Rządowy projekt ustawy o emeryturach kapitałowych

zrównać prawa członków w zakresie podziału środków po rozwo-
dzie/unieważnieniu małżeństwa po osiągnięciu 65 roku życia. Kapitał (składka)
osoby, której przekazano środki do ZE po przyznaniu emerytury dożywotniej nie
podlega podziałowi w efekcie rozwodu/unieważnienia małżeństwa. Stoją więc na
stanowisku, że także w przypadku osoby, która z powodu kwoty ekwiwalentu (po-
niżej 80 zł) otrzymała prawo jedynie do trzyletniej emerytury okresowej, nie nale-
ży zgromadzonych środków poddawać procedurze podziału w efekcie rozwo-
du/unieważnienia małżeństwa. Dodatkowym argumentem jest niska wartość tych
kapitałów (niższa niż w przypadku emerytury dożywotniej).
Izba uważa również, że po przyznaniu okresowej emerytury kapitałowej oraz trzy-
letniej okresowej emerytury kapitałowej nie powinny mieć miejsca transfery mię-
dzy OFE takich osób (w przeciągu odpowiednio 5 lat i 3 lat) – podobnie jak nie ma
możliwości zmiany zakładu emerytalnego (w tym przypadku jest tylko 30-dniowy
okres na początku). Zdaniem Izby projekt ustawy zupełnie pomija tę kwestię (nie
mówi, czy transfery są możliwe czy nie), być może z powodu skomplikowania
procesu rozliczeniowego z ZUS przy dopuszczeniu transferów po przyznaniu eme-
rytury.
IGTE zwróciło również uwagę na kwestię braku uwzględnienia kosztów OFE.
Ustawa zdaniem IGTE nie uwzględnia żadnych kosztów ponoszonych przez OFE z
tytułu administrowania okresową emeryturą kapitałową. Zasadne mogłoby być za-
stosowanie stawki 3,5 % pobieranej od każdorazowej wypłaty z rachunku, podob-
nie jak to ma miejsce w propozycji ustawy o zakładach emerytalnych. Admini-
strowanie rachunkiem wypłaty okresowej w OFE jest bowiem związane z
podobnymi procedurami operacyjnymi jak administrowanie rachunkiem emerytury
dożywotniej w ramach funduszu emerytur kapitałowych. Niezależnie od opłaty w
wysokości 3,5 %, towarzystwa emerytalne powinny mieć prawo pobierania opłaty
za zarządzanie aktywami zgodnej z art. 136 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu
funduszy emerytalnych. Należy tu podkreślić, że w niektórych funduszach opłata
za zarządzanie jest dodatkowo ograniczona limitem kwotowym obowiązującym do
dnia 31 grudnia 2010 r. Obecny projekt ustawy o zasadach wypłat emerytur kapita-
łowych nie przewiduje w ogóle żadnego wynagrodzenia za obsługę emerytur okre-
sowych dla towarzystw emerytalnych zarządzających takimi funduszami. Aby
stworzyć towarzystwom równe warunki działania, należy wraz z wprowadzaniem
55
emerytur kapitałowych znieść limit opłaty za zarządzanie, tzn. skreślić art. 7 usta-
wy z dnia 27 sierpnia 2003 r. o zmianie ustawy o organizacji i funkcjonowaniu
funduszy emerytalnych oraz niektórych innych ustaw oraz zezwolić towarzystwom
na odpowiednie zmiany statutów. Część PTE uważa, że środki członków OFE, któ-
rym przyznano okresową emeryturę kapitałową oraz trzyletnią emeryturę okreso-
wą, nie powinny być wliczane do wartości kapitałów członkowskich osób będą-
cych w fazie oszczędzania, jako podstawy opłaty za zarządzanie. Dla osób
będących w fazie wypłat opłata za zarządzanie powinna być naliczana niezależnie
– być może w ramach aktywów netto odrębnego subfunduszu o niższym profilu
ryzyka.
Projekt ustawy o zasadach wypłat emerytur kapitałowych przewiduje tylko jedną
ostateczną formę dożywotniego świadczenia emerytalnego, tzn. indywidualną do-
żywotnią emeryturę kapitałową. Wprowadza przy tym mechanizmy mające łago-
dzić, jak to jest nazwane w uzasadnieniu, „szok przejścia” czyli zmianę stanu, w
którym kapitał emerytalny podlega dziedziczeniu w fazie akumulacji, do braku ta-
kiej możliwości z chwilą rozpoczęcia pobierania emerytury dożywotniej. Zastoso-
wane rozwiązania rozciągają tę zmianę na okres 3 lat. Zdaniem Izby, o ile słuszne
wydają się zamierzenia ograniczające możliwości dziedziczenia kapitału emerytal-
nego na rzecz przyszłych pokoleń i w ten sposób „uszczelniające” system emery-
talny, o tyle zaproponowane mechanizmy w dalszym ciągu nie rozwiązują kwestii
majątku wspólnego małżonków gromadzonego m.in. w celach emerytalnych i utra-
ty prawa do korzystania ze wspólnego dorobku życiowego przez jednego ze
współmałżonków w przypadku śmierci drugiego w okresie pobierania dożywotniej
emerytury kapitałowej, co ma szczególne znaczenie w przypadku niepracujących
(lub krótko pracujących, posiadających niskie świadczenia) żon, pozostających na
utrzymaniu mężów – najczęściej żyjących krócej.
Izba wskazała, że w obecnym stanie prawnym istnieje możliwość zapewnienia
środków z II filara niepracującej żonie po śmierci męża, jeżeli przed przejściem
męża na emeryturę małżonkowie dokonają podziału majątku wspólnego. W opinii
Izby jest to jednak rozwiązanie „dla bogatych” – osób, które w razie wystąpienia
takiej potrzeby życiowej wykażą się odpowiednią zaradnością, poniosą odpowied-
nie opłaty notarialne itp. Aby zapewnić wszystkim obywatelom łatwy dostęp do
przysługujących im praw bez uciekania się do skomplikowanych procedur praw-
56
nych, czy wręcz rozwodów, Izba proponowała, aby ustawa przewidywała rozwią-
zanie zaproponowane przez IGTE w stanowisku do projektu z dnia 28 listopada
2007 r., np. nową zasadę zapisaną w ustawie o OFE, pozwalającą na dokonanie
przez współmałżonków podziału środków w OFE przed wykupieniem emerytury.
Rzecz jasna taki podział musiałby się dokonywać z odpowiednim, kilkumiesięcz-
nym wyprzedzeniem przed wykupieniem tej emerytury (złożeniem wniosku w
ZUS).
IGTE proponowało również zmianę uregulowań dotyczących emerytur dla osób
urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. – wprowadzenie limitu środków – 24 %
kwoty bazowej. Projekt ustawy odbiera prawo do emerytury osobom, dla których
kwota ustalonej emerytury jest mniejsza niż 24 % kwoty bazowej. O takim uregu-
lowaniu zdaniem Izby nigdy nie było mowy. Wprowadzając reformę emerytalną,
mówiono o podstawowej zasadzie powiązania wysokości emerytury z wysokością
środków zgromadzonych zarówno w I, jak i w II filarze.
Izba uważała również, iż brak jest w projekcie rozwiązania kwestii drobnych kwot
zgromadzonych na kontach członków otwartych funduszy emerytalnych. Projekt
jej zdaniem komplikuje kwestie związane z problemem niewielkich środków
zgromadzonych na rachunkach członków otwartych funduszy emerytalnych. W
najgorszej sytuacji są osoby, które w OFE zgromadziły niewielkie środki i dodat-
kowo nie nabędą prawa do emerytury z powody niespełnienia cezury 24 % kwoty
bazowej.
IGTE podaje przykład, w którym w OFE znajduje się osoba mająca 1,30 zł zgro-
madzonych środków. Nie ma prawa do emerytury z FUS. Zgodnie z projektem
ustawy ma prawo do trzyletniej okresowej emerytury kapitałowej (dodatkowa nie-
zgodność ze słowniczkiem, który stwierdza, że trzyletnia okresowa emerytura kapi-
tałowa dotyczy osób powyżej 65 roku życia). Do 63 roku życia miesięczna wyso-
kość tej emerytury wyniesie 1 gr. Następnie osoba ta musi czekać siedem lat, aby
złożyć wniosek o wypłatę z OFE 94 groszy (członek OFE ma prawo do jednora-
zowej wypłaty wszystkich środków zgromadzonych na rachunku, o ile ukończył 70
lat). Pomysł zupełnie nieuzasadniony ekonomicznie, narzucający zarówno na Za-
kład Ubezpieczeń Społecznych, jak i na otwarte fundusze emerytalne zupełnie
zbędne koszty nieadekwatne do korzyści przyszłego emeryta.
57
Izba podnosiła również kwestię braku prawa do odstąpienia od umowy emerytal-
nej. Jej zdaniem komplikuje to system i nie daje żadnej wartości dodanej. Jest nie-
symetryczne z ustawą o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych,
gdzie nie można odstąpić od podpisanej umowy.
Ponadto wskazywano na błędne założenia odnośnie do informacji o pieniężnej wy-
sokości środków zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu emery-
talnego. Projekt ustawy rozpatruje właściwie tylko jedną sytuację. Osoba składa
wniosek o emeryturę od razu po nabyciu prawa do emerytury. Jeżeli osoba będzie
dalej pracowała i złoży wniosek np. po osiągnięciu 64 roku życia, to ZUS będzie
wydawał decyzję o zaliczkowej wysokości okresowej emerytury kapitałowej na
podstawie informacji sprzed czterech lat.
Stąd proponuje się, aby ZUS opierać się mógł nie tylko na informacji przekazanej
w trybie nowego art. 192 ust. 2, ale także na informacji przekazywanej w trybie art.
191 i art. 192 ust. 1 (o ile tylko są aktualne, to jest wystawione przez fundusz nie
później niż na 3 miesiące przed złożeniem wniosku).
Wskazano również na brak trybu umorzeń środków z otwartych funduszy emery-
talnych. O ile przeliczenie środków na jednostki rozrachunkowe w przypadku
wpłynięcia składki na konto członka otwartego funduszu emerytalnego jest opisane
szczegółowo w ustawie o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, o
tyle kwestia umorzeń jednostek rozrachunkowych w przypadku wypłat okreso-
wych emerytur kapitałowych jest potraktowana szczątkowo. Najlepszym rozwią-
zaniem byłoby przyjęcie zasad takich jak w przypadku obsługi kwot zwrotu niena-
leżnych składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W obecnej sytuacji może
dojść do zdarzenia, w którym pomniejszenie kwoty składek przez ZUS będzie
większe niż wartość środków zgromadzonych na rachunku członka. Wystąpi nie-
dobór, którego ustawodawca nie przewidział. O ile w art. 100b przewidziano umo-
rzenie wszystkich środków i wypłatę do ZE po decyzji przyznającej emeryturę do-
żywotnią, nie jest nigdzie napisane enumeratywnie, iż w przypadku nieprzyznania
emerytury okresowej (osoba 60-letnia) lub emerytur dożywotniej lub trzyletniej
okresowej (dla osoby 65-letniej) – z powodu niespełnienia kryterium 24 % kwoty
bazowej, OFE umarza pozostałe środki po bieżącej cenie jednostki rozrachunkowej
i zwraca je do ZUS. Na podstawie lektury nowego art. 100b (do ustawy o OFE) nie
jest jasne, jak OFE będzie umarzać środki na rachunkach członków, aby sfinanso-
58
wać emerytury okresowe. W ogóle zdaniem Izby art. 100b odnosi się tylko do ar-
tykułów ustawy poświęconych okresowej emeryturze kapitałowej i dożywotniej
emeryturze – a co z trzyletnią emeryturę okresową? W ocenie IGTE nie jest jasne,
czy w przypadku okresowych emerytur (z OFE) umorzenie będzie za okresy mie-
sięczne czy za cały rok z góry (do następnej waloryzacji)? Kiedy ZUS będzie się
zwracać po środki – przy najbliższym pliku składkowym, bez względu kiedy bę-
dzie przekazany (za tydzień, za miesiąc)?
Zdaniem Izby zasadne wydaje się opracowanie takiej procedury (a może
i wprowadzenie przepisu ustawowego), aby decyzje dotyczące przyznania emery-
tur dożywotnich były przekazywane do OFE partiami (tak jak listy składkowe), np.
raz w tygodniu. Oczywiście najlepiej w terminach niepokrywających się z obsługą
ZUS-owskich plików składkowych. Dopuszczenie możliwości np. dziennego prze-
kazywania decyzji przez ZUS i codziennych przelewów do ZE zwiększa koszty
systemowe i narusza interes członków OFE (nieefektywne zarządzanie rezerwami
gotówkowymi, płynnością).
Ponadto IGTE wskazywało na brak rozwiązań korekty wysokości okresowej eme-
rytury kapitałowej. W przypadku członków otwartych funduszy emerytalnych mają
miejsce zdarzenia z zakresu podziału środków w przypadku zmiany stosunków ma-
jątkowych między małżonkami oraz śmierci członka OFE. Zdarzenia te mogą spo-
wodować, że stan środków członka OFE ulegnie znaczącym zmianom. Zmiany te
mogą skutkować zarówno zwiększeniem (otrzymanie środków od współmałżonka,
otrzymanie zaległych składek), jak i zmniejszeniem (przekazanie środków byłemu
współmałżonkowi).
W ocenie Izby intencją ustawodawcy było wprowadzenie zmiany wysokości
świadczenia wypłacanego z OFE (dla obu produktów – okresowej emerytury kapi-
tałowej i trzyletniej) tylko w efekcie ustawowej waloryzacji, jaka obowiązuje w
FUS. Wszelkie więc zmiany kapitału w OFE w wyniku przekazania składek zale-
głych, zwrotu nienależnych składek do ZUS, zmniejszenia środków w efekcie po-
działu majątku wspólnego po rozwodzie/unieważnieniu małżeństwa są obojętne dla
wysokości świadczenia. Izba uważa, że warto to wskazać w przepisie ustawowym
(iż zdarzenia te nie zmieniają wysokości świadczenia).
Izba zwraca także uwagę, że powyższe tytuły mogą spowodować zmianę produktu,
do którego ubezpieczony ma prawo. Np. uzyskanie po 65 roku życia dodatkowych
59