Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw

2
§ 2 k.k. został pociągnięty do odpowiedzialności karnej na zasadach określonych
w kodeksie.
Projekt nie odstępuje od zasady limitowania maksymalnego wymiaru kary
orzekanej wobec takiego sprawcy do 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia, jak
również utrzymuje zawartą w obecnym przepisie podstawę zastosowania instytucji
nadzwyczajnego złagodzenia kary.
Zmiana, w stosunku do obowiązującego stanu prawnego, polega na
wprowadzeniu do art. 10 § 3 k.k. (przy modyfikacji jego konstrukcji, skutkującej
posłużeniem się w przepisie punktowanym wyliczeniem, w miejsce zapisu ciągłego)
odrębnego zapisu odnoszącego się do sytuacji pociągnięcia do odpowiedzialności
karnej nieletniego, o którym mowa w § 2 tego artykułu, za czyn zagrożony co
najmniej karą 25 lat pozbawienia wolności.
Potrzeba wprowadzenia takiego rozwiązania jest następstwem niespójności
normy określającej przyjęty w art. 10 § 3 k.k. sposób limitowania maksymalnego
wymiaru kary orzekanej wobec nieletniego sprawcy, o którym mowa w art. 10 § 2
k.k., w sytuacji skazania za zbrodnię zagrożoną karą dożywotniego pozbawienia
wolności.
Z uwagi bowiem na istotę kary dożywotniego pozbawienia wolności, która ma
charakter punktowy, choć liczbowo nieoznaczony, a tym samym uniemożliwia
jakiekolwiek miarkowanie jej wymiaru, do czynów zagrożonych karą dożywotniego
pozbawienia wolności przepis art. 10 § 3 k.k. w obecnym brzmieniu nie może znaleźć
zastosowania wprost. Możliwe jest jedynie zastosowanie na korzyść sprawcy metody
analogia legis.
Rezultat wnioskowania per analogiam prowadzi do wskazania kary 25 lat
pozbawienia wolności, stanowiącej alternatywną karę w każdym wypadku zbrodni
zagrożonej w polskim prawie karą dożywotniego pozbawienia wolności (za wyjątkiem
zbrodni określonych w dekrecie z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla
faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad
ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego) jako maksymalnego
wymiaru kary dla nieletniego sprawcy, o którym mowa w art. 10 § 2 k.k., przy
akceptacji ugruntowanego w nauce prawa karnego i orzecznictwie poglądu, że

3
przewidziany w art. 54 § 2 k.k. zakaz orzekania kary dożywotniego pozbawienia
wolności, na gruncie przepisu art. 10 § 3 k.k. nie redukuje wysokości górnej granicy
ustawowego zagrożenia.
Projektowane rozwiązanie normatywne wprowadza jednoznaczny zapis
odnoszący się do powyżej opisanej sytuacji, usuwając podstawę do wątpliwości
wynikających z obecnego brzmienia art. 10 § 2 k.k., jak również usuwając potrzebę
posługiwania się, z uwagi na lukę obecnych unormowań, wnioskowaniem per
analogiam.

W odniesieniu do art. 25 § 3 k.k. projekt realizuje podnoszony przez
praktyków postulat, aby w wypadku gdy przekroczenie granic obrony koniecznej
nastąpiło pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami
zamachu, w miejsce dotychczasowego obligatoryjnego odstąpienia przez sąd od
wymierzenia kary wprowadzić instytucję niepodlegania karze. W płaszczyźnie
procesowej zmiana ta będzie miała bardzo istotne znaczenie – umożliwi bowiem
w takiej sytuacji umorzenie postępowania karnego w oparciu o przesłankę z art. 17
§ 1 pkt 4 k.p.k. już na etapie postępowania przygotowawczego. Uniknie się dzięki
temu rozwiązaniu zbędnych procesów sądowych w takich sprawach, łączących się
z nimi kosztów, w tym kosztów ponoszonych przez strony postępowania, jak również
często traumatycznych przeżyć ekscedenta, będących skutkiem stygmatyzacji płynącej
z faktu skierowania przeciwko niemu aktu oskarżenia i występowania w procesie
sądowym w charakterze oskarżonego.

W projekcie podwyższono górną granicę kary grzywny, z dotychczasowych
360 do 540 stawek dziennych (art. 33 § 1 k.k.). Zmiana ta – mająca zastosowanie
wobec wszystkich przestępstw zagrożonych karą grzywny bez określania jej górnej
granicy – spowoduje, że zwiększy się potencjalna liczba osób, wobec których sąd
będzie mógł orzec grzywnę jako karę odpowiadającą stopniowi społecznej
szkodliwości czynu oraz stopniowi winy, realizując w ten sposób wyrażoną w art. 58
§ 1 k.k. dyrektywę traktowania kary pozbawienia wolności jako ultima ratio.

4
Zmiana wpłynie również na maksymalną wysokość grzywny kumulatywnej,
orzekanej obok kary pozbawienia wolności, w wypadkach określonych w art. 33 § 2
k.k.
Konsekwencją tej zmiany jest podniesienie górnej granicy grzywny
akcesoryjnej, określonej w art. 71 § 1 k.k., orzekanej obok kary pozbawienia wolności
lub kary ograniczenia wolności, których wykonanie zostało warunkowo zawieszone,
jak również górnej granicy grzywny nadzwyczajnie obostrzonej (art. 38 § 2 k.k.).

Kolejne zmiany dotyczą kary ograniczenia wolności. Konsekwencję
dotyczących tego rodzaju kary zmian przepisów Kodeksu karnego stanowią
projektowane zmiany w obrębie Kodeksu karnego wykonawczego, które zostaną
przedstawione w dalszej części uzasadnienia.
Odnosząc się do projektowanych zmian w obu kodeksach dotyczących kary
ograniczenia wolności, należy na wstępie zaakcentować następujące kwestie.
Z zebranych w 2005 roku przez Ministerstwo Sprawiedliwości opinii
sędziów, zawodowych kuratorów sądowych oraz organów samorządu terytorialnego
wynika, że istnieje pilna potrzeba podjęcia działań legislacyjnych odnoszących się do
przepisów normujących karę ograniczenia wolności, w obrębie zarówno Kodeksu
karnego, jak i Kodeksu karnego wykonawczego, w tym skutkujących także zmianą
delegacji ustawowej do wydania przepisów wykonawczych.
Obowiązujące przepisy, zarówno prawa materialnego, jak i wykonawcze,
stwarzają bariery, w wyniku których kara ograniczenia wolności jest niejednokrotnie
wykonywana niedostatecznie sprawnie i nazbyt długo, wymaga podejmowania
w postępowaniu wykonawczym zbyt wielu czynności przez sąd i kuratora oraz
pociąga za sobą nakłady finanse ponoszone przez podmioty zatrudniające. Trudności
związane z jej wykonaniem stanowią, jak można sądzić, jeden z powodów stosunkowo
rzadkiego orzekania tej kary.

Kara ograniczenia wolności wykonywana w obecnym kształcie nie spełnia
w dostatecznym stopniu funkcji resocjalizacyjnych, nie może też stanowić
w szerokim zakresie realnej alternatywy dla kary pozbawienia wolności. Istotą kary
ograniczenia wolności jest indywidualnoprewencyjne oddziaływanie na skazanego,

5
realizujące cel wychowawczy kary wskutek oddziaływania na skazanego obowiązkami
należącymi do istoty kary ograniczenia wolności, w szczególności obowiązkiem
świadczenia pracy. Projekt wprowadza zmiany przepisów prawa materialnego
i wykonawczego, likwidujące bariery, w wyniku których kara ograniczenia wolności
jest obecnie wykonywana nieefektywnie.
W projekcie zaproponowano możliwie najszersze, zgodnie z aktualną praktyką
wykonawczą, określenie kręgu podmiotów, w których może być przez skazanych
wykonywana nieodpłatna kontrolowana praca na cele społeczne, a także praca
społecznie użyteczna. Zadania podmiotu zatrudniającego sprowadza się zaś, w myśl
projektowanych unormowań, do niezbędnego zakresu poprzez zredukowanie do
minimum administracyjnych czynności związanych z organizacją i dokumentowaniem
przebiegu wykonywania pracy.
Dla zwiększenia zainteresowania zatrudnieniem skazanych, proponuje się
nieobciążanie podmiotów, w których wykonywana będzie praca skazanego,
jakimikolwiek kosztami jego zatrudnienia. Pozostawia się koszty obowiązkowego
ubezpieczenia osób wykonujących wyznaczoną pracę od następstw nieszczęśliwych
wypadków, które przejmuje Skarb Państwa.
Proponowane zmiany zwiększą liczbę miejsc, w których skazani będą mogli
wykonywać nieodpłatną, kontrolowaną pracę na cele społeczne. Zarówno
zapewnienie, jak i pozyskiwanie nowych miejsc pracy, będzie należało do samorządu,
co uaktywni władze samorządowe i włączy je do systemu wykonywania kary
ograniczenia wolności.
Zmiany umożliwiają bardziej elastyczne dostosowanie organizacji pracy
skazanego do jej charakteru oraz specyfiki podmiotu zatrudniającego.
Proponowane rozwiązania wprowadzają osobę zawodowego kuratora sądowego
jako organu wykonującego większość czynności postępowania wykonawczego
w zakresie kary ograniczenia wolności, sprowadzając czynności zastrzeżone dla sądu
do niezbędnego minimum.
Kurator będzie podejmował czynności związane z organizowaniem
i kontrolowaniem wykonywania kary ograniczenia wolności, m.in. będzie wskazywał

6
rodzaj, miejsce oraz termin rozpoczęcia przez skazanego pracy, jak również udzielał
skazanemu pouczeń o konsekwencjach wynikających z uchylania się od obowiązku jej
wykonywania. Będzie również monitorował przebieg wykonywania obowiązku pracy
i utrzymywał w tym celu kontakt z podmiotami zatrudniającymi skazanego.
Proponowane w projekcie rozwiązania uwzględniają postulaty uproszczenia
i przyspieszenia procedur dotyczących wykonywania kary ograniczenia wolności,
a także pracy społecznie użytecznej.

Przepis art. 35 § 1 k.k. w projektowanym brzmieniu stanowi, że nieodpłatna
kontrolowana praca na cele społeczne jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40
godzin w stosunku miesięcznym, nie określając jednak, jak ma to miejsce w obecnym
stanie prawnym, kategorii miejsc pracy, ponieważ jest to materia związana
z wykonaniem kary ograniczenia wolności, a nie z jej orzekaniem. Kategorie
podmiotów (miejsc pracy), w których praca ta może być wykonywana, określać będzie
art. 56 Kodeksu karnego wykonawczego. Projekt przewiduje również uchylenie
przepisu nakazującego sądowi określenie miejsca, czasu, rodzaju lub sposobu
wykonywania obowiązku pracy (art. 35 § 3 k.k.), którą to czynność przesunięto na
etap postępowania wykonawczego i przekazano do kompetencji zawodowego
kuratora sądowego (art. 57 § 1 k.k.w.). Równocześnie projekt przewiduje
dostosowawczą zmianę art. 34 § 2 k.k., w celu usunięcia sprzeczności pomiędzy
dotychczasowym sformułowaniem zawartym w pkt 2 tego przepisu („jest obowiązany
do wykonywania pracy wskazanej przez sąd”) a przyjętym w projekcie i omówionym
powyżej rozwiązaniem, polegającym na przekazaniu kompetencji w zakresie
określenia miejsca, czasu, rodzaju lub sposobu wykonywania obowiązku pracy
zawodowemu kuratorowi sądowemu działającemu na etapie wykonania kary.

W stosunku do stanowiącego surogat obowiązku wykonywania pracy w ramach
kary ograniczenia wolności potrącenia części wynagrodzenia skazanej na tę karę
osoby pozostającej w stosunku zatrudnienia, projekt przewiduje, że potrącenie takie
będzie możliwe jedynie na cel społeczny wskazany przez sąd, nie zaś – jak ma to
miejsce na gruncie obowiązującego przepisu – również na rzecz Skarbu Państwa.