Rządowy projekt ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa

w art. 106 ust. 1, lub zaświadczenia na okoliczność udzielenia świadczenia, o którym
mowa w art. 106 ust. 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej;
2) osoby posiadającej ważną Kartę Dużej Rodziny – przez jej przedłożenie;
3) osoby, która uzyskała decyzję lub zaświadczenie, o których mowa w art. 22 ustawy z dnia
24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji
wojennych i okresu powojennego albo ich odpisów – przez ich przedłożenie;
4) osoby posiadającej ważną legitymację weterana albo legitymację weterana
poszkodowanego, o których mowa w art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r.
o weteranach działań poza granicami państwa – przez jej przedłożenie;
5) osoby, która ukończyła 75 lat – przez przedłożenie dokumentu stwierdzającego
tożsamość;
6) osób dotkniętych zdarzeniami nadzwyczajnymi – przez złożenie oświadczenia
zawierającego deklarację, że zachodzi wobec nich jedna z okoliczności określonych
w ustawie.
Osoba uprawniona na podstawie uzyskanego świadczenia z opieki społecznej, przed
uzyskaniem nieodpłatnej pomocy prawnej, będzie obowiązana złożyć pisemne oświadczenie,
iż nie wydano wobec niej w okresie poprzednich dwunastu miesięcy decyzji o zwrocie
nienależnie pobranego świadczenia.
W przypadku sytuacji kryzysowej lub zdarzenia losowego, które wymagać będą uzyskania
pomocy prawnej bez nieuzasadnionej zwłoki, zakłada się poprzestanie na odebraniu
oświadczenia od osób uprawnionych. Będzie ono zawierało deklarację osoby uprawnionej, że
jest ona uprawniona do uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej, lecz z uwagi na sytuację
kryzysową lub zdarzenie losowe nie jest w stanie przedstawić dokumentów potwierdzających
to uprawnienie.
Wymienione wcześniej oświadczenia składane będą pod rygorem odpowiedzialności karnej
za składanie fałszywych zeznań. Składający oświadczenie będzie obowiązany do zawarcia
w nich klauzuli o następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie
fałszywego oświadczenia.”. Klauzula ta zastąpi pouczenie organu o odpowiedzialności karnej
za składanie fałszywych zeznań.
W celu ujednolicenia praktyki, a także maksymalnego uproszczenia formalizmu związanego
z dostępem do nieodpłatnej pomocy prawnej, wzory oświadczeń będą określone przez
załączniki do ustawy i będzie się je składać udzielającemu nieodpłatnej pomocy prawnej.
9
Ze względu na to, że oświadczenia te będą zawierały dane osobowe, zaprojektowano
obowiązek przechowywania ich w warunkach uniemożliwiających dostęp osób trzecich.
Przyjęto bowiem, że omawiane oświadczenia będą zawierały numer PESEL), co jest
konieczne m.in. dla celów kontrolnych i nadzorczych nad system nieodpłatnej pomocy
prawnej i jest w związku z tym uzasadnione w świetle zasady adekwatności.
Uzyskanie tego rodzaju danych jest niezbędne z uwagi na konieczność ewentualnej, następnej
weryfikacji udzielenia nieodpłatnej pomocy prawnej na rzecz osoby uprawnionej, a także
ewentualnego dochodzenia na drodze sądowej i egzekucyjnej zwrotu równowartości
nienależnie otrzymanej nieodpłatnej pomocy prawnej. Szczególne przepisy w tym względzie
wymagają wskazania w tych postępowaniach numeru PESEL. Wskazać w tym względzie
należy chociażby na art. 126 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania
cywilnego, zawierający tego rodzaju wymagania, a regulujący wymogi m.in. pism
wszczynających postępowanie sądowe oraz sądowo-egzekucyjne.). Projekt wskazuje, że
administratorem tych danych osobowych będzie starosta.
Z kolei w art. 4 ust. 1, na potrzeby projektowanej ustawy, została zawarta definicja legalna
pojęcia „nieodpłatnej pomocy prawnej”, zgodnie z którą ma ona obejmować:
1) poinformowanie osoby uprawnionej o obowiązującym stanie prawnym, o przysługujących
jej uprawnieniach lub o spoczywających na niej obowiązkach lub
2) wskazanie osobie uprawnionej sposobu rozwiązania dotyczącego jej problemu prawnego,
lub
3) udzielenie pomocy w sporządzeniu projektu pisma, o której mowa w pkt 1 i 2,
z wyłączeniem pism procesowych w toczącym się postępowaniu przygotowawczym lub
sądowym i pism w toczącym się postępowaniu sądowo-administracyjnym, lub
4) sporządzenie projektu pisma wszczynającego postępowanie sądowe lub sądowo-
-administracyjne, lub

3) W przypadku osób nieposiadających numeru PESEL np. obcokrajowców, będzie to numer paszportu lub
innego dokumentu stwierdzającego tożsamość.
4) Zgodnie z art. 126 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, gdy pismo
procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie przedmiotu sporu oraz:
1) oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adresy stron, ich przedstawicieli ustawowych
i pełnomocników,
2) numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) lub numer identyfikacji
podatkowej (NIP) powoda będącego osobą fizyczną, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania lub
posiada, go nie mając takiego obowiązku lub
3) numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku jego braku – numer w innym właściwym rejestrze,
ewidencji lub NIP powoda niebędącego osobą fizyczną, który nie ma obowiązku wpisu we właściwym
rejestrze lub ewidencji, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania.
10
5) sporządzenie projektu pisma o zwolnienie od kosztów sądowych lub o ustanowienie
pełnomocnika z urzędu.
Problem prawny, o którym mowa w projektowanym przepisie, może być problemem
zaistniałym albo potencjalnym, np. który nastąpi na skutek dokonania określonej czynności
prawnej. W związku z tym katalog działań, które może podjąć osoba udzielająca pomocy
prawnej, jest skonstruowany na tyle szeroko, aby możliwie w najpełniejszym rozmiarze
mogła zostać udzielona osobie uprawnionej pomoc prawna. W zależności od sytuacji
faktycznej adwokat lub radca prawny będzie mógł poprzestać na udzieleniu informacji o
uprawnieniach lub obowiązkach spoczywających na osobie uprawnionej bądź też wskazać
proponowany sposób rozwiązania problemu jej dotyczącego. Istotą porady prawnej w ujęciu
definicji zawartej w ustawie będzie przekazanie osobie uprawnionej wiadomości o treści
prawa, jego wykładni i praktyce jego stosowania w sytuacjach faktycznych odpowiadających
sytuacji przedstawionej przez osobę uprawnioną. Konsekwencją tego jest przyjęcie, że
adwokat lub radca prawny będzie uprawniony do pomocy w sporządzeniu projektu pisma
wymagającego wiedzy prawniczej. W przypadku gdy rozwiązanie problemu prawnego osoby
uprawnionej będzie możliwe jedynie w drodze rozstrzygnięcia sądowego lub sądowo-
-administracyjnego, adwokat lub radca prawny będzie mógł pomóc w sporządzeniu projektu
pisma wszczynającego tego rodzaju postępowanie. W takiej sytuacji, w zależności od oceny
okoliczności konkretnego przypadku, adwokat lub radca prawny mógłby również sporządzić
uprawnionemu projekt pisma o zwolnienie od kosztów sądowych lub o ustanowienie
pełnomocnika).
Z zakresu przedmiotowego zostały wyłączone sprawy dotyczące prawa podatkowego,
celnego, dewizowego, handlowego i działalności gospodarczej, z wyjątkiem
przygotowywania do rozpoczęcia tej działalności. Trzeba jednak zaznaczyć, że takie
rozwiązanie nie będzie ograniczać możliwości skorzystania z nieodpłatnej pomocy prawnej
przedsiębiorcy jako osoby fizycznej, jeżeli spełniać będzie ustawowe warunki do jej
uzyskania.
Ze względu na to, że w punktach nieodpłatnej pomocy prawnej powierzonych do
prowadzenia organizacjom pozarządowym nieodpłatnej pomocy prawnej będą mogli udzielać
również doradcy podatkowi, przewiduje się, iż w takiej sytuacji nieodpłatna pomoc prawna

5) Kodeks postępowania cywilnego (por. art. 124 § 1) dopuszcza możliwość ustanowienia pełnomocnika
procesowego jeszcze przed wszczęciem postępowania, który ma sporządzić pismo wszczynające
postępowanie oraz reprezentować w dalszym postępowaniu stronę, dla której został ustanowiony.
11
będzie obejmować sprawy z zakresu prawa podatkowego (np. dotyczące pomocy
w wypełnieniu zeznania podatkowego). Nie dotyczy to jednak spraw podatkowych
związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Od osób prowadzących działalność gospodarczą należy bowiem oczekiwać większej
staranności niż od przeciętnego obywatela w prowadzeniu swoich spraw. To z kolei prowadzi
do wniosku, że powinny one zapewnić sobie środki na nabycie pomocy prawnej na wolnym
rynku. Należy także mieć na względzie, że uregulowania Unii Europejskiej ograniczają
możliwość przyznawania pomocy publicznej osobom prowadzącym działalność gospodarczą,
co dodatkowo przemawia za wyłączeniem tej dziedziny prawa.
Nie powinno to jednak dotyczyć osób, które zamierzają dopiero rozpocząć prowadzenie takiej
działalności. Stąd osoby fizyczne będą mogły uzyskać w projektowanym systemie
nieodpłatną pomoc prawną w zakresie przygotowywania do rozpoczęcia działalności
gospodarczej.
Jednocześnie wprowadzono wyłączenie dla beneficjentów nieodpłatnej pomocy prawnej
wskazujące, że uzyskana pomoc nie stanowi przychodu w rozumieniu przepisów o podatku
dochodowym od osób fizycznych.
Ponadto w rozdziale tym uregulowano zasady udzielania pomocy prawnej. Jako regułę
przyjęto, że pomocy prawnej udziela osobiście adwokat albo radca prawny na podstawie
umowy zawartej z powiatem. Nie stoi to jednak na przeszkodzie, aby adwokat albo radca
prawny mógł korzystać przy tym z pomocy praktykantów, wolontariuszy bądź aplikantów.
Natomiast w przypadku gdy punkt nieodpłatnej pomocy prawnej zostanie powierzony do
prowadzenia organizacji pozarządowej prowadzącej działalność pożytku publicznego
w zakresie, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1b ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r.
o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, zgodnie z projektowanym art. 12 ust. 3
nieodpłatnej pomocy prawnej będą oprócz adwokatów i radców prawnych będą mogli
udzielać także doradcy podatkowi oraz osoby, które:
a) ukończyły wyższe studia prawnicze i uzyskały tytuł magistra prawa lub zagraniczne studia
prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej,
b) posiadają co najmniej trzyletnie doświadczenie w wykonywaniu wymagających wiedzy
prawniczej czynności bezpośrednio związanych ze świadczeniem pomocy prawnej,
c) korzystają z pełni praw publicznych oraz mają pełną zdolność do czynności prawnych,
d) nie były karane za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub
przestępstwo skarbowe.
12
Zaproponowane wymogi odnoszące się do osób, które ukończyły wyższe studia prawnicze
i uzyskały tytuł magistra, są spójne systemowo. Analogiczne rozwiązanie zostało
przewidziane w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych
(Dz. U. z 2015 r. poz. 507) oraz w art. 66 ust. 1 pkt 4 lit. b ustawy z dnia 26 maja 1982 r.
– Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2014 r. poz. 635, z późn. zm.)).
Osoba udzielająca nieodpłatnej pomocy prawnej będzie mogła odmówić udzielenia pomocy
prawnej tylko z ważnych powodów; w takiej sytuacji poinformuje osobę uprawnioną o innych
punktach nieodpłatnej pomocy prawnej na obszarze powiatu.
Na karcie pomocy prawnej będzie dokumentowany każdy przypadek udzielenia nieodpłatnej
pomocy prawnej w zakresie danych dotyczących czasu trwania i formy nieodpłatnej pomocy
prawnej oraz dziedziny prawa, której dotyczyła ta pomoc.
Ze względu na odstąpienie od kreowania szczególnego organu weryfikującego uprawnienia
do uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej system weryfikacji uprawnień określony w art. 3
opiera się na dokumentach wytworzonych przez inne organy lub oświadczeniu osoby
uprawnionej. Mają one być składane przed uzyskaniem nieodpłatnej pomocy prawnej
adwokatowi lub radcy prawnemu, którzy będą jej udzielać. Celem umożliwienia tym
podmiotom stwierdzenia, czy o nieodpłatną pomoc prawną zwraca się rzeczywiście osoba
uprawniona, wprowadzono upoważnienie do żądania okazania dokumentu stwierdzającego
tożsamość osoby uprawnionej.
Zadanie polegające na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej będzie zadaniem zleconym
z zakresu administracji rządowej realizowanym przez powiat. Zadanie to powiat będzie mógł
wykonywać w porozumieniu z gminami (co ma być regułą) albo samodzielnie.
Art. 7 ust. 2 przewiduje, że na każdy powiat przypadać będzie liczba punktów nieodpłatnej
pomocy prawnej odpowiadająca mnożnikowi służącemu ustaleniu wysokości dotacji
przypadającej danemu powiatowi, o którym mowa w art. 28 ust. 4. Nie będzie to stać na
przeszkodzie usytuowaniu punktu nieodpłatnej pomocy prawnej w jednym albo większej
liczbie gminnych lub powiatowych lokali pozostających w zasobach gmin lub powiatów.
W każdym punkcie nieodpłatnej pomocy prawnej ma ona być udzielana w przeciętnym
wymiarze 5 dni w tygodniu przez co najmniej 4 godziny dziennie.

6) Przedmiotem regulacji tych przepisów są przesłanki zwolnienia od obowiązku odbycia aplikacji zawodowej
i złożenia egzaminu zawodowego przy ubieganiu się o wpis na listę adwokatów lub radców prawnych.
13