Rządowy projekt ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa

Z racji tego, że realizacja zadania w postaci udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej zakłada
współdziałanie powiatu z gminami położonymi na jego obszarze, art. 8 przewiduje, że powiat
będzie mógł zawierać z nimi porozumienie. Projektowany przepis określa minimalne
wymagania dla takiego porozumienia. W szczególności powinno ono określać:
1) gminne lub powiatowe lokale pozostające w zasobach własnych, w których będą
usytuowane punkty nieodpłatnej pomocy prawnej;
2) harmonogram wskazujący dni i godziny, w których będzie udzielana nieodpłatna pomoc
prawna;
3) zasady współpracy w zakresie zapewnienia warunków lokalowych adwokatom i radcom
prawnym udzielającym nieodpłatnej pomocy prawnej.
Natomiast w przypadku samodzielnej realizacji tego zadania starosta określać będzie
w szczególności:
1) powiatowe lokale pozostające w zasobach własnych, w których będą usytuowane punkty
nieodpłatnej pomocy prawnej;
2) harmonogram wskazujący dni i godziny, w których będzie udzielana nieodpłatna pomoc
prawna.
W celu ułatwienia osobom uprawnionym uzyskania dostępu do informacji o czasie i miejscu
świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie projektowanej ustawy na starostę
nałożono obowiązek udostępniania tego rodzaju informacji w Biuletynie Informacji
Publicznej.
Przedstawione rozwiązanie nie tworzy przy tym nowej konstrukcji prawnej. Wykorzystuje
instytucję „porozumienia”, przewidzianą już w ustawach ustrojowych samorządu
terytorialnego) przy wykonywaniu zadań przez jednostki samorządu terytorialnego.
Rozwiązanie to ma zapewnić elastyczność systemu oraz umiejscowienie siatki punktów
nieodpłatnej pomocy prawnej jak najbliżej osób uprawnionych, z poszanowaniem
samorządności poszczególnych jednostek.
Aby zagwarantować osobom uprawnionym dostęp do adwokata lub radcy prawnego, powiat
corocznie będzie zawierać porozumienie z okręgową radą adwokacką i radą okręgowej izby
radców prawnych w sprawie udzielania pomocy prawnej na obszarze powiatu, określające
m.in.:

7) Por. art. 4 ust. 5 i art. 5 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2013 r.
poz. 595, z późn. zm.) oraz art. 8 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r.
poz. 594, z późn. zm.).
14
1) liczbę adwokatów i radców prawnych, którzy będą udzielać nieodpłatnej pomocy prawnej
na obszarze powiatu, z uwzględnieniem potrzeby zapewnienia równomiernego udziału
adwokatów i radców prawnych w wykonywaniu tego zadania;
2) zobowiązanie dziekanów okręgowej rady adwokackiej i rady okręgowej izby radców
prawnych do imiennego wskazywania adwokatów i radców prawnych oraz ich zastępców,
wyznaczonych do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej w ramach harmonogramu,
o którym mowa w art. 8 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2;
3) zasady wynagradzania adwokatów i radców prawnych udzielających nieodpłatnej pomocy
prawnej;
4) zasady wykorzystania urządzeń technicznych w punkcie nieodpłatnej pomocy prawnej.
W przypadku niezawarcia takiego porozumienia do dnia 30 listopada roku poprzedzającego
rok, którego ono by dotyczyło, starosta będzie przekazywał dziekanom informacje, o których
mowa w art. 8 ust. 1 pkt 1 i 2 albo ust. 2. Na podstawie tych informacji dziekan okręgowej
rady adwokackiej lub dziekan rady okręgowej izby radców prawnych wyznaczy adwokatów
lub radców prawnych, którzy będą udzielać nieodpłatnej pomocy prawnej. Zaproponowane
rozwiązanie jest akceptowane zarówno przez samorząd radcowski, jak i samorząd adwokacki.
Z wyznaczonymi w tym trybie adwokatami lub radcami prawnymi starosta zawrze umowy,
o których mowa w art. 10.
Tak skonstruowane rozwiązania realizacji zadania regulowanego projektowaną uwagą będą
wykonywać jej cel, jakim jest zapewnienie realnego dostępu do nieodpłatnej pomocy prawnej
osobom uprawnionym. Najpełniej będzie to odbywać się, jeżeli miejsce świadczenia usługi
nie będzie znacznie oddalone od świadczeniobiorców.
Należy przy tym mieć na względzie, że w obecnie obowiązującym systemie prawa samorząd
terytorialny, jako organ administracji publicznej, musi realizować nałożone na niego zadania
publiczne zlecone na podstawie ustawy. Obowiązek taki odnosi się również do działających
na podstawie ustaw samorządów zawodowych adwokatów i radców prawnych.
Zabezpieczenie wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej przez
jednostki samorządu terytorialnego stanowią regulacje umożliwiające prowadzenie kontroli
w tym zakresie. Wskazać należy zwłaszcza na art. 28 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 stycznia
2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz. U. Nr 31 poz. 206,
z późn. zm.) czy art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o kontroli w administracji
rządowej (Dz. U. Nr 185 poz. 1092).
15
Zgodnie natomiast z przepisami art. 76 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie
powiatowym (Dz. U. z 2013 r. poz. 595, z późn. zm.) nadzór nad działalnością samorządu
sprawuje Prezes Rady Ministrów oraz wojewoda, a w zakresie spraw finansowych regionalna
izba obrachunkowa. Stosownie zaś do art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo
o adwokaturze i art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, Minister
Sprawiedliwości sprawuje nadzór nad działalnością tych samorządów w zakresie i formach
określonych ustawami.
Należy więc wskazać, że w przypadku nierealizowania zadań wymienione organy będą mogły
wkraczać w działalność jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządu zawodowego na
ogólnych zasadach, stosując dostępne środki kontroli i nadzoru.
Z powyższym wiąże się nałożony na powiat obowiązek zawiadamiania wojewodów o każdym
przypadku zawarcia porozumienia z właściwą okręgową radą adwokacką lub radą okręgowej
izby radców prawnych. W przypadku niezawarcia takiego porozumienia przedmiotem tego
obowiązku będzie poinformowanie o wyznaczeniu adwokatów lub radców prawnych na
podstawie art. 9 ust. 2.
Wprowadzenie konstrukcji, której istotą jest wskazywanie adwokatów lub radców prawnych
mających świadczyć nieodpłatną pomoc prawną przez właściwe organy samorządów
zawodowych, odwołuje się do pozytywnych doświadczeń bazujących na istniejącym systemie
wyznaczania pełnomocników z urzędu w postępowaniu cywilnym). Wykorzystanie
analogicznego mechanizmu przyniesie wiele korzyści, z których przede wszystkim należy
wymienić profesjonalizm – porady prawne będą udzielane przez podmioty zawodowo się tym
trudniące oraz posiadające praktyczne doświadczenie w interpretowaniu i stosowaniu prawa.
Należy podkreślić, że zarówno adwokaci, jak i radcowie prawni, podlegają odpowiedzialności
dyscyplinarnej za nienależyte wykonywanie zawodu – a zatem także za nienależyte udzielanie
pomocy prawnej). Wobec obu grup pragmatyki zawodowe przewidują obowiązkowe
posiadanie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej). Kolejną rzeczą, wymagającą
podkreślenia, jest ustawowo zagwarantowana tajemnica zawodowa adwokacka oraz

8) Zgodnie z art. 1173 § 1 i § 2 Kodeksu postępowania cywilnego o wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego
sąd zwraca się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych.
Właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych wyznacza adwokata lub radcę
prawnego niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie dwóch tygodni, zawiadamiając o tym sąd.
W zawiadomieniu właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych wskazuje
imię i nazwisko wyznaczonego adwokata lub radcy prawnego oraz jego adres do doręczeń.
9) Art. 80 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2014 r. poz. 635, z późn. zm.) oraz
art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 507).
10) Art. 4 ust. 1 Prawa o adwokaturze oraz art. 6 ust. 1 ustawy o radcach prawnych.
16
radcowska). Wszystko to gwarantuje wysoki poziom udzielonej pomocy, jak również
skuteczne wyegzekwowanie odpowiedzialności za nienależyte udzielenie porady prawnej.
Należy przy tym wskazać, że Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 17 ust. 1 stanowi
uprawnienie do tworzenia w drodze ustaw samorządów zawodowych, reprezentujących osoby
wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem
tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.
Zgodnie z przytoczonym przepisem Konstytucji od decyzji ustawodawcy zależy nadanie
w drodze ustawy danemu zawodowi statusu zawodu zaufania publicznego i wykreowanie
samorządu tego zawodu. Tak więc to ustawodawca określa poszczególne, odrębne zawody
zaufania publicznego oraz precyzuje zasady ich wykonywania. Przyznanie ustawodawcy
w art. 17 ust. 1 Konstytucji prawa do swobodnej oceny potrzeby regulacji w drodze ustawy
danego zawodu pozostawia ustawodawcy możliwość określenia zakresu regulacji danego
zawodu. Utworzenie samorządu zawodowego prowadzi bowiem do przekazania
w określonym zakresie wykonywania funkcji państwa samorządom, co nie oznacza wyzbycia
się przez państwo domeny w zakresie tych spraw w sposób nieodwracalny).
Samorządy zawodowe utworzone na podstawie art. 17 Konstytucji wykonują więc przekazane
im władztwo państwowe. Stąd na samorządy zawodowe adwokatów i radców prawnych
zostanie nałożony obowiązek współdziałania z jednostkami samorządu terytorialnego w celu
zapewnienia udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej świadczonej oraz określenia zasad
wyznaczania adwokatów i radców prawnych do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej i
dokumentowania udzielonej nieodpłatnej pomocy prawnej.
Zgodnie z projektowanym art. 10 ust. 1 adwokat i radca prawny udzielać będą nieodpłatnej
pomocy prawnej na rzecz osoby uprawnionej na podstawie umowy zawartej z powiatem.
W przepisie ust. 2 określono niezbędne postanowienia tej umowy, tj.:
1) wskazanie miejsca i czasu udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej;
2) określenie wynagrodzenia za świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej;
3) określenie sposobu korzystania z lokalu, w którym będzie usytuowany punkt nieodpłatnej
pomocy prawnej;
4) wskazanie niezbędnych urządzeń technicznych, w tym zapewniających dostęp do bazy
aktów prawnych, umożliwiający udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej;

11) Art. 6 ust. 1 Prawa o adwokaturze oraz art. 3 ust. 3 ustawy o radcach prawnych.
12) Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 grudnia 2009 r., sygn. akt K 4/08 (Dz. U. z 2009 r. Nr 210,
poz. 1628).
17
5) zasady zapewniania przez adwokata albo radcę prawnego świadczącego nieodpłatną
pomoc prawną bazy aktów prawnych umożliwiającej udzielanie nieodpłatnej pomocy
prawnej;
6) zasady zapewniania zastępstwa, w przypadku gdy adwokat lub radca prawny osobiście nie
będzie on w stanie udzielać nieodpłatnej pomocy prawnej;
7) zasady jej rozwiązania.
Wykonywanie zadania polegającego na świadczeniu nieodpłatnej pomocy prawnej będzie
monitorowane przez nałożenie na adwokatów i radców prawnych obowiązku
dokumentowania na karcie nieodpłatnej pomocy prawnej każdego przypadku udzielenia
pomocy, a także przez nałożenie na starostów obowiązku przekazywania Ministrowi
Sprawiedliwości informacji o wykonaniu zadania polegającego na udzielaniu nieodpłatnej
pomocy prawnej. Co istotne, dokumentacja ta odbierana będzie przez osoby świadczące
nieodpłatną pomoc prawną i będzie przekazywana starostom, w sposób uniemożliwiający
powiązanie karty nieodpłatnej pomocy prawnej z oświadczeniem osoby uprawnionej, tak aby
zapewnić zgodność projektowanych rozwiązań z przepisami o ochronie danych osobowych.
Zebrane w ten sposób dane pozwolą nie tylko dokonać oceny funkcjonowania systemu, lecz
również podjąć działania mające na celu jego dostosowanie do potrzeb i oczekiwań
społecznych, a także zmieniających się warunków społeczno-ekonomicznych.
Dokumentację tę oraz oświadczenia określone w art. 3 adwokat lub radca prawny będą
przekazywać staroście do dnia dziesiątego każdego następnego miesiąca kalendarzowego
w sposób uniemożliwiający powiązanie karty nieodpłatnej pomocy prawnej z oświadczeniem
osoby uprawnionej. W celu umożliwienia kontroli prawidłowości realizacji zadania starosta
będzie przechowywał oświadczenia osób uprawnionych przez trzy lata od daty ich
sporządzenia. Starosta będzie również administratorem danych osobowych zawartych w tych
oświadczeniach.
W celu wykorzystania dotychczasowego dorobku organizacji pozarządowych w art. 12
przewidziano, że powiat będzie powierzał prowadzenie połowy punktów nieodpłatnej
pomocy prawnej na niego przypadających tego rodzaju organizacji, prowadzącej działalność
pożytku publicznego. Organizacje te będą wyłaniane corocznie w otwartym konkursie ofert,
o którym mowa w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego
i o wolontariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 1118, 1138 i 1146).
Mając na względzie, iż przypadająca na część powiatów liczba punktów nieodpłatnej pomocy
prawnej będzie nieparzysta, wprowadzono regułę, zgodnie z którą jeżeli na powiat przypada:
18