Rządowy projekt ustawy o leczeniu niepłodności

wiążą się z urodzeniem dziecka w związku małżeńskim tj. z ojcostwem i jego
skutkami prawnymi);
3) dawcy zarodka wyrazili, w formie pisemnej, zgodę na jego przekazanie;
4) brak jest przeciwwskazań medycznych do przeniesienia zarodka do organizmu
biorczyni.
Jednocześnie w projekcie określono, że zgody, o których mowa w pkt 1–3, są wyrażane
przed rozpoczęciem procedury medycznie wspomaganej prokreacji. Natomiast
w przypadku braku możliwości bezpośredniego użycia zarodków powstałych
z komórek rozrodczych pobranych w celu dawstwa partnerskiego i konieczności ich
przekazania do przechowywania, zgoda biorczyni oraz jej męża albo dawcy komórek
rozrodczych jest wyrażana każdorazowo przed ponownym rozpoczęciem procedury
medycznie wspomaganej prokreacji, w której mają zostać wykorzystane
przechowywane zarodki.
W projekcie za niedopuszczalne uznano przeniesienie zarodków, powstałych z komórek
rozrodczych pobranych w celu dawstwa partnerskiego albo dawstwa innego niż
partnerskie, do organizmu biorczyni, jeżeli:
1) biorczyni, w formie pisemnej, wycofała zgodę;
2) mąż biorczyni nie wyraził zgody na przeniesienie zarodka;
3) istnieją przeciwwskazania medyczne do przeniesienia zarodków do organizmu
biorczyni.
W przypadku braku zgody męża lub dawcy komórek rozrodczych pobranych w celu
dawstwa partnerskiego, z których utworzono zarodek, na przeniesienie zarodka,
zezwolenie na przeniesienie wydaje sąd opiekuńczy – takie rozwiązanie ma na celu
rozstrzygnięcie przez sąd sporu pomiędzy żoną (biorczynią) a mężem oraz pomiędzy
dawcami zarodka pozostającymi we wspólnym pożyciu, gdy nie ma między nimi zgody
co do przeniesienia utworzonego wcześniej zarodka. Ponadto w projekcie określono, że
powstałe z komórek rozrodczych pobranych w celu dawstwa partnerskiego albo
dawstwa innego niż partnerskie w przypadku:
1) upływu terminu określonego w umowie na przechowywanie zarodków, nie
dłuższego jednak niż 20 lat, licząc od dnia, w którym zarodki zostają przekazane do
banku komórek rozrodczych i zarodków w celu ich przechowywania,
14

2) śmierci obojga dawców zarodka albo, jeżeli zarodek został utworzony w wyniku
dawstwa innego niż partnerskie, śmierci biorczyni i jej męża lub osoby pozostającej
z nią we wspólnym pożyciu
– są przekazywane do dawstwa zarodka.
W przypadku przeniesienia do organizmu biorczyni zarodków przekazanych w celu
dawstwa zarodka, w projekcie uznano je za niedopuszczalne, jeżeli:
1) dawcy zarodków, w formie pisemnej, wycofali zgodę na przekazanie zarodków;
2) biorczyni, w formie pisemnej, wycofała zgodę na przeniesienie zarodków;
w przypadku gdy biorczyni pozostaje w związku małżeńskim, niedopuszczalne jest
przeniesienie zarodków, gdy jej mąż nie wyraził zgody na przeniesienie zarodka;
3) istnieją przeciwwskazania medyczne do przeniesienia zarodków do organizmu
biorczyni.
W odniesieniu do generalnych zasad przechowywania komórek rozrodczych i zarodków
w projekcie wskazano, że dawca komórek rozrodczych, które nie zostały zastosowane
w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji, może w każdym czasie żądać ich
zniszczenia lub przekazać na cele badawcze. Natomiast w przypadku zarodków
powstałych z komórek rozrodczych pobranych w celu dawstwa partnerskiego albo
dawstwa innego niż partnerskie w projekcie w sposób jednoznaczny wprowadzono
obowiązek przechowywania w warunkach zapewniających ich należytą ochronę
zarodków zdolnych do prawidłowego rozwoju, które nie zostały zastosowane
w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji, do czasu ich przeniesienia do
organizmu biorczyni. Określono, że zarodkiem zdolnym do prawidłowego rozwoju jest
zarodek spełniający łącznie następujące warunki:
1) tempo i sekwencja podziału komórek, stopień rozwoju w odniesieniu do wieku
zarodka, budowa morfologiczna uprawdopodobniają prawidłowy rozwój;
2) nie stwierdzono u niego wady, która skutkowałaby ciężkim i nieodwracalnym
upośledzeniem albo nieuleczalną chorobą.
Za niedopuszczalne uznano niszczenie zarodków zdolnych do prawidłowego rozwoju
powstałych w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji, nieprzeniesionych do
organizmu biorczyni – norma ta została obarczona sankcją obejmującą karę
pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5.
15

Na mocy projektowanych przepisów niedopuszczalne będzie również pobieranie
komórek rozrodczych ze zwłok ludzkich w celu zastosowania ich w procedurze
medycznie wspomaganej prokreacji.
W projekcie przewidziany został także zakaz tworzenia zarodków ludzkich w celach
innych niż procedura medycznie wspomaganej prokreacji, jak również zakaz tworzenia
chimer i hybryd oraz interwencji mającej na celu dokonanie dziedzicznych zmian
w genomie ludzkim, które mogą być przekazane następnym pokoleniom. W projekcie
wprowadzono również zakaz klonowania, tj. tworzenia zarodka, którego informacja
genetyczna w jądrze komórkowym jest identyczna z informacją genetyczną w jądrze
komórkowym innego zarodka, płodu, człowieka, zwłok lub szczątków ludzkich.
Przedmiotowe przepisy są zgodne z postanowieniami Konwencji. W zgodzie z zapisami
Konwencji pozostają również regulacje dotyczące stosowania preimplantacyjnej
diagnostyki genetycznej w ramach procedury medycznie wspomaganej prokreacji, co
zostało dozwolone wyłącznie ze wskazań medycznych i powinno być poprzedzone
poradnictwem genetycznym. Za niedopuszczalne uznano natomiast stosowanie
preimplantacyjnej diagnostyki genetycznej w ramach procedury medycznie
wspomaganej prokreacji w celu wyboru cech fenotypowych, w tym płci dziecka,
z wyjątkiem sytuacji, gdy wybór taki pozwala uniknąć ciężkiej, nieuleczalnej choroby
dziedzicznej.
Mocą projektowanych regulacji wprowadzony został również zakaz odpłatnego zbycia,
nabycia lub pośredniczenia w odpłatnym zbyciu lub nabyciu komórki rozrodczej lub
zarodka. Za pobrane od dawcy komórki rozrodcze lub zastosowane zarodki nie będzie
można żądać ani przyjmować zapłaty, innej korzyści majątkowej lub korzyści osobistej.
Przewidziano jedynie możliwość zwrotu kosztów pobrania, przechowywania,
przetwarzania, dystrybucji i zastosowania komórek rozrodczych, a także uzyskania,
przechowywania, przetwarzania, dystrybucji i zastosowania zarodków, wskazując, że
nie stanowi on zapłaty czy też korzyści majątkowej lub osobistej. W projekcie
określono również, jakie koszty zaliczane są do kosztów pobrania komórek
rozrodczych. Przedmiotowe regulacje wynikają z przepisu art. 12 dyrektywy
2004/23/WE, zgodnie z którym państwa członkowskie zobowiązane zostały do
podejmowania starań w celu zagwarantowania dobrowolnego i honorowego oddawania
tkanek i komórek, a więc również komórek rozrodczych i zarodków. W świetle
przywołanego przepisu dyrektywy dawcy mogą otrzymywać rekompensatę, która
16

ogranicza się wyłącznie do zwrotu wydatków i zadośćuczynienia za niewygody
związane z oddawaniem tkanek i komórek. Państwa członkowskie zostały również
zobowiązane do podejmowania starań w celu zagwarantowania, że pobieranie tkanek
i komórek ludzkich przeprowadza się na podstawie zasady niedochodowości.
W projekcie określono również kto ponosi koszty przechowywania komórek
rozrodczych lub zarodków przez bank komórek rozrodczych i zarodków poprzez
wskazanie, że koszty te ponoszą dawcy, którzy oddali te komórki rozrodcze lub zarodki
do przechowywania, z wyjątkiem dawców, którzy oddali komórki rozrodcze do
dawstwa innego niż partnerskie oraz dawców, którzy oddali zarodki do dawstwa
zarodka.
Pobieranie komórek rozrodczych oraz dawstwo zarodka w procedurze medycznie
wspomaganej prokreacji
W odniesieniu do kwestii pobierania komórek rozrodczych oraz dawstwa zarodka
w ramach procedury medycznie wspomaganej prokreacji w projekcie w sposób
szczegółowy uregulowane zostały:
1) warunki pobierania od dawcy komórek rozrodczych w celu dawstwa partnerskiego;
2) warunki pobierania od dawcy komórek rozrodczych w celu dawstwa innego niż
partnerskie;
3) warunki pobierania od dawcy komórek rozrodczych w celu zabezpieczenia
płodności na przyszłość;
4) warunki pobierania komórek rozrodczych od biorczyni w celu zastosowania
w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji w dawstwie partnerskim albo
dawstwie innym niż partnerskie;
5) warunki zastosowania u biorczyni komórek rozrodczych pobranych od dawcy
w celu dawstwa partnerskiego, dawstwa innego niż partnerskie oraz zarodków
utworzonych z tych komórek rozrodczych;
6) warunki dawstwa zarodka.
Wymogi dotyczące pobierania komórek rozrodczych i zarodków, w tym kryteria
selekcji dawców, zostały szczegółowo określone przepisami art. 2 i art. 3 dyrektywy
2006/17/WE oraz załącznika nr III do tejże dyrektywy.
Pozostając w zgodności z przytoczonymi powyżej przepisami, w odniesieniu do
pobierania od dawcy komórek rozrodczych w celu dawstwa partnerskiego wskazano, że
może mieć ono miejsce przy łącznym zachowaniu następujących warunków:
17

1) medyczną zasadność pobrania komórek rozrodczych od określonego dawcy
i zastosowania ich w celu dawstwa partnerskiego ustala lekarz na podstawie
aktualnego stanu wiedzy medycznej;
2) stwierdzono w drodze przeprowadzonego z kandydatem na dawcę wywiadu
medycznego oraz niezbędnych badań lekarskich i laboratoryjnych, że:
a) ryzyko związane z pobraniem komórek rozrodczych od określonego dawcy nie
wykracza poza przewidywane granice dopuszczalne dla tego rodzaju zabiegów i nie
upośledzi w istotny sposób stanu zdrowia dawcy,
b) możliwe jest ograniczenie ryzyka zaistnienia istotnego zdarzenia niepożądanego lub
istotnej niepożądanej reakcji u dawcy, biorczyni oraz u dzieci, które mogą się
urodzić w wyniku zastosowania tych komórek rozrodczych w procedurze medycznie
wspomaganej prokreacji;
3) kandydat na dawcę przed wyrażeniem zgody:
a) został w sposób zrozumiały i szczegółowy poinformowany przez przygotowaną do
tego osobę o rodzaju zabiegu, jego celu i charakterze, przeprowadzanych dla jego
wykonania badaniach laboratoryjnych oraz prawie do uzyskania wyników tych
badań, sposobie gromadzenia i ochrony danych osobowych kandydata na dawcę,
tajemnicy lekarskiej, ryzyku związanym z zabiegiem pobrania komórek rozrodczych,
o dających się przewidzieć następstwach dla jego stanu zdrowia w przyszłości,
środkach bezpieczeństwa prowadzących do ochrony danych dawcy oraz o zakresie
i skutkach prawnych stosowania pobranych od niego komórek rozrodczych w celu
dawstwa partnerskiego wynikających z przepisów ustawy z dnia 25 lutego 1964 r.
– Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012 r. poz. 788, z późn. zm.), w tym
sytuacji prawnej dziecka urodzonego w wyniku zastosowania procedury medycznie
wspomaganej prokreacji,
b) miał możliwość zadawania pytań w zakresie spraw, o których mowa w lit. a,
i uzyskania wyczerpujących odpowiedzi
– co zostało przez kandydata potwierdzone przez złożenie oświadczenia w formie
pisemnej;
4) kandydat na dawcę potwierdził przez złożenie oświadczenia, w formie pisemnej, że
wszystkie informacje podane przez niego w trakcie wywiadu medycznego są
prawdziwe zgodnie z jego najlepszą wiedzą;
18