Rządowy projekt ustawy o emeryturach kapitałowych

środków, czy to z podziału środków po rozwodzie czy przekazaniu składek zale-
głych przez ZUS, może skutkować, iż członek OFE niespełniający wcześniej kryte-
rium ekwiwalentu emerytury kapitałowej w wysokości 80 zł może teraz zacząć je
spełniać. Czy osoba taka będzie mogła zrezygnować z trzyletniej emerytury kapita-
łowej i wybrać ofertę świadczeń ZE? Takiej możliwości w tym projekcie Izba nie
widzi.
Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych zgłosiła również szereg uwag o cha-
rakterze szczegółowym. Dla Izby nie był jasny cel i intencje przyświecające usta-
wodawcy przy wprowadzeniu „trzyletniej okresowej emerytury kapitałowej”. Po-
wyższe świadczenie ma być wypłacane w okresie 3 lat po ukończeniu przez
emeryta 65 roku życia. Zgodnie z projektem członek OFE nabywa prawo do doży-
wotniej emerytury kapitałowej. Prawo do trzyletniej okresowej emerytury kapita-
łowej powstaje jedynie w sytuacji, gdy ekwiwalent emerytury kapitałowej jest niż-
szy niż 80 zł. Oznacza to, że części emerytów prawo do trzyletniej okresowej
emerytury kapitałowej przysługuje jedynie przez okres 36 miesięcy, nie dłużej jed-
nak niż do wyczerpania środków z OFE. Ustawa zdaniem IGTE nie zawiera posta-
nowień określających, co dzieje się w sytuacji, gdy środki te wyczerpią się np. w 5
miesiącu wypłaty tego świadczenia. Czy emeryt uzyska wtedy z urzędu decyzję
ZUS o przyznaniu emerytury dożywotniej? Jeżeli tak, to jak wyliczanej, a jeżeli
nie, to jakie będzie jego zabezpieczenie emerytalne. W analizowanym przepisie w
opinii Izby powstaje kolejna wątpliwość. Skoro członek OFE wniosek o wypłatę
trzyletniej okresowej emerytury kapitałowej składa łącznie z wnioskiem o ustalenie
prawa do dożywotniej emerytury kapitałowej i wysokość świadczenia w postaci
trzyletniej okresowej emerytury kapitałowej jest ustalana przez ZUS na podstawie
aktualnej informacji pochodzącej od OFE, w sprawie wysokości środków zgroma-
dzonych na rachunku w OFE, a także uwzględniając przepisy ustawy o OFE doty-
czące gwarantowanej stopy zwrotu, zdaniem IGTE ZUS powinien dokonać wyli-
czenia wysokości trzyletniej okresowej emerytury kapitałowej, aby nie istniała
możliwość „wyczerpania środków zgromadzonych na rachunku w OFE”.
Zdaniem IGTE przepisy dotyczące zawarcia umowy emerytalnej nie wskazują jed-
noznacznie terminów obsługi. Brak również wskazania do odpowiednich rozporzą-
dzeń.
60
Kategoryczne stwierdzenie „własnym podpisem” wyklucza w opinii IGTE możli-
wość działania przez pełnomocnika lub za pośrednictwem notariusza w przypadku
osób niemogących pisać. Użyte w projekcie ustawy stwierdzenie „własnym” wy-
klucza ich zdaniem możliwość zastosowania w tym przypadku ogólnych przepisów
Kodeksu cywilnego. Należy zamiast zwrotu „własnym podpisem” odwołać się tyl-
ko do formy pisemnej, jak ma to miejsce w przypadku zawierania umowy z OFE.
Ponadto nałożenie na członka OFE obowiązku złożenia oświadczenia o zapoznaniu
się z ofertą wszystkich zakładów emerytalnych jest zbyt daleko idącym nakazem,
którego i tak nie można wyegzekwować.
Izba zaproponowała zastąpienie słowa „rozrządzenia”, które po wielu latach zosta-
ło usunięte z ustawy o OFE, ale ponownie pojawiło się w projekcie niniejszej
ustawy, powszechnie zrozumiałym słowem „dyspozycja” lub „wskazanie” (stoso-
wane także w ustawie o OFE), bowiem wskazanie osób uprawnionych do otrzyma-
nia środków po śmierci emeryta jest zdaniem Izby klasycznym przykładem rozpo-
rządzenia środkami na wypadek śmierci. W tym postanowieniu powinny zostać
zapisane regulacje podobne lub identyczne jak rozwiązania funkcjonujące w usta-
wie o OFE, dające prawo członkom OFE do wskazania osób uprawnionych do
otrzymania środków po ich śmierci. Przepisy projektu pozostawiają zbyt wiele
możliwości interpretacyjnych (np. w zakresie formy, treści, zakresu danych osoby
wskazanej, liczby osób, bowiem projekt określa możliwość wskazania tylko jednej
osoby itp.).
Wskazano również na fakt, iż ustawa nie zawiera żadnych przepisów regulujących
sposób wypłaty środków na rzecz osób wskazanych lub spadkobierców (np. okre-
ślenia, czy środki te są wypłacane za pośrednictwem ZUS).
Przepis dotyczący „dziedziczenia środków” powinien być zdaniem Izby ograni-
czony wyłącznie do sytuacji, w których między emerytem a współmałżonkiem w
chwili dokonania rozporządzenia istnieje ustawowa wspólność majątkowa. Projek-
towany przepis jej zdaniem narusza przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
które nie wymagają zgody współmałżonka na rozporządzenie własnym majątkiem
osoby w przypadku ograniczenia lub zniesienia majątkowej wspólności ustawowej
między małżonkami. A contrario w przypadku braku zgody współmałżonka, usta-
wa powinna określać skutki braku takiej zgody współmałżonka na rozporządzenie
środkami, np. nieważność wskazania. Brak zgody = środki wchodzą w skład spad-
61
ku, a członek ma prawo dokonać rozporządzenia np. testamentowego, a więc pro-
jektowany przepis i tak traci sens (istnieje więc łatwy sposób obejścia go, gdy mał-
żonek – niebędący we wspólnocie – nie chce wyrazić zgody). Pozostawienie prze-
pisu w zaproponowanym brzmieniu powoduje wątpliwości, w jaki sposób
interpretować zgodę współmałżonka na dokonanie czynności prawnej przez osobę
posiadającą pełną zdolność do czynności prawnej. Powyższy przepis w sytuacji
braku majątkowej wspólności ustawowej jest naruszeniem norm przepisów Kodek-
su rodzinnego i opiekuńczego.
Zgodnie z projektem emeryt może dokonać rozrządzenia na wypadek śmierci przez
pisemne wskazanie osoby uposażonej bezpośrednio zakładowi emerytalnemu, ale
w przypadku braku wskazania osoby uposażonej środki zgromadzone w otwartym
funduszu emerytalnym wchodzą w skład spadku (powinno być – środki zgroma-
dzone w zakładzie emerytalnym).
Niejasności zdaniem Izby budzi wskazanie osoby uposażonej – czy jasne jest do-
statecznie, że dotyczy to tylko produktu oferowanego przez ZE, czyli dożywotniej
emerytury kapitałowej?
Dlatego Izba proponowała brzmienie przepisu: „W przypadku braku wskazania
osoby uposażonej, środki wchodzą w skład spadku” – ponieważ nie są to już środki
w OFE.
Następne wątpliwości Izby dotyczą tego, czy jest dostatecznie jasne

(gdzie jest przepis), że osobami uposażonymi w produkcie emerytury okresowej
(60 – 65) oraz trzyletniej okresowej są te same osoby, które członek OFE wskazał
w umowie o członkostwo w OFE (lub później zmienił rozrządzenie), to jest, że
obowiązują zasady wskazywania beneficjentów z ustawy o OFE?
Zdaniem Izby kwota będąca granicą ekwiwalentu emerytury kapitałowej dla środ-
ków powinna ulegać waloryzacji. Przy corocznym procesie waloryzacji emerytur
kwota graniczna (80 zł) według projektu ustawy pozostaje niezmienna.
IGTE podnosiła również kwestię prawa do odstąpienia od umowy, które jej zda-
niem jest zapisane w sposób niezrozumiały. Zgodnie z projektem zakład emerytal-
ny niezwłocznie potwierdza pisemnie zawarcie umowy z członkiem OFE. Brak
jest trybu takiego potwierdzenia lub delegacji dla Rady Ministrów do określenia
warunków pisma zawierającego potwierdzenie (treść informacji, sposób doręcze-
62
nia). Przyjmując, iż ustawodawca świadomie chce udzielić członkowi OFE takiego
uprawnienia, zdaniem Izby należy więc wskazać potrzebę doprecyzowania projek-
towanych przepisów, w których pojawiają się następujące pytania:
− czemu ma służyć prawo do odstąpienia, skoro członek OFE, zawierając umowę,
ma obowiązek złożyć oświadczenie o zapoznaniu się z ofertami wszystkich za-
kładów emerytalnych (należy domniemywać, że jego wybór jest przemyślany),
− od jakiego terminu liczyć okres 30 dni,
− czy oświadczenie o odstąpieniu musi być doręczone czy też np. nadane na po-
czcie w terminie 30 dni (od kiedy oświadczenie wywołuje skutki prawne czy
mają w tej sytuacji zastosowanie ogólne przepisy Kodeksu cywilnego),
− dlaczego oświadczenie o odstąpieniu jest kierowane do ZUS, a nie do strony
umowy emerytalnej, tzn. zakładu emerytalnego (zaprzeczenie ogólnej definicji
prawa do odstąpienia od umowy zawartej w przepisach Kodeksu cywilnego),
− w jaki sposób ZUS będzie obliczał termin zawity na złożenie oświadczenia o
odstąpieniu, w sytuacji gdy nie dysponuje informacją o dacie potwierdzenia
zawarcia umowy emerytalnej (informacja ta jest kierowana do członka OFE
przez zakład emerytalny),
− czy ZUS ma prawo negatywnie rozpatrzyć oświadczenie członka OFE
o odstąpieniu od umowy emerytalnej, na co zdaniem Izby wskazuje projekto-
wany przepis,
− czy ZUS może rozpatrzyć oświadczenie tylko pozytywnie? – opłata 160 zł po-
noszona jest bowiem za rozpatrzenie,
− co się stanie, gdy składając oświadczenie o odstąpieniu od umowy zawartej z
zakładem emerytalnym członek OFE nie dokona wyboru nowego zakładu eme-
rytalnego (zgodnie z ogólnymi przepisami oświadczenie o odstąpieniu jest waż-
ne, a sankcja nieważności zawarta w projektowanym przepisie odnosi się wy-
łącznie do sytuacji, gdy emeryt nie uiści kwoty opłaty),
− dlaczego opłata jest ponoszona na rzecz ZUS, który nawet nie jest stroną umo-
wy emerytalnej,
− w przypadku utrzymania projektowanych przepisów, delegacja dla Rady Mini-
strów powinna być rozszerzona na sposób, tryb i zasady dokonywania przenie-
63
sienia środków ... oraz odstępowania przez emeryta od umowy zawartej z za-
kładem emerytalnym.
Przepis w opinii IGTE nie precyzuje także, w jakim terminie i w jaki sposób ma być
dokonywana opłata (kwestia nie została również objęta delegacją ustawową do
określenia w rozporządzeniu), mimo że brak opłaty stanowi przesłankę nieważności
takiego oświadczenia. W przekonaniu Izby brakuje uzasadnienia dla wprowadzania
30-dniowego terminu na odstąpienie od umowy emerytalnej. W opinii Izby umowę
z zakładem emerytalnym należy traktować analogicznie do umowy z OFE, czyli ja-
ko nieodwołalne oświadczenie woli.
Jednocześnie zdaniem Izby powinna zostać dodana informacja o opłatach pobra-
nych przez zakład emerytalny. Zaproponowano przepis:
„Składka przekazana do wybranego zgodnie z ust. 5 zakładu emerytalnego może
być pomniejszona o wypłacone kwoty dożywotnich emerytur kapitałowych oraz
pobrane przez zakład emerytalny opłaty.”.
Izba wskazała również na brak delegacji określających sposób i tryb wymiany in-
formacji między ZUS i OFE na etapie ustalania wartości zgromadzonych w OFE
środków, a także o braku ustępu o przekazaniu przez ZUS do OFE informacji o wy-
sokości okresowej emerytury kapitałowej i o wysokości trzyletniej okresowej eme-
rytury (ostatecznej, dla zaliczkowej jest to przewidziane). Dodatkowo nie jest jasne,
czy i jak długo płacone są przez OFE zaliczkowe wartości emerytur okresowych.
Jeśli faktycznie przez pewien okres płacona jest zaliczkowa wartość, należy wska-
zać, że gdy zostanie przekazana w decyzji wysokość ostateczna, to nie ma żadnej
korekty wstecz (wyrównania), po prostu przejście na nową wartość. Ponadto należy
uwzględnić kilkudniowy okres dla OFE dla przetworzenia informacji o nowej wy-
sokości – jeśli OFE dostanie informację o nowej wysokości na dzień przed zapla-
nowaną wypłatą emerytury okresowej według wysokości zaliczkowej, to nie będzie
w stanie pewnie tego obsłużyć.
Wskazano również na brak określenia lub delegacji określających terminy przeka-
zywania przez OFE do ZUS miesięcznych wypłat emerytur okresowych i trzylet-
nich okresowych emerytur kapitałowych. Izba uważa, że w przypadku okresowej
emerytury kapitałowej ZUS powinien informować OFE „w przypadku śmierci
członka otwartego funduszu emerytalnego”, podobnie więc jak w przypadku trzy-
letniej emerytury kapitałowej. To powinno ograniczyć przypadki nienależnego
64