Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw

Uzasadnienie

Projekt rozporządzenia stanowi wykonanie delegacji ustawowej przewidzianej
w art. 56a § 2 Kodeksu karnego wykonawczego (przepis wprowadzony jest projektem
ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy – Kodeks karny skarbowy, ustawy –
Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych
innych ustaw).
Planowane rozporządzenie reguluje tryb postępowania przy zawieraniu przez
podmioty uprawnione umowy ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków
skazanych wykonujących nieodpłatną, kontrolowaną pracę na cele społeczne oraz
pracę społecznie użyteczną, minimalną i maksymalną sumę ubezpieczenia, na którą
umowa taka może zostać zawarta, podmioty uprawnione do zawierania umów
ubezpieczenia oraz termin zawierania umów.
Zgodnie z § 5 obowiązującego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 marca
2004 r. w sprawie podmiotów, w których jest wykonywana kara ograniczenia
wolności oraz praca społecznie użyteczna (Dz. U. Nr 56, poz. 544), obowiązek
ubezpieczenia skazanych w zakresie następstw nieszczęśliwych wypadków

i odpowiedzialności cywilnej z tytułu wyrządzenia osobie trzeciej szkody przy
wykonywaniu pracy, spoczywa na podmiocie, w którym wykonywana jest praca.
Koszty ubezpieczenia pokrywa podmiot, w którym wykonywana jest praca. Obecnie
podmiot ten ponosi także koszty związane z poddaniem skazanych badaniom
lekarskim, wyposażeniem w odzież ochronną i obuwie robocze oraz zapewnieniem
środków ochrony indywidualnej, przeszkoleniem w pełnym zakresie z przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, wypłaty zryczałtowanego wynagrodzenia
pracowników itd. (§ 11 cyt. rozporządzenia Rady Ministrów).
Ponoszenie wskazanych kosztów przez podmiot, w którym nieodpłatna,
kontrolowana praca na cele społeczne i praca społecznie użyteczna jest wykonywana,
stanowi jedną z najważniejszych przeszkód w realnym wykonaniu kary ograniczenia
wolności i pracy społecznie użytecznej.
Z tego względu proponuje się zmianę § 4 ust. 3 obecnie obowiązującego
rozporządzenia (vide: § 4 ust. 3 projektu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
3
w sprawie podmiotów, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolności oraz
praca społecznie użyteczna”) oraz obciążenie kosztami ubezpieczenia od następstw
nieszczęśliwych wypadków Skarbu Państwa.
Zgodnie z proponowanym art. 56a § 1 Kodeksu karnego wykonawczego, koszty
związane z ubezpieczeniem następstw nieszczęśliwych wypadków skazanych
wykonujących nieodpłatną, kontrolowaną pracę na cele społeczne
i prace społecznie użyteczną ponosi Skarb Państwa.
Ubezpieczenie to ma na celu eliminację skutków i roszczeń wynikających
z nieszczęśliwych wypadków, mogących mieć miejsce podczas wykonywania przez
skazanych pracy.
W planowanej regulacji pominięto obowiązek ubezpieczenia skazanych
wykonujących pracę w zakresie odpowiedzialności cywilnej za wyrządzoną podczas
wykonywania kary szkodę. W przypadku, gdy skazany podczas wykonywania pracy
dopuści się umyślnego zniszczenia mienia, odpowiadać będzie za popełnienie
przestępstwa z art. 288 Kodeksu karnego lub wykroczenia z art. 124 Kodeksu karnego
wykonawczego, co rodzi także zobowiązanie sprawcy do naprawienia szkody
wyrządzonej przestępstwem.
Objęcie ubezpieczeniem skazanych w zakresie OC skutkować może w praktyce
przejęciem odpowiedzialności cywilnej przez firmę ubezpieczeniową, która tego
rodzaju sytuacje będzie musiała uwzględnić, ustalając wysokość stawki ubezpieczenia.
Skutki wejścia w życie rozporządzenia, obejmującego obowiązkowe
ubezpieczenie w zakresie następstw nieszczęśliwych wypadków i odpowiedzialności
cywilnej za szkody wyrządzone przez skazanych podczas wykonywania pracy byłyby
dla budżetu państwa zdecydowanie wyższe, niż przy rozwiązaniu przyjętym
w projekcie (tj. pozostawieniu tylko ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych
wypadków).
W § 2 regulacja określa krąg podmiotów, które podlegają planowanemu
ubezpieczeniu. Wskazuje także dwie przesłanki, które muszą wystąpić obligatoryjnie,
aby można było w przypadku osoby skazanej zawrzeć umowę ubezpieczenia, tj. praca
jest wykonywana na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu oraz ubezpieczenie
obejmuje skazanych tylko w czasie wykonywania pracy.
4
Nie poszerzono zakresu obowiązywania ubezpieczenia na czas „drogi do pracy”
i „drogi z pracy”, gdyż praca wykonywana jako kara ograniczenia wolności lub praca
społecznie użyteczna, nie jest pracą w rozumieniu Kodeksu pracy.
Projekt wprowadza w § 3 ust. 1 pojęcie minimalnej i maksymalnej sumy
ubezpieczenia, określając jednocześnie ich poziom co do jednego zdarzenia losowego,
na kwoty stanowiące odpowiednio równowartość 250% i 1250% minimalnego
wynagrodzenia za pracę, obowiązującego w dacie zawierania umowy ubezpieczenia.
Przyjęcie wartości procentowej (określonej jako minimalnej i maksymalnej
sumy ubezpieczenia) w stosunku do wynagrodzenia minimalnego zapewni wzrost
realnej kwoty ubezpieczenia bez konieczności nowelizacji rozporządzenia.
Dotychczasowa praktyka ubezpieczeń osób odbywających karę pozbawienia
wolności w warunkach zakładu karnego wskazuje, że wysokość kwoty ubezpieczenia
wynosi od 2 000 złotych do 5 000 złotych. Na podstawie wskazanych kwot
ubezpieczenia, w § 3 projektu ustalono minimalną sumę ubezpieczenia na 250%
minimalnego wynagrodzenia, co stanowi obecnie kwotę około 2 000 złotych.
Ustalając maksymalną sumę ubezpieczenia na 1 250% minimalnego wynagrodzenia ,
co stanowi obecnie kwotę około 10 000 złotych, miano na uwadze, z jednej strony
konieczność ograniczenia wydatków ponoszonych przez Skarb Państwa, z drugiej zaś
konieczność uwzględnienia przy ustalaniu sumy ubezpieczenia specyfiki
wykonywanej pracy i związanego z tym ryzyka zaistnienia nieszczęśliwych
wypadków i potencjalnych ich skutków.
Określona w regulacji suma ubezpieczenia powinna zapewnić niezbędną
rekompensatę finansową dla skazanego wykonującego nieodpłatną, kontrolowaną
pracę na cele społeczne lub pracę społecznie użyteczną, w przypadku zaistnienia
zdarzenia losowego o znamionach nieszczęśliwego wypadku.
Podmiotem uprawnionym do zawierania umów ubezpieczenia jest dyrektor
sądu okręgowego. Działa on jako organ kierujący gospodarką finansową danego sądu,
zgodnie z art. 179 ustawy z dnia 27 lipca 2001r. – Prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z późn. zm.) – reprezentując tym samym
Skarb Państwa.
5
Dyrektor sądu okręgowego winien zabezpieczyć w budżecie środki finansowe
na pokrycie kosztów ubezpieczenia. Zawierając umowę ubezpieczenia, kieruje się
przy tym wskazaniami § 5 rozporządzenia, tj. ogólnymi zasadami wynikającymi
z ustawy Prawo o zamówieniach publicznych, liczbą osób objętych ubezpieczeniem –
wg liczby skazanych z poprzedniego roku kalendarzowego, podaną przez prezesa sądu
okręgowego. Dyrektor sądu okręgowego został także, w planowanym ust. 3 § 5,
zobowiązany do
zachowania ciągłości ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych
wypadków skazanych, wykonujących nieodpłatną, kontrolowaną pracę na cele
społeczne lub pracę społecznie użyteczną.
Nałożenie na sąd obowiązku ubezpieczenia skazanych wykonujących karę
ograniczenia wolności w zakresie następstw nieszczęśliwych wypadków ma na celu
eliminację ich skutków oraz roszczeń z nich wynikających w przypadku ich
zaistnienia, podczas wykonywania pracy przez skazanych.
Projekt wprowadza terminy, do których zachowania został zobligowany
dyrektor sądu okręgowego oraz prezes sądu okręgowego.
W przypadku prezesa sądu okręgowego, w § 5 ust. 1, wprowadzono termin do
jakiego ma wskazać liczbę osób objętych ubezpieczeniem w danym roku
kalendarzowym, określając go na 15 grudnia roku poprzedzającego rok, na który ma
zostać zawarta umowa ubezpieczenia.
Końcowy termin zawarcia umowy ubezpieczenia, określono dla dyrektora sądu
okręgowego, w § 5 ust. 1, na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego rok, na który ma
zostać zawarta umowa ubezpieczenia.
Liczba osób objętych ubezpieczeniem w danym roku kalendarzowym jest
wskazywana - przez prezesa, na podstawie ust. 2 § 5 - na podstawie liczby skazanych
wykonujących nieodpłatną, kontrolowaną pracę na cele społeczne i pracę społecznie
użyteczną do 31 października roku poprzedzającego rok, na który ma zostać zawarta
umowa ubezpieczenia.
Proponowane terminy pozwolą na przedsięwzięcie przez dyrektora sądu
okręgowego prawidłowych działań w zakresie ubezpieczenia, a także dadzą gwarancję
rzetelności dokonanych obliczeń. Data 31 października roku poprzedzającego rok, na
który ma zostać zawarta umowa ubezpieczenia, wskazana w § 5 ust. 2 projektu
6
koreluje z datą określoną § 2 ust. 1 projektu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
w sprawie podmiotów, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolności oraz
praca społecznie użyteczna.
Regulacje te zapewnić powinny sprawne wykonywanie czynności związanych
z zawarciem umowy ubezpieczenia, a co za tym idzie również zagwarantować
skazanym podstawowe prawa związane z ochroną życia i zdrowia.
Alternatywne rozwiązanie, polegające na możliwości tymczasowego
ponoszenia kosztów ubezpieczenia przez podmioty, w których będzie wykonywana
nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne i praca społecznie użyteczna,
a następnie zwrotu poniesionych kosztów przez Skarb Państwa (jako refundacja)
podniosłaby znacznie ogólne koszty ubezpieczenia (ponoszone ostatecznie przez
Skarb Państwa).
Przeciwko przedstawionemu rozwiązaniu przemawia również fakt,

iż wydatkowanie – nawet niewielkich kwot pieniężnych – przez podmioty, takie
jak np. fundacje, stowarzyszenia, organizacje niosące pomoc charytatywną, które
nie prowadzą własnej działalności gospodarczej i nie posiadają własnych dochodów,
będzie stanowić dla wskazanych podmiotów w rzeczywistości poważny problem,
którego skutkiem mogła by być odmowa zatrudnienia skazanych.
Przy wyborze formy ponoszenia kosztów przez Skarb Państwa kierowano się
przede wszystkim przesłanką urealnienia wykonania kary ograniczenia wolności oraz
zminimalizowaniem kosztów ponoszonych przez budżet państwa.
Wejście w życie planowanego rozporządzenia wywoła skutki finansowe dla
budżetu państwa, które mogą wynosić od około 1 500 000 złotych do około 3 000 000
złotych w skali roku.
Przy ustalaniu tej wartości wzięto pod uwagę dotychczas zawierane umowy
ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków przez dyrektorów zakładów
karnych w stosunku do osób odbywających karę pozbawienia wolności. Kwoty
ubezpieczenia w przeliczeniu na jedną osobę kształtują się w przedziale: 0,23 złote –
2, 68 złotych na jeden miesiąc ubezpieczenia.
Z danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że liczba
wykonywanych kar ograniczenia wolności polegających na wykonywaniu
7