Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych

rachunek (art. 20 ust. 1 lit. c II dyrektywy). Dlatego zdecydowano się skorzystać z
ogólnego przepisu art. 19 ust. 1 II dyrektywy, jednak transponując go do prawa
polskiego w sposób wybitnie selektywny, tj. wyłącznie w odniesieniu do przypadku
nabycia własnych akcji przez instytucje finansowe i w dodatku tylko w celu dalszej
odprzedaży
(por. uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych
oraz innych ustaw, s. 30). W istocie nie chodziło więc o implementację art. 19 ust. 1
II dyrektywy, ale o wykorzystanie możliwości, jaką otwiera ten przepis dla
uzyskania zgodności dotychczasowej regulacji kodeksu spółek handlowych z
prawem europejskim.
Należy także zwrócić uwagę, że uchwała walnego zgromadzenia jest ponadto
potrzebna dla nabycia akcji, które mają być zaoferowane pracownikom (art. 393 pkt
6 k.s.h.). W pozostałym zakresie akcje własne mogą być nabywane jedynie w ściśle
określonych przypadkach, w których upoważnienie ze strony walnego
zgromadzenia nie jest potrzebne (art. 362 § 1 pkt 1-7, art. 515 § 2 k.s.h.). Przypadki
te znajdują odzwierciedlenie w art. 19 ust. 2-3 oraz art. 20-22 II dyrektywy (np.
nabycie w celu zapobieżenia poważnej szkodzie spółki, w celu umorzenia, w
związku
z prowadzeniem egzekucji przeciwko akcjonariuszowi). Dyrektywa 2006/68/WE
nie zmienia tych przepisów.
6. Wobec zarysowanej ewolucji przepisów o nabywaniu przez spółkę własnych akcji
w prawie polskim, najbardziej wskazanym zabiegiem wydaje się zmiana treści art.
362 § 1 pkt 8 k.s.h. w kierunku uczynienia tego przepisu uniwersalną podstawą
nabywania przez ogół spółek własnych akcji. Pozwoli to w pełni wykorzystać
upoważnienie wynikające ze zliberalizowanego art. 19 ust. 1 II dyrektywy i nie
ograniczy jednocześnie swobody działania instytucji finansowych. Będą one mogły
nadal korzystać z tego przepisu. Trzeba zaznaczyć, że wymaganie, aby łączna
wartość nominalna akcji nabytych na podstawie art. 362 § 1 pkt 8 k.s.h. nie
przekraczała 5% kapitału zakładowego, jest obecnie sprzeczne ze znowelizowanym
art. 19 ust. 1 akapit 2 lit. i II dyrektywy. Przepis ten nakazuje, by wspomniany limit
był nie niższy niż 10% kapitału zakładowego, nie ustanawiając jednocześnie
górnego limitu. Liberalizacja jest zatem podwójna. Po pierwsze, ustawodawca
europejski zniósł maksymalny limit, do wysokości którego państwa członkowskie

15
mogą zezwalać spółkom na nabywanie własnych akcji, a po drugie ustanowił
minimalny limit, do wysokości którego państwa członkowie powinny zezwalać w
krajowych prawach spółek na nabywanie akcji własnych.
B. Zmiany w k.s.h.: art. 362 § 1 pkt 8, art. 362 § 2 pkt 2, art. 363 § 1,
§ 4 i § 6
1. Zaproponowane zmiany, zgodnie z przyjętym założeniem wyjściowym,
w maksymalny sposób wykorzystują liberalizację reżimu nabywania przez spółkę
własnych akcji, zaproponowaną przez ustawodawcę europejskiego, nie naruszając
jednocześnie interesów wierzycieli ani akcjonariuszy6. Zdecydowano się jedynie
wprowadzić maksymalny pułap 20% akcji, które spółka może nabyć na podstawie
upoważnienia walnego zgromadzenia (art. 362 § 2 pkt 2 k.s.h.). Rozwiązanie to
znajduje umocowanie w art. 19 ust. 1 akapit 2 lit. i II dyrektywy, zgodnie z którym
państwa członkowskie mogą określić, że wartość nominalna nabytych akcji nie
powinna przekroczyć pewnej wysokości, jednak nie niższej niż 10% kapitału
zakładowego. Wydaje się, że nieograniczone procentowo upoważnienie mogłoby
przede wszystkim wpływać niekorzystnie na stosunki korporacyjne w spółkach. Nie
chodzi tu o wykonywanie przez spółkę (de facto przez zarząd) prawa głosu z
własnych akcji (przed takim ryzykiem chroni zakaz wykonywania m. in. prawa
głosu z własnych akcji, przewidziany w art. 364 § 2 k.s.h.), ale o naruszenie natury
spółki (w tym natury spółki akcyjnej) jako podmiotu odrębnego od jej udziałowców.
Za sprzeczne z naturą spółki należy bowiem uznać, jeżeli jej głównym udziałowcem
staje się sama spółka lub jej spółka zależna, względnie osoba działająca przy
nabywaniu akcji spółki na jej rachunek, a do tego rodzaju zagrożeń prowadziłaby
nadmierna, nielimitowana ilościowo swoboda nabywania własnych akcji przez
spółkę. Spółka zatraca w takich sytuacjach cechy zrzeszenia (korporacji) i ewoluuje
w kierunku osoby prawnej typu fundacyjnego.
Ponadto wprowadzenie górnego limitu uzasadnia wprowadzenie pełnej swobody co
do celu nabycia własnych akcji. Proponowane rozwiązanie nie zakłada tu bowiem
żadnych ograniczeń. W świetle art. 19 ust. 1 II dyrektywy

i implementującego go art. 362 § 1 pkt 8 k.s.h., walne zgromadzenie może bardzo
szeroko upoważnić zarząd, determinując tylko ogólnie warunki nabycia.
Zaproponowany próg maksymalny nabycia akcji własnych ma oczywiście charakter

16
uznaniowy, ale w porównaniu do dotychczasowego stanu prawnego,
przewidzianego w art. 362 § 1 pkt 8, liberalizacja jest znacząca. Przejawia się ona
w:
1) zniesieniu ograniczenia podmiotowego – dotychczas przepis ten przewidywał
nabywanie własnych akcji wyłącznie przez instytucje finansowe;
2) wydłużeniu okresu upoważnienia udzielanego przez walne zgromadzenie

z jednego roku do pięciu lat;
3) zniesieniu celu nabycia – projektowana zmiana dopuszcza każdy cel określony
przez walne zgromadzenie (walne zgromadzenie może przy tym nawet upoważnić
zarząd do określania celu nabycia);
4) podwyższeniu maksymalnego progu nabycia własnych akcji z 5% do 20% kapitału
zakładowego spółki.
2. Wymaga także podkreślenia, że zaproponowanie progu 20% kapitału zakładowego
jako limitu nabywania akcji własnych stanowi wyraz przekonania, że do tego progu
nie występuje lub jest ograniczone do minimum ryzyko naruszenia natury spółki
akcyjnej jako podmiotu odrębnego od jej akcjonariuszy. W przypadku spółek o
dużym rozproszeniu akcjonariatu przyjmuje się, że posiadanie pakietów akcji w
liczbie przekraczającej 20% ogółu głosów na walnym zgromadzeniu (przy braku
uprzywilejowania co do głosu odpowiada to 20% kapitału zakładowego) prowadzi
do przejęcia faktycznej kontroli nad spółką. Ustawodawca przyjmuje próg 20%
głosów jako podstawę dla ustalenia stosunku powiązania (art. 4 § 1 pkt 5 k.s.h.).
3. Podobnie jak miało to miejsce dotychczas, także w świetle nowego brzmienia art.
362 § 2 pkt 2 k.s.h. nabycie akcji pod jednym tytułem wpływa na zdolność nabycia
pod innym tytułem. Na przykład, jeżeli spółka nabyła 6% akcji w celu zaoferowania
ich pracownikom, ma prawo nabyć dalsze 2% w celu zapobieżenia zagrażającej jej
szkodzie i 12%, działając na podstawie upoważnienia walnego zgromadzenia
(zakładając, że upoważnienie walnego zgromadzenia wykorzystuje maksymalny
limit 20%). Proponuje się przy tym ustanowienie jednego progu maksymalnego w
wysokości 20% i odejście od dotychczasowego progu 10%. Z punktu widzenia
progu maksymalnego nie jest bowiem istotny tytuł nabycia akcji własnych
wskazany w komentowanym przepisie, ale łączny stan posiadania akcji własnych
przez spółkę.

17
4. Wskazane jest również (nieznaczne) rozszerzenie obowiązków informacyjnych w
związku z nabyciem przez spółkę własnych akcji na podstawie upoważnienia
walnego zgromadzenia (zmieniony art. 363 § 1 k.s.h.). Zarząd powinien informować
o nabyciu najbliższe walne zgromadzenie, podobnie jak ma to miejsce w przypadku
nabycia w celu zapobieżenia bezpośrednio zagrażającej spółce szkodzie. W ten
sposób zarząd składałby akcjonariuszom bieżące raporty ze sposobu korzystania
z udzielonego upoważnienia, niezależnie od rocznego sprawozdania, które
przewiduje art. 363 § 2 k.s.h. Możliwość wprowadzenia dodatkowych obowiązków
informacyjnych w przypadku nabycia własnych akcji na podstawie ogólnego
upoważnienia walnego zgromadzenia przewiduje art. 19 ust. 1 akapit 2 lit. iii II
dyrektywy. Rozszerzenie obowiązków sprawozdawczych, zaproponowane w art.
363 § 1 k.s.h., ma znaczenie przede wszystkim w spółkach niepublicznych. Spółki
publiczne są bowiem zobowiązane ujawniać informacje o nabyciu własnych akcji w
raportach bieżących (por. § 5 ust. 1 pkt 6 i § 12 rozporządzenia Ministra Finansów
z dnia 19 października 2005 r. w sprawie informacji bieżących i okresowych
przekazywanych przez emitentów papierów wartościowych, Dz. U. Nr 209, poz.
1744). Nie ma jednak uzasadnienia, aby w tym przypadku różnicować standardy
informacyjne związane z nabywaniem własnych akcji w zależności od tego, czy
spółka jest spółką niepubliczną czy publiczną.
5. Artykuł 19 ust. 1 II dyrektywy zezwala państwom członkowskim na poddanie
nabycia własnych akcji na podstawie upoważnienia walnego zgromadzenia innym
dodatkowym warunkom (akapit 2 lit. i-v). Skorzystanie z tych przepisów – poza
wprowadzeniem procentowego limitu i rozszerzeniem obowiązków informacyjnych
– nie wydaje się wskazane. Nie należy w szczególności wymagać, by upoważnienie
do nabycia akcji wynikało ze statutu spółki, ponieważ uczyniłoby to omawianą
konstrukcję mało elastyczną. Kodeks spółek handlowych w dostateczny sposób
chroni także interes wierzycieli spółki.
6. Wymaganie art. 19 ust. 1 lit. b i c II dyrektywy spełnia art. 362 § 2 pkt 1 i 3 k.s.h.
Nabycie może dotyczyć tylko akcji w pełni pokrytych i może zostać sfinansowane
wyłącznie kosztem nadwyżki bilansowej, którą spółka może przeznaczyć na
wypłatę dywidendy. Brak nadwyżki wyklucza nabycie własnych akcji, ponieważ
spółka nie jest w stanie utworzyć wymaganego kapitału rezerwowego. Z kolei

18
kwota kapitału rezerwowego nie podlega uwzględnieniu przy obliczaniu dywidendy
(art. 348 § 1 k.s.h.) i innych wypłat (art. 349 § 2 i art. 360 § 2 pkt 2 k.s.h.).
7. Z art. 362 § 2 pkt 3 k.s.h ściśle wiąże się art. 363 § 6 k.s.h Zgodnie ze zdaniem
drugim tego ostatniego przepisu, jeżeli spółka nabyła własne akcje na podstawie art.
362 § 1 pkt 1, 2, 8 k.s.h, powinna zmniejszyć utworzony na ten cel kapitał
rezerwowy i odpowiednio zwiększyć kapitał zapasowy. Utrzymywanie kapitału
rezerwowego w pierwotnej wysokości nie jest już potrzebne, ponieważ akcje
własne, ujawniane w pasywach bilansu w wartości ujemnej, zmniejszają
dopuszczalną kwotę dywidendy i zaliczki na jej poczet oraz spłaty umorzeniowej,
którą może wypłacić spółka (art. 348 § 1, art. 349 § 2 i art. 360 § 2 pkt 2 k.s.h.).
Natomiast kwota pozostała po zmniejszeniu kapitału rezerwowego może służyć
dalszemu nabywaniu własnych akcji, o ile nie doprowadzi to do naruszenia innych
kodeksowych ograniczeń. Nie jest jednak jasne, dlaczego środki uwolnione z
kapitału rezerwowego w następstwie nabycia własnych akcji zasilają kapitał
zapasowy, zamiast powrócić do funduszy, które pierwotnie tworzyły
(np. zysk za ostatni rok obrotowy, kapitał rezerwowy czy niepodzielony zysk z lat
ubiegłych). Rozwiązanie to jest zbyt restrykcyjne i nie znajduje jakiegokolwiek
uzasadnienia w zasadach ogólnych dysponowania kapitałami własnymi spółki
akcyjnej. Oznacza bowiem całkowite wyłączenie wspomnianych środków od
przeznaczenia na rzecz akcjonariuszy, jeżeli po zasileniu kapitał zapasowy okaże się
niższy od 1/3 kwoty kapitału zakładowego (art. 396 k.s.h.). Nabycie własnych akcji
prowadzi w takim przypadku do podwójnego ograniczenia wypłat na rzecz
akcjonariuszy – nie tylko w następstwie uwzględniania własnych akcji dla potrzeb
obliczania dopuszczalnej kwoty dywidendy (i innych wypłat), ale także wskutek
związania środków z kapitału rezerwowego, które trafiły na kapitał zapasowy.
Zaproponowana zmiana art. 363 § 6 k.s.h. likwiduje tę niespójność i jest zgodna z
założeniami art. 19 ust. 1 lit. b II dyrektywy. W konsekwencji spółki zyskają
możliwość wypłaty wyższych kwot dywidendy, jeżeli równocześnie nabywają
własne akcje, co nie doprowadzi jednocześnie do uszczuplenia kapitału
zakładowego ani innych funduszy chronionych przed podziałem na rzecz
akcjonariuszy.
8. Zmiana art. 363 § 4 k.s.h. jest podyktowana potrzebą ściślejszego dostosowania
przepisów kodeksu spółek handlowych do rozwiązań II dyrektywy. Zmiana pozwoli

19