Nowe regulacje od 1 czerwca 2025: Jak zmieni się zatrudnianie cudzoziemców w Polsce?

Przeczytaj także: Zmiany w zatrudnianiu cudzoziemców od 1 czerwca

Dane Głównego Urzędu Statystycznego wskazują, że na koniec 2024 roku w Polsce legalnie pracowało ponad milion cudzoziemców, co daje 7 proc. wszystkich zatrudnionych. Jeszcze dekadę temu było ich kilkadziesiąt tysięcy, co pokazuje skalę zmian na rynku pracy. Do tej liczby trzeba doliczyć szacunkowo kilkadziesiąt tysięcy osób działających w tzw. szarej strefie – kontrole PIP i Straży Granicznej ujawniają każdego roku nawet 10 tys. przypadków nielegalnego zatrudnienia. Statystyki pokazują zatem, że cudzoziemcy stanowią dużą część polskiego rynku pracy. Czy obowiązujące od 1 czerwca 2025 roku przepisy mogą to zmienić?

Nowelizacja przepisów dotyczących zatrudniania cudzoziemców to ważny krok w kierunku większej przejrzystości i uporządkowania rynku pracy – wskazuje Tetiana Hrynchyshyn, specjalistka ds. legalizacji w Smart Solutions HR.

– Największa różnica w porównaniu do poprzednich przepisów polega na zwiększeniu odpowiedzialności administracyjnej po stronie pracodawcy – wymaga to prowadzenia dokładnej ewidencji i natychmiastowego reagowania na zmiany w zatrudnieniu. To już nie tylko formalności – to realna zmiana w zarządzaniu procesem legalizacji pracy. Z jednej strony nowe przepisy przynoszą porządek i czytelność procedur. Z drugiej wymagają od firm większej czujności, zasobów administracyjnych i dostosowania procesów wewnętrznych. Dla wielu pracodawców może to oznaczać większy wysiłek organizacyjny i dłuższy czas rekrutacji.

Zaostrzenie polityki migracyjnej, w tym utrudniony dostęp do wiz, czy bardziej rygorystyczne reguły legalizacji pracy, może zmniejszyć liczbę zatrudnionych w Polsce cudzoziemców.

Większa przejrzystość…

Najważniejszą zmianą obowiązującą od 1 czerwca jest pełna elektronizacja procedur legalizacji pracy cudzoziemców. Wszystkie wnioski – od oświadczeń po odwołania – muszą być składane wyłącznie online. Krótkoterminowo może to rodzić wyzwania techniczne dla niektórych pracodawców, ale docelowo powinno ograniczyć biurokrację oraz usprawnić i przyspieszyć procesy wydawania zezwoleń.

Warto zauważyć, że aktualnie liczba przetwarzanych wniosków jest znacznie wyższa niż rzeczywiste potrzeby, co prowadzi do opóźnień i zakłóceń w pracy urzędów. Wedle raportów MRPiPS w 2023 r. spośród 506 tys. zarejestrowanych oświadczeń, w 32 proc. przypadków informowano w późniejszym terminie o braku podjęcia pracy przez cudzoziemca. W 2024 r. odsetek ten wzrósł do 39 proc. Warto podkreślić, że chodzi tu tylko o oświadczenia, dane nie obejmują powiadomień czy zezwoleń na pracę. Oznacza to, że średnio 40% osób nie podejmuje pracy, co sprawia, że działania administracyjne stają się niepotrzebne i wymagają późniejszej anulacji. Ponadto, dane Smart Solutions HR z lat 2022-2024 pokazują, że ze 100 proc. zrekrutowanych kandydatów jedynie połowa podjęła faktyczne zatrudnienie. Przejście na w pełni elektroniczny obieg dokumentów ma szczególne znaczenie dla zapobiegania takim sytuacjom – wyjaśnia Natalia Myskova, Dyrektor Zarządzająca w Smart Solutions HR.

…ale też większa kontrola

Drugą istotną zmianą jest likwidacja tzw. testu rynku pracy – czyli obowiązku uzyskania od starosty potwierdzenia, że na dane stanowisko nie ma kandydatów wśród bezrobotnych. To znaczne ułatwienie dla pracodawców, które pozwoli szybciej zatrudniać cudzoziemców, szczególnie w branżach, które borykają się z brakami kadrowymi. Równocześnie jednak starostowie zyskali nowe narzędzie – możliwość tworzenia list zawodów, w których nie będą wydawane zezwolenia na pracę dla obcokrajowców.

Wprowadzenie takich „czarnych list” może ograniczyć dostępność miejsc pracy dla cudzoziemców w wybranych branżach, co może skłonić część firm do szukania pracowników lokalnych – lub do nierejestrowanego zatrudniania, jeśli nie znajdą alternatywy – mówi Hrynchyshyn.

Ustawa zwiększa też odpowiedzialność wobec samych pracowników. Pracodawca ma obowiązek dostarczyć cudzoziemcowi umowę przed rozpoczęciem pracy, w języku dla niego zrozumiałym – a jeśli dokument sporządzony jest po polsku, to również jego tłumaczenie. To ważny krok w stronę podniesienia standardów zatrudnienia, ale również wyższe koszty i większe wymagania formalne, szczególnie dla firm zatrudniających pracowników sezonowo lub tymczasowo, które mogą zniechęcić pracodawców do rozpoczynania procesu.

Nowelizacja dotyka także obszaru edukacji. Od lipca uczelnie nie będą mogły przyjmować więcej niż 50% obcokrajowców w stosunku do całkowitej liczby studentów. Celem jest ukrócenie praktyk tworzenia tzw. „fabryk dyplomów”, które masowo rekrutowały studentów zza granicy jedynie po to, by umożliwić im legalny pobyt i pracę. W konsekwencji, liczba studentów zagranicznych – dziś sięgająca ponad 100 tys. – może się ustabilizować, a nawet nieznacznie zmniejszyć, co wpłynie także na rynek pracy, gdyż wielu z nich podejmowało pracę dorywczą – przewiduje Hrynchyshyn.

Równie zdecydowane działania podjęto w zakresie wiz pracowniczych. Za fikcyjne oferty pracy, mające na celu jedynie umożliwienie cudzoziemcowi wjazdu do Polski, firmy mogą zapłacić nawet 100 tys. zł kary. To oznacza koniec masowego „sprowadzania na zaproszenia” i może wyraźnie ograniczyć liczbę wydawanych wiz.

Nowe przepisy mogą dotknąć przede wszystkim studentów, którzy nie będą mogli podjąć pracy, a także wnioskować o kartę pobytu i zmieniać jego celu. Ucierpią także obcokrajowcy pracujący w Polsce na podstawie wydanej zgody na pobyt w innym kraju strefy Schengen – od teraz nie będą mogli przebywać tu dłużej niż 90 dni, a także wnioskować o legalny pobyt – wskazuje Myskova.

Legalne zatrudnienie na pierwszym miejscu

Większe wymagania formalne mogą prowadzić także do przyspieszonego rozwoju „szarej strefy”. Aby im zapobiec, nowelizacja wprowadza nowe, znacznie surowsze kary za nielegalne zatrudnienie – od 3 do nawet 50 tys. zł, proporcjonalnie do liczby niezgłoszonych pracowników. Co więcej, Straż Graniczna i PIP mogą teraz przeprowadzać kontrole bez zapowiedzi. Te regulacje mogą zmniejszyć skalę nielegalnej pracy i zmusić firmy do formalizacji współpracy z cudzoziemcami – choć dla niektórych może to być bariera, która zniechęci do dalszego zatrudniania obcokrajowców.

Kierunek zmian to większa jakość i kontrola kosztem ilości – wskazuje Myskova. – Polska chce nadal korzystać z pracy cudzoziemców, ale przede wszystkim tych zatrudnionych legalnie, potrzebnych gospodarce i nie stanowiących konkurencji dla polskich pracowników. W najbliższym czasie statystyki mogą się nieco zmienić – najpewniej udział formalne zatrudnionych cudzoziemców pozostanie wysoki (6–7 proc.), ale ich przyrost może zwolnić.

Liczba obcokrajowców na umowach o pracę relatywnie wzrośnie, ze względu na wymóg formalizacji, natomiast odsetek na umowach cywilnych lub bez umów powinien maleć w wyniku obostrzeń. Ogólnie przewiduje się bardziej zrównoważony i kontrolowany udział cudzoziemców w rynku pracy, co ma zapobiec nadużyciom, ale zarazem może zmniejszyć elastyczność, do jakiej rynek przywykł w latach boomu migracyjnego.

Ważnym wskaźnikiem w nadchodzących miesiącach będzie to, czy pracodawcy dostosują się do nowych zasad płynnie – jeśli tak, to zatrudnienie cudzoziemców utrzyma się na wysokim poziomie, a „szara strefa” powinna się stopniowo kurczyć – przewiduje Myskova.

Źródła: dane GUS, dane ZUS, dane MRPiPS, opracowanie własne Smart Solutions HR.