Rządowy projekt ustawy - Prawo konsularne

kompetencji konsula o działanie w charakterze tłumacza przysięgłego również
w odniesieniu do języka powszechnie używanego w państwie przyjmującym.
W związku z tym, że czynności konsula w zakresie sporządzania i poświadczania
tłumaczeń oraz odpisów mają taką samą moc jak czynności wykonywane przez
tłumacza przysięgłego w Rzeczypospolitej Polskiej, pojawia się konieczność
precyzyjnego wskazania, że do przedmiotowych czynności stosuje się odpowiednio
przepisy ustawy z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego (Dz. U.
Nr 273, poz. 2702, z późn. zm.). Odwołania takiego brak jest w obowiązującej ustawie
(por. art. 20 ustawy o funkcjach konsulów RP).
Art. 30 upoważnia konsula do legalizacji dokumentów urzędowych, sporządzonych lub
uwierzytelnionych w państwie przyjmującym. Ust. 2 ww. regulacji precyzuje, na czym
polega czynność legalizacji, wskazując, że wykonując ją, konsul w szczególności może
poświadczyć autentyczność podpisu i charakter, w jakim działała osoba podpisująca
dokument urzędowy lub dokonująca jego uwierzytelnienia, oraz tożsamość pieczęci
albo stempla, którym jest opatrzony ten dokument. Należy jednocześnie zauważyć, że
w związku z przystąpieniem RP do Konwencji znoszącej wymóg legalizacji
zagranicznych dokumentów urzędowych, sporządzonej w Hadze dnia 5 października
1961 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 938), która w stosunku do RP weszła w życie
dnia 14 sierpnia 2005 r., w wielu państwach konsulowie zwolnieni są z obowiązku
legalizowania dokumentów, zaopatrywanych w klauzulę apostille nadawaną przez
właściwe władze państwa, w którym dokument został sporządzony. Obecnie stronami
ww. Konwencji jest ponad 100 państw.
W świetle art. 31 ust. 1 konsul wykonuje czynności na podstawie pisemnego
upoważnienia wydanego przez ministra właściwego do spraw zagranicznych, zaś
czynności legalizacyjne, notarialne i tłumaczeniowe wykonuje na podstawie pisemnego
upoważnienia tego ministra wydanego w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.
Przepis ten nie dotyczy upoważnienia do sporządzania aktu notarialnego, o czym była
już mowa powyżej (art. 28 ust. 3). Natomiast w ust. 2 przewidziano możliwość
wyznaczenia przez ministra właściwego do spraw zagranicznych, w uzasadnionych
przypadkach, konsulów właściwych do wykonywania jedynie określonych czynności.
Celem tego unormowania jest bardziej ekonomiczne zarządzanie zasobami
pozostającymi w dyspozycji przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów
konsularnych. Należy bowiem zauważyć, że utrzymywanie infrastruktury służącej do
20
wykonywania określonych czynności we wszystkich urzędach konsularnych
i przedstawicielstwach
dyplomatycznych może wiązać się z ponoszeniem
nieproporcjonalnie dużych kosztów przeznaczonych na wyposażenie placówek; odnosi
się to np. do wydawania wiz w państwach Unii Europejskiej lub państwach, których
obywatele zwolnieni są z obowiązku wizowego, jeżeli w krajach tych znajduje się
więcej niż jeden urząd konsularny RP. Należy przy tym zauważyć, że na wprowadzenie
podobnych rozwiązań niejednokrotnie decydują się również inne państwa członkowskie
UE. Podobna konstrukcja funkcjonuje w organizacji służby konsularnej Wielkiej
Brytanii. Natomiast w sierpniu 2013 r. rząd Republiki Finlandii przedstawił fińskiemu
parlamentowi (Eduskunta) projekt nowelizacji ustawy o czynnościach konsularnych
i niektórych innych ustawach, wprowadzającej możliwość powierzenia wykonania
określonych czynności – głównie paszportowych i wizowych – jedynie urzędom
konsularnym wskazanym w akcie niższego rzędu.
Celem art. 32 jest wyliczenie w skonsolidowanej ustawie – Prawo konsularne
wykonywanych przez konsula czynności wprowadzanych innymi ustawami. Oprócz
aktów prawnych wymienionych w pkt I niniejszego uzasadnienia należą do nich:
– ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (Dz. U. z 2012 r. poz. 576,
z 2013 r. poz. 829 oraz z 2014 r. poz. 295,
– ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U.
z 2011 r. Nr 118, poz. 687, z późn. zm.),
– ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2015 r. poz. 144),
– ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. z 2014 r. poz. 1392),
– ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji
Ścigania Zbrodni przeciw Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2014 r. poz. 1075),
– ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 112,
z późn. zm.),
– ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym (Dz. U. Nr 57,
poz. 507, z późn. zm.).
Należy przy tym zauważyć, że wyliczone w przepisie czynności konsul wykonuje jako
organ wskazany w przepisach szczególnych, na podstawie tych przepisów i w zakresie
określonym w tych przepisach. Celem przepisu nie jest zatem przyjęcie przepisu
kompetencyjnego, wyposażającego konsula w uprawnienie do wykonywania
21
określonych czynności (co stanowiłoby w istocie naruszenie § 4 ust. 1 Zasad techniki
prawodawczej), a jedynie zebranie w jednym miejscu wyliczenia kompetencji, które
rozproszone są w innych ustawach. Umieszczenie w projekcie przepisu wyliczającego
czynności konsula określone w różnych ustawach uzasadnione jest nie tylko
skonsolidowanym charakterem projektowanej ustawy, ale przede wszystkim walorem
informacyjnym takiej normy, stanowiącym istotne ułatwienie dla interesantów
zgłaszających się do konsula. Wypada dodać, że treść przepisu została istotnie
uzupełniona i zaktualizowana w stosunku do niekompletnego i niejednokrotnie
anachronicznego wyliczenia z ustawy o funkcjach konsulów RP, a także uwzględnia
ona zmiany wprowadzane ustawą o cudzoziemcach oraz ustawą – Prawo o aktach stanu
cywilnego. Jednocześnie w związku z niewielką frekwencją czynności konsula
w stosunku do statków podnoszących polską banderę i ich załóg zdecydowano się na
jedynie przykładowe wyliczenie tych czynności. Z tych samych powodów w sposób
zbiorczy zostały też omówione czynności konsula mające na celu przeprowadzenie
wyborów i referendum ogólnokrajowego. Kolejność poszczególnych czynności
wyliczonych w przepisie odpowiada co do zasady tradycyjnej kolejności uwzględnionej
w załączniku do rozporządzenia Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie opłat
konsularnych – Taryfy Opłat Konsularnych.
Poza czynnościami wyliczonymi w ust. 1 konsul wykonuje ponadto inne czynności
przewidziane przez prawo i zwyczaje międzynarodowe (art. 32 ust. 2).
W kolejnym przepisie (art. 33) zawarto katalog sytuacji, w których konsul odmówi
(ust. 1) lub może odmówić stronie wykonania czynności (ust. 2). Oprócz obecnej
w obowiązującej ustawie o funkcjach konsulów RP (art. 30 ustawy) dyspozycji, zgodnie
z którą konsul odmówi wykonania czynności, która byłaby sprzeczna z prawem lub
zasadami współżycia społecznego, konsul wyposażony został ponadto w uprawnienie
do odmowy wykonania dla strony czynności, jeżeli jej wykonanie (1) mogłoby
stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia jego lub innych osób, (2) mogłoby wywołać
poważną szkodę albo (3) wymagałoby nieproporcjonalnie dużych nakładów, a istnieją
inne możliwości wykonania czynności łatwo dostępne dla składającego wniosek.
Poprzez przyznanie konsulowi możliwości odmowy wykonania czynności
w powyższym zakresie starano się zapewnić mu prawo do ochrony szczególnie
ważnych wartości, takich jak życie i zdrowie (pkt 1), a także usprawnić działanie
22
urzędów konsularnych i przedstawicielstw dyplomatycznych przez zaprzestanie
wykonywania czynności wymagających zbyt dużych nakładów: tworzących
nieproporcjonalnie wysokie wydatki po stronie konsula, długotrwałych bądź nadmiernie
formalizujących procedurę, o ile daną sprawę załatwić można w inny, łatwo dostępny
dla wnioskującego sposób.
W art. 33 ust. 3 przewidziano ponadto, że konsul odmawia przyjęcia decyzji organu
państwa przyjmującego dotyczącej obywatela polskiego. Odmawiając przyjęcia takiej
korespondencji, konsul jednocześnie informuje ten organ o możliwości doręczenia jego
decyzji przesyłką pocztową lub w inny sposób przewidziany przez prawo
międzynarodowe. Wprowadzenie tej regulacji ma między innymi na celu ochronę
interesów obywateli przed możliwymi niepożądanymi dla nich skutkami doręczeń
uznanych przez władze państwa przyjmującego za prawidłowe, o ile doręczenie takie
zostanie dokonane przez złożenie w urzędzie konsularnym lub przedstawicielstwie
dyplomatycznym.
Kolejnym nowym przepisem w projekcie jest art. 34, poświęcony działaniu konsula
w wypadku zaistnienia zdarzeń mogących powodować zagrożenie dla życia lub
bezpieczeństwa obywateli polskich przebywających w okręgu konsularnym. W takich
sytuacjach konsul podejmuje działania w celu wsparcia bezpiecznego i sprawnego
opuszczenia przez nich zagrożonego obszaru. Wsparcie obywateli w tym zakresie jest
istotnym elementem pomocy konsularnej, zyskującym na znaczeniu w realiach
zwiększonego ruchu turystycznego, nieznajdujących porównania do sytuacji z 1984 r.
Przepis art. 34 stosuje się odpowiednio (tj. na takich samych warunkach jak do
obywateli polskich) do obywateli niereprezentowanych państw członkowskich UE
w państwie przyjmującym, niebędącym państwem członkowskim Unii Europejskiej.
Wypada przy tym zauważyć, że wykonywanie działań wynikających z dyspozycji
art. 34 nie jest zaliczane do ściśle rozumianej pomocy konsularnej, zdefiniowanej
w art. 20 projektu.
Zgodnie z art. 35 konsul może prowadzić wykaz obywateli polskich przebywających
w okręgu konsularnym w celu sprawnego przeprowadzenia działań, o których mowa
w art. 34. Do przedmiotowego wykazu wpisuje się obywateli polskich na ich wniosek,
obejmujący przewidywany okres pobytu w okręgu konsularnym, imię, nazwisko, datę
23
urodzenia, adres miejsca pobytu oraz informacje umożliwiające nawiązanie z nimi
bezpośredniego kontaktu.
Art. 36 przewiduje upoważnienie do prowadzenia przez konsula rejestrów spraw,
rejestrów czynności, jak również rejestrów i ewidencji określonych odrębnymi
ustawami i przetwarzania umieszczonych w nich danych osobowych na zasadach
określonych w tych przepisach. Co do zasady rejestry te i ewidencje prowadzone są
w postaci elektronicznej, jednakże w przypadkach uzależnionych np. od warunków
technicznych działania konsula można je będzie również prowadzić w postaci
papierowej. Dane cudzoziemców z prowadzonych przez konsula rejestrów spraw
dotyczących wiz i zezwoleń na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu
granicznego udostępnia się następującym podmiotom: Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Policji, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego,
Służbie Wywiadu Wojskowego i Straży Granicznej – w zakresie niezbędnym do
realizacji ich ustawowych zadań. Przepis ten pozostaje bez uszczerbku w odniesieniu do
dostępu tych i innych uprawnionych podmiotów do innych danych zgromadzonych
w rejestrach i ewidencjach prowadzonych przez konsula na podstawie przepisów
szczególnych zapewniających prawo dostępu do takich danych, w szczególności ustaw
regulujących działanie tych podmiotów.
Art. 37 reguluje udzielanie przez konsula pomocy finansowej na pokrycie niezbędnych
wydatków umożliwiających obywatelowi polskiemu przebywającemu w okręgu
konsularnym powrót do Rzeczypospolitej Polskiej (tzw. pomocy finansowej). Ust. 2
szczegółowo wylicza dane, jakie muszą się znaleźć we wniosku o udzielenie pomocy
finansowej. Natomiast przepis ust. 3 wylicza sytuacje, w których konsul może odmówić
udzielenia pomocy finansowej:
– jeżeli pomoc poprzednio udzielona przez konsula została wydatkowana przez
wnioskującego na cele inne niż na powrót do Rzeczypospolitej Polskiej albo do
państwa zamieszkania,
– jeżeli wnioskodawca nie wywiązał się ze zobowiązań zaciągniętych w związku
z udzieloną mu pomocą,
– jeżeli wnioskodawca ma możliwość uzyskania środków w celu pokrycia
niezbędnych wydatków przez: (a) otrzymanie kwoty w wysokości wystarczającej na
pokrycie koszów powrotu, (b) opłacenie (przez inną osobę) biletu powrotnego,
(c) odroczenie przez przewoźnika płatności za bilet powrotny, (d) skorzystanie
24