Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo atomowe oraz o zmianie niektórych innych ustaw

ze wskazaniem ograniczeń w jego użytkowaniu (Dz. U. Nr 241, poz. 2094) granice tego
obszaru obejmują teren, na zewnątrz którego roczna dawka skuteczna (efektywna)
od wszystkich dróg narażenia nie przekracza wartości 0,3 milisiwerta (mSv).
Działalność polegająca na stosowaniu promieniowania jonizującego, w tym związana
z eksploatacją obiektów jądrowych, podlega nadzorowi i kontroli ze strony organów dozoru
jądrowego. Organami tymi są: inspektorzy dozoru jądrowego, Główny Inspektor Dozoru
Jądrowego, jako organ wyższego stopnia w stosunku do inspektorów dozoru jądrowego oraz
Prezes PAA jako naczelny organ dozoru jądrowego. Zasady nadzoru i kontroli w zakresie
przestrzegania warunków bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej określone są
w art. 63 i n. ustawy – Prawo atomowe.
Nadzorowi i kontroli na zasadach określonych w ustawie – Prawo atomowe podlegają
także jednostki, na terenie których mogą znajdować się materiały jądrowe, źródła
promieniotwórcze, urządzenia zawierające takie źródła, odpady promieniotwórcze
lub wypalone paliwo jądrowe, chociażby nie wykonywały działalności z ich wykorzystaniem
wymagającej zezwolenia albo zgłoszenia (art. 70a ustawy – Prawo atomowe).
Kontrola przez organy dozoru jądrowego działalności gospodarczej przedsiębiorcy
odbywa się w pierwszej kolejności na zasadach określonych w rozdziale 5 ustawy z dnia
2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095,
z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o swobodzie działalności gospodarczej”. Wynikają z tej
ustawy istotne ograniczenia działalności kontrolnej organów dozoru jądrowego, takie jak:
–
obowiązek zawiadomienia przedsiębiorcy o zamiarze wszczęcia
kontroli (art. 79 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej),
–
obowiązek dokonywania czynności kontrolnych w obecności
kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej (art. 80 ustawy
o swobodzie działalności gospodarczej),
–
obowiązek przeprowadzania kontroli co do zasady w siedzibie
kontrolowanego lub w miejscu wykonywania działalności gospodarczej
oraz w godzinach pracy lub w czasie faktycznego wykonywania
działalności gospodarczej przez kontrolowanego (art. 80a ustawy
o swobodzie działalności gospodarczej),
–
zakaz równoczesnych kontroli (art. 82 ustawy o swobodzie działalności
gospodarczej),
7 
–
ograniczenie łącznego czasu trwania wszystkich kontroli w roku
kalendarzowym u danego przedsiębiorcy (art. 83 ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej).
Inspektorzy dozoru jądrowego prowadzą kontrolę na podstawie upoważnienia
wydanego przez Prezesa PAA albo Głównego Inspektora Dozoru Jądrowego, lecz jeżeli
istnieje zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi albo dla środowiska naturalnego mogą
prowadzić kontrolę na podstawie legitymacji służbowej, a upoważnienie do przeprowadzenia
kontroli doręcza się w terminie 3 dni od dnia rozpoczęcia kontroli (art. 64 ust. 5 i 6 ustawy –
Prawo atomowe). W związku z prowadzoną kontrolą, w celu sprawdzenia, czy działalność
jednostki organizacyjnej jest wykonywana zgodnie z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa
jądrowego i ochrony radiologicznej oraz z wymaganiami i warunkami określonymi
w zezwoleniach, organy dozoru jądrowego mają prawo:
–
wstępu o każdej porze do środków transportu i na teren jednostek
organizacyjnych objętych kontrolą,
–
wglądu do dokumentów dotyczących bezpieczeństwa jądrowego
i ochrony radiologicznej w kontrolowanej jednostce organizacyjnej,
–
przeprowadzać, w zależności od potrzeb, niezależne pomiary
techniczne i dozymetryczne,
–

żądać pisemnych lub ustnych informacji od kierownika i pracowników
jednostki organizacyjnej, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia sprawy
(art. 66 ust. 1 ustawy – Prawo atomowe).
Wyżej wymienione uprawnienia kontrolne organów dozoru jądrowego doznają
istotnych ograniczeń w odniesieniu do kontrolowanych przedsiębiorców wykonujących
działalność związaną z narażeniem na promieniowanie jonizujące. Ograniczenia te zostały
wprowadzone w 2008 r. nowelizacją ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.
Osoba przeprowadzająca kontrolę sporządza protokół podpisywany przez nią
i kierownika kontrolowanej jednostki organizacyjnej (art. 67 ust. 1 ustawy – Prawo
atomowe).
Organy dozoru jądrowego mogą w następstwie prowadzonej kontroli zastosować
następujące środki prawne:
–
polecenie doraźne wydane w czasie kontroli w celu usunięcia
zagrożenia bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej;
8 
kierownik jednostki organizacyjnej może wystąpić z
wnioskiem
o uchylenie lub zmianę polecenia doraźnego do Głównego Inspektora
Dozoru Jądrowego albo do Prezesa PAA (jeżeli polecenie zostało
wydane przez Głównego Inspektora Dozoru Jądrowego), co jednak
nie wstrzymuje wykonanie polecenia doraźnego (art. 68 ustawy –
Prawo atomowe),
–
decyzja Głównego Inspektora Dozoru Jądrowego nakazująca usunięcie
w określonym terminie nieprawidłowości powstałych w wyniku
naruszenia przepisów o bezpieczeństwie jądrowym i
ochronie
radiologicznej, wydanae na podstawie protokołu kontroli (art. 67 ust. 4
ustawy – Prawo atomowe),
–
wystąpienie pokontrolne Prezesa PAA do kierownika kontrolowanej
jednostki organizacyjnej lub do kierownika jednostki nadrzędnej
w sprawie usunięcia stwierdzonych w trakcie kontroli nieprawidłowości
mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo jądrowe i ochronę
radiologiczną; w terminie 30 dni od otrzymania wystąpienia kierownik
odpowiedniej jednostki jest obowiązany do zawiadomienia Prezesa
PAA o sposobie i terminie usunięcia tych nieprawidłowości (art. 69
ustawy – Prawo atomowe).
Wykryte w trakcie kontroli dozorowej albo w inny sposób naruszenia przepisów
i zasad bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, wymienione w art. 123 ust. 1
ustawy – Prawo atomowe, podlegają administracyjnej karze pieniężnej w wysokości
nie przekraczającej pięciokrotności kwoty przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce
narodowej w roku kalendarzowym poprzedzającym popełnienie czynu, ogłaszanego przez
Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 1 lit. a ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U.
z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o emeryturach i rentach
z FUS”. Karze pieniężnej w wysokości nie przekraczającej dwukrotności kwoty przeciętnego
wynagrodzenia podlega pracownik zatrudniony w obiekcie jądrowym, który nie zawiadamia
kierownika jednostki organizacyjnej lub organu dozoru jądrowego o zdarzeniu lub stanie
mogącym sprowadzić zagrożenie dla bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej
(art. 123 ust. 2 ustawy – Prawo atomowe). Kary pieniężne na kierowników jednostek
organizacyjnych eksploatujących obiekty jądrowe nakłada, w formie decyzji
9 
administracyjnej, Główny Inspektor Dozoru Jądrowego (art. 124 ust. 1 pkt 1 w związku
z art. 37 ustawy – Prawo atomowe).
Niedopełnianie obowiązków związanych z zabezpieczeniami materiałów jądrowych,
w
tym udaremnianie lub utrudnianie przeprowadzenia kontroli działalności związanej
z materiałami jądrowymi przewidzianych w rozdziale 5 ustawy – Prawo atomowe, w art. 81
Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom) oraz w art. 48,
71 – 73 Porozumienia dotyczącego wprowadzenia w życie artykułu III ustępy 1 i 4 Układu
o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, stanowi wykroczenie podlegające karze grzywny
(art. 127b – 127d ustawy – Prawo atomowe). Karze tej podlega także niedopełnienie
obowiązku przesłania Prezesowi PAA informacji o narażeniu pracownika na działanie
promieniowania jonizującego potrzebnych do sporządzenia informacji o dawkach
otrzymanych przez tego pracownika w roku kalendarzowym, w którym wystąpiono
z wnioskiem o taką informację, oraz w okresie czterech poprzednich lat kalendarzowych
(art. 127a ustawy – Prawo atomowe).
Istotnym faktem, który powinien mieć wpływ na polskie prawo atomowe jest podjęcie
prac nad polskim programem energetyki jądrowej. Zgodnie z uchwałą Rady Ministrów z dnia
13 stycznia 2009 r. o rozpoczęciu prac nad Programem Polskiej Energetyki Jądrowej
pierwszy blok elektrowni jądrowej ma zostać oddany do użytku w 2020 r. „Ramowy
harmonogram działań dla energetyki jądrowej”, przyjęty przez Radę Ministrów dnia
11 sierpnia 2009 r., przewiduje przygotowanie projektów aktów prawnych niezbędnych
do
budowy i funkcjonowania energetyki jądrowej do 31 grudnia 2010 r. „Polityka
Energetyczna Rządu do roku 2030” w załączniku 3 przewiduje między innymi przygotowanie
przez Prezesa PAA projektów aktów prawnych w zakresie bezpieczeństwa jądrowego
i ochrony radiologicznej umożliwiających wdrożenie programu polskiej energetyki jądrowej
na lata 2009/2010 (Działanie 3.2, pkt 2). Należy wskazać, iż stosownie do § 2 ust. 2 pkt 3
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 maja 2009 r. w
sprawie ustanowienia
Pełnomocnika Rządu do Spraw Polskiej Energetyki Jądrowej (Dz. U. Nr 72, poz. 622)
do zadań Pełnomocnika Rządu do Spraw Polskiej Energetyki Jądrowej należy między innymi
inicjowanie i prowadzenie prac związanych z przygotowaniem projektów aktów prawnych
koniecznych do wdrożenia Programu. W porozumieniu zawartym pomiędzy Pełnomocnikiem
Rządu i Prezesem PAA podkreślono wiodącą rolę Prezesa PAA, jako centralnego organu
administracji rządowej właściwego w sprawach bezpieczeństwa jądrowego i ochrony
radiologicznej, w przygotowywaniu projektów aktów prawnych regulujących kwestie
10 
bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej w odniesieniu do obiektów jądrowych.
Jednocześnie istotnym jest, iż Pełnomocnik Rządu prowadzi prace nad projektami aktów
prawnych niezbędnych do wdrożenia Programu Polskiej Energetyki Jądrowej w innych
obszarach niż bezpieczeństwo jądrowe i ochrona radiologiczna, w tym między innymi
nad projektami przepisów regulujących podejmowanie decyzji o rozwoju energetyki jądrowej
w Polsce, a także proces inwestycyjny obiektów energetyki jądrowej, w tym pozyskiwania
przychylności społeczności lokalnych dla takich inwestycji.
Przepisy ustawy – Prawo atomowe są dostosowane do obecnego stanu polskiego
sektora jądrowego i w pełni odpowiadają potrzebom regulacji eksploatowanych obecnie
w Polsce obiektów jądrowych i nadzoru nad bezpieczeństwem ich działalności. W sytuacji
braku w Polsce obiektów elektrowni jądrowej nie było potrzeby szczegółowego regulowania
bezpieczeństwa obiektów jądrowego tego typu obiektów jądrowych. Takie podejście
jest w pełni zgodne z czwartą zasadą „Podstawowych Zasad Bezpieczeństwa”
sformułowanych przez Międzynarodową Agencję Energii Atomowej wskazującą miedzy
innymi, że środki przeznaczone na bezpieczeństwo muszą być współmierne do wielkości
zagrożeń radiacyjnych i niezbędnego zakresu ich kontroli. Międzynarodowa Agencja Energii
Atomowej wskazuje, iż w celu stosowania tej zasady należy uwzględniać podejście
stopniowane przy dokonywaniu ocen bezpieczeństwa i wydawaniu odpowiednich przepisów
prawnych dla szerokiego zakresu typów obiektów jądrowych oraz stwarzanych przez nie
rożnych poziomów potencjalnych zagrożeń i ryzyka.
Wyrażony w „Polityce energetycznej Polski do roku 2030” zamiar budowy w Polsce
pierwszej elektrowni jądrowej rodzi szereg zagadnień związanych z bezpieczeństwem
jądrowym takiego obiektu, które do tej pory nie istniały i w związku z tym nie było potrzeby
ich szczegółowego uregulowania. Ustawa – Prawo atomowe, w zakresie wystarczającym
dla potrzeb nadzoru nad obiektami energetyki jądrowej, kompleksowo reguluje zagadnienia
ochrony radiologicznej, wymagania dotyczące postępowania z materiałami jądrowymi
i źródłami promieniowania jonizującego, wymagania dotyczące odpadów
promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego, monitoring radiologiczny
i postępowanie awaryjne, kwestie dotyczące przemieszczania materiałów jądrowych, źródeł
promieniotwórczych, odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego, ochronę
fizyczną (obiektów jądrowych i
materiałów jądrowych), nieproliferację materiałów
i technologii jądrowych (zabezpieczenia), odpowiedzialność cywilną za szkody jądrowe.
Ustawa – Prawo atomowe i akty wykonawcze do niej, w brzmieniu obecnie
11