie
liczby informacji udzielonych w danym dniu, czasu trwania oraz dziedziny prawa, której
dotyczyła, oraz przekazania jej wojewodzie. Będzie on miał obowiązek przekazać Ministrowi
Sprawiedliwości zbiorczą informację o wykonaniu zadania polegającego na udzielaniu
informacji prawnej. Uzyskane w ten sposób dane pozwolą nie tylko dokonać oceny
funkcjonowania systemu, lecz również zidentyfikować potrzeby podjęcia ewentualnych
działań zmierzających do zaspokojenia zapotrzebowania na uzyskanie informacji prawnej.
Projekt przewiduje także rozwiązanie szczególne, na wypadek niewyłonienia organizacji
pozarządowej w trybie art. 19 ust. 1. Jeżeli do dnia 31 lipca każdego roku poprzedzającego
rok, którego dotyczyłoby to powierzenie, organizacja ta nie zostanie wyłoniona, to wojewoda
będzie realizował zadanie we własnym zakresie. O niewyłonieniu organizacji pozarządowej
w tak określonym trybie i terminie wojewoda będzie obowiązany poinformować Ministra
Sprawiedliwości w terminie do dnia 5 sierpnia.
W rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości określone zostaną:
1) sposób i warunki udzielania informacji prawnej, w tym dzienny i tygodniowy wymiar
czasu, w którym jest ona zapewniona;
2) wzór karty informacji prawnej;
3) zakres informacji, o której mowa w art. 21.
Wskazane rozporządzenie będzie musiało uwzględnić w swych regulacjach konieczność
zapewnienia dogodnego dostępu do informacji prawnej, zachowania poufności przy
udzielaniu informacji prawnej oraz konieczność zapewnienia kompletności informacji
o wykonaniu zadania.
Czwarty rozdział dotyczy kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Projektowany
element edukacyjny ma stworzyć warunki do podnoszenia kultury prawnej społeczeństwa,
która obok stanowienia i stosowania prawa jest ważnym czynnikiem kształtującym ład
społeczny.
23