Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw

7
Uchylenie § 1 w art. 36 k.k. ma na celu wyeliminowanie mającego miejsce
w obowiązującym stanie prawnym dualizmu podstaw do wykonywania czynności
w zakresie kary ograniczenia wolności przez dwóch zawodowych kuratorów
sądowych – jednego, wyznaczonego w trybie uchylanego przepisu i drugiego
– wykonującego tzw. uproszczony dozór z art. 55 § 2 k.k.w. Zmiana ta skutkuje
koniecznością nałożenia na zawodowego kuratora sądowego wykonującego tzw. dozór
uproszczony także obowiązku kontrolowania wykonywania przez skazanego
obowiązków nałożonych przez sąd (proj. art. 55 § 2 k.k.w.).
Projektowana zmiana art. 36 § 2 k.k. umożliwi sądowi orzeczenie wobec
skazanego na karę ograniczenia wolności każdego obowiązku spośród wymienionych
w art. 72 k.k. Zmiana ta koresponduje z celem projektowanej nowelizacji, jakim jest
uczynienie z kary ograniczenia wolności realnej alternatywy dla kary pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania.

Temu samemu celowi służy projektowana zmiana w art. 58 § 3 k.k.
W odniesieniu do kary ograniczenia wolności jest to przepis szczególny.
W ramach przez siebie określonych pozwala bowiem sądowi na odstępstwo od zasady
orzekania kary ograniczenia wolności w wymiarze do 12 miesięcy, umożliwiając
orzekanie tego rodzaju kary w wymiarze do 2 lat.
Odpowiednią zmianę wprowadzono w art. 38 § 2 k.k. również wydłużając do
2 lat górny próg nadzwyczajnie obostrzonej kary ograniczenia wolności.
Aby umożliwić osiągnięcie pożądanego rezultatu w postaci częstszego
orzekania kary ograniczenia wolności, w art. 58 k.k. uchylono przepis § 4,
wyłączający możliwość przejścia na karę nieizolacyjną, w ramach instytucji kary
zamiennej, w wypadku sprawcy występku umyślnego, który był już uprzednio skazany
na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego
zawieszenia jej wykonania.
Natomiast w nowym przepisie § 2a w art. 58 k.k. wprowadzono istotną normę
gwarancyjną.

8
Zgodnie z projektowanym brzmieniem § 2a kara ograniczenia wolności
związana z obowiązkiem, o którym mowa w art. 35 § 1 k.k., a więc obowiązkiem
wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne, nie byłaby
orzekana wobec oskarżonych, co do których ze względu na stan zdrowia lub ich
właściwości i warunki osobiste, istniałoby uzasadnione przekonanie, że nie wykonają
takiej pracy. Wprowadzenie projektowanego przepisu uzasadnia okoliczność, iż
w praktyce zdarzają się wypadki, że kara ograniczenia wolności z obowiązkiem
wykonywania pracy jest orzekana – zwłaszcza w wyrokach wydawanych
na posiedzeniu, bez udziału oskarżonych – wobec osób niezdatnych do wykonywania
takiej pracy. Projektowany zapis nie nakłada na sąd żadnych nowych obowiązków,
ponieważ niezbędne informacje o stanie zdrowia oskarżonego powinny znajdować się
wśród danych dotyczących jego osoby. Właściwości i warunki osobiste, o jakich
mowa w proponowanym zapisie, to zwłaszcza sytuacja rodzinna oskarżonego, który
np. sprawuje bezpośrednią opiekę nad małoletnimi dziećmi bądź starszymi,
schorowanymi członkami rodziny i nie jest w stanie zapewnić im opieki na czas
wykonywania pracy.
Przepis ten będzie miał również zastosowanie w sytuacji, gdy oskarżony był
uprzednio skazany na karę ograniczenia wolności i uchylał się od jej wykonania, co
może uzasadniać pogląd o niecelowości ponownego stosowania wobec tej osoby kary
tego rodzaju.
Należy zaakcentować okoliczność, że wynikająca z projektowanego przepisu
niedopuszczalność orzekania w określonych w nim wypadkach kary ograniczenia
wolności związanej z obowiązkiem, o którym mowa w art. 35 § 1 k.k., nie będzie stać
na przeszkodzie orzeczeniu kary ograniczenia wolności z potrąceniem stosownej
części wynagrodzenia za pracę (art. 35 § 2 k.k.), w stosunku do oskarżonych
pozostających w stosunku zatrudnienia.

W art. 39 zawierającym katalog środków karnych, treść punktu 5 odnoszącego
się do środka karnego z art. 46 § 1 k.k., wobec projektowanej zmiany tego przepisu,
zostanie zmodyfikowana, w celu odzwierciedlenia w nazwie środka karnego, że

9
obowiązek ten może dotyczyć zarówno naprawienia szkody, jak i zadośćuczynienia
pokrzywdzonemu.

Projekt przewiduje zmianę przepisu art. 43 § 1 k.k., określającego granice
temporalne orzekania terminowych środków karnych, w celu usunięcia wady
obecnego unormowania. Z obowiązującego brzmienia art. 43 § 1 k.k. nie wynika
bowiem, na jaki maksymalny okres czasu (o ile ustawa nie stanowi inaczej) można
orzec środek karny w postaci pozbawienia praw publicznych, a mianowicie czy
limitem w tym zakresie jest 10 czy też 15 lat. Projektowana zmiana przesądzi, że
pozbawienie praw publicznych będzie mogło być orzekane maksymalnie na 10 lat.

Zmiana dotycząca art. 46 k.k. jest zmianą znacznie poszerzającą zakres
uprawnień pokrzywdzonego dochodzącego kompensaty w toku postępowania karnego.
Kierując się priorytetem zapewnienia pełnej ochrony interesów pokrzywdzonego
w postępowaniu karnym, w projekcie przyznano pokrzywdzonemu prawo żądania
naprawienia wyrządzonej szkody, jak również żądania zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę, w wypadku skazania za każde przestępstwo, w wyniku którego taka szkoda
lub krzywda zaistniała. Sąd może w takich przypadkach orzec tylko odszkodowanie
bądź tylko zadośćuczynienie, albo zarówno odszkodowanie, jak i zadośćuczynienie, i
to zarówno z urzędu (fakultatywnie), jak i na wniosek (obligatoryjnie). Brak bowiem
racjonalnego uzasadnienia dla istniejącego ograniczenia odnośnie rodzajów
przestępstw (aktualnie regulacja z art. 46 § 1 k.k. dotyczy jedynie skazania za
przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia
czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwo przeciwko
bezpieczeństwu w komunikacji lub przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu lub
obrotowi gospodarczemu), w wypadku których możliwe jest złożenie przez
pokrzywdzonego wniosku o orzeczenie wobec sprawcy przestępstwa obowiązku
naprawienia szkody, jak również wyłączenia możliwości orzekania przez sąd o tym
środku karnym z urzędu, co może znajdować pełne uzasadnienie zwłaszcza
w wypadkach oczywistej nieporadności pokrzywdzonego, skutkującej niemożnością
realizacji przysługujących mu uprawnień procesowych.

10
Brak również dostatecznego uzasadnienia dla orzekania przez sąd nawiązki
jako środka stanowiącego surogat jedynie obowiązku naprawienia szkody. Niezależnie
od uprawnienia do domagania się przez pokrzywdzonego (lub inną uprawnioną osobę)
zadośćuczynienia w razie skazania za każde przestępstwo, do projektowanego
brzmienia przepisu wprowadzono możliwość orzeczenia nawiązki w miejsce
obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, w oderwaniu jednak od
przesłanek zadośćuczynienia. Projektowana zmiana treści art. 46 k.k. pozwoli
w większości przypadków na pełną realizację przez pokrzywdzonego w procesie
karnym jego roszczeń restytucyjnych i kompensacyjnych związanych z przestępstwem
stanowiącym przedmiot postępowania, usuwając konieczność ich dochodzenia na
drodze cywilnej w odrębnym postępowaniu, co skutkuje zazwyczaj istotnym
wydłużeniem terminu uzyskania przez pokrzywdzonego należnego odszkodowania
i zadośćuczynienia, a nadto wiąże się z istotnymi ciężarami dla pokrzywdzonego.
Wśród ciężarów tych na czoło wysuwa się konieczność poniesienia znacznych
kosztów związanych z wytoczeniem powództwa oraz uczestnictwem w częstokroć
długotrwałym postępowaniu cywilnym, rządzącym się zasadą kontradyktoryjności,
która wymusza na stronach procesu istotną aktywność oraz biegłość merytoryczną,
względnie korzystanie z pomocy adwokata lub radcy prawnego, co wiąże się
z dodatkowymi kosztami.

Projektowane zmiany w przepisach art. 49a i art. 59 oraz uchylenie art. 57a,
art. 69 § 4 i art. 115 § 21 wynikają z rezygnacji z instytucji występku o charakterze
chuligańskim, którego definicja budzi poważne wątpliwości interpretacyjne.
Częściowo dotyczy to też przewidzianego w projekcie uchylenia art. 58 § 4 k.k.,
oprócz dodatkowych względów przemawiających za uchyleniem tego przepisu, które
wskazano wyżej.
W szczególności, definiując w art. 115 § 21 k.k. występek o charakterze
chuligańskim i powielając tym samym niemal w całości art. 120 § 14 Kodeksu
karnego z 1969 r., nie zdecydowano się na taki zapis, który rozstrzygnąłby spór
dotyczący ostatniego elementu tej definicji. Chodzi o to, że sprawca takiego występku
musi okazać „rażące lekceważenie porządku prawnego”. Rzecz w tym, że takie ujęcie

11
obowiązującej definicji nie daje jasnej odpowiedzi na pytanie, czy przytoczona
okoliczność ma być obiektywną cechą działania sprawcy, wyróżniającą się zdatnością
do wywołania u postronnych obserwatorów – w rozumieniu powszechnym
– przekonania o rażącym lekceważeniu porządku prawnego, czy też ma ona stanowić
pobudkę działania sprawcy, rozumianą jako chęć okazania lekceważenia
wspomnianych zasad, co wiązałoby się z koniecznością każdorazowego ustalania
subiektywnego nastawienia sprawcy. Przepis ten zaś winien być skonstruowany tak,
aby wykluczyć możliwość rozbieżnych jego interpretacji, zwłaszcza że chodzi tutaj
o kwestię o istotnym znaczeniu, skutkującą zaostrzeniem odpowiedzialności karnej
sprawcy występku tego rodzaju.

W wypadku art. 59 k.k. projekt ponadto przewiduje zastąpienie zawartego
obecnie w przepisie § 1 sformułowania „albo alternatywnie karami wymienionymi
w art. 32 pkt 1-3” sformułowaniem „albo karą łagodniejszą”, co pozwoli na
stosowanie określonej w nim instytucji odstąpienia od wymierzenia kary
z orzeczeniem samoistnego środka karnego również do przewidzianych przez ustawy
szczególne typów przestępstw zagrożonych jedynie jednym rodzajem kary
o charakterze nieizolacyjnym (w szczególności zagrożonych wyłącznie grzywną).
W sytuacji przewidzianej przez projekt równoczesnej rezygnacji z przepisu zawartego
w obecnym § 2, zgodnie z zasadami techniki prawodawczej nowelizacja skutkować
będzie nadaniem temu artykułowi zmodyfikowanej treści, przy równoczesnej
rezygnacji z wyodrębniania w jego strukturze paragrafów.

Potrzeba dokonania projektowanej modyfikacji art. 60 § 6 k.k. jest
konsekwencją zmiany art. 148 § 2 k.k., dokonanej przez ustawę z dnia 27 lipca 2005 r.
o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego i ustawy
– Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 163, poz. 1363), która wprowadziła do
sankcji tego przepisu, znajdującej zastosowanie również do zbrodni określonej w § 3
tego artykułu, alternatywne zagrożenie dwoma rodzajami kar: karą 25 lat pozbawienia
wolności albo karą dożywotniego pozbawienia wolności.