Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw

27
pokrzywdzonemu, np. wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa w art. 46 § 1 k.k.
Upowszechnienie udziału profesjonalnego pełnomocnika w procesie karnym
powinno przysłużyć się zarówno zwiększeniu prawdopodobieństwa uwzględnienia
i zaspokojenia w toku procesu karnego słusznych interesów pokrzywdzonego, jak
i podniesieniu sprawności i szybkości postępowania, zwłaszcza w sprawach
o złożonym stanie faktycznym lub prawnym.

Projektowana zmiana art. 91 k.p.k. określającego zakres procesowych
uprawnień przedstawiciela społecznego, formalnie sprowadzając się do nieznacznej
modyfikacji brzmienia tego przepisu, mieć będzie bardzo istotne znaczenie
praktyczne.
Nowelizacja, poszerzając zakres dotychczasowych uprawnień tego uczestnika
postępowania sądowego o prawo inicjatywy dowodowej, może tej nieczęsto
wykorzystywanej instytucji procesowej nadać nowe znaczenie, umożliwiając
przedstawicielowi społecznemu wpływanie na bieg procesu również w płaszczyźnie
postulatywnego oddziaływania na zakres i przebieg prowadzonego przed sądem
postępowania dowodowego.
Organizacje społeczne zgłaszające przedstawiciela do udziału w postępowaniu
w tej roli zazwyczaj specjalizują się w określonej dziedzinie działalności lub
problematyce, istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy, w której sąd dopuścił
przedstawiciela do udziału w postępowaniu. Tym samym możliwość zgłaszania
wniosków dowodowych przez przedstawiciela społecznego może przysłużyć się do
dokonania przez sąd prawidłowych ustaleń w zakresie stanu faktycznego, jak również
zagwarantowaniu, że ważne interesy społeczne lub indywidualne będą w toku
postępowania w pełni respektowane.

Zmiana w art. 203 k.p.k. związana jest z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 10 lipca 2007 r., sygn. akt SK 50/06.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
„1. Art. 203 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania
karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim nie stwarza

28
wystarczających gwarancji procesowych zapewniających sądową weryfikację
zgłoszonej przez biegłych konieczności połączenia badania psychiatrycznego
oskarżonego z obserwacją w zakładzie leczniczym, jest niezgodny z art. 41 ust. 1
w związku z art. 30, art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Art. 203 § 2 w związku z art. 203 § 3 ustawy powołanej w punkcie 1
w

zakresie, w jakim nie wskazuje maksymalnego czasu trwania obserwacji
psychiatrycznej w zakładzie leczniczym, jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w związku
z art. 30, art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji”.
W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny w odniesieniu do regulacji
zawartej w art. 203 § 1 k.p.k. wskazał między innymi, że „Jest to ... regulacja
nieprecyzyjna, umożliwiająca sądom nadmierną (nieproporcjonalną) ingerencję
w sferę konstytucyjnie gwarantowanej wolności osobistej. Zaskarżony przepis,
ograniczając korzystanie z konstytucyjnych wolności i praw, dokonuje tego w sposób
na tyle nieprecyzyjny, a zarazem arbitralny i szeroki, że narusza samą istotę
konstytucyjnie chronionej wolności. Nie określając kryteriów sądowej kontroli
potrzeby kierowania na obserwację psychiatryczną, czyni z tej formy pozbawienia
wolności normę nader łatwą do zastosowania”. W dalszej części uzasadnienia,
odnosząc się do przepisów art. 203 § 2 k.p.k. w związku z art. 203 § 3 k.p.k. Trybunał
Konstytucyjny podniósł między innymi, że przepis ten: „nie spełnia … wymogów
precyzji i jednoznaczności. Pierwsza część tego przepisu sugeruje, że wyznaczony
w

nim 6-tygodniowy termin ma charakter terminu maksymalnego,
nieprzekraczalnego, albowiem „obserwacja w zakładzie leczniczym nie powinna trwać
dłużej niż 6 tygodni”. Dalsza część art. 203 § 3 k.p.k. stanowi jednak wyraźne
zanegowanie tej zasady, gdyż „na wniosek zakładu sąd może przedłużyć ten termin na
czas określony, niezbędny do zakończenia obserwacji”. Tym samym okazuje się, że
termin 6-tygodniowy nie ma charakteru maksymalnego, gdyż może być przedłużony
i to na czas ustawowo bliżej nieokreślony. Przepis ten pozostawia sądowi swobodę
określenia terminu przedłużonej obserwacji, wskazując jedynie, że powinien to być
czas niezbędny do zakończenia obserwacji.”. Podczas gdy zgodnie z art. 41
Konstytucji granice, zasady i tryb pozbawienia lub ograniczenia wolności osobistej
powinny być wyznaczone w sposób: „jasny i precyzyjny”.

29
Wykonując wyrok Trybunału Konstytucyjnego w zaskarżonym przepisie:
– w § 1 wprowadzono przesłankę zarządzenia obserwacji sądowo-psychia-
trycznej „gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony
popełnił przestępstwo” oraz, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy można
przewidywać, że sąd nie orzeknie wobec oskarżonego kary izolacyjnej albo czas
trwania obserwacji przekroczy przewidywany wymiar kary izolacyjnej (wskazanie na
odpowiednie stosowanie art. 259 § 2 k.p.k.); równocześnie przewidziano
dopuszczalność obserwacji psychiatrycznej w razie zaistnienia okoliczności
określonych w art. 259 § 2 k.p.k., w wypadkach, gdy sam oskarżony wnosi o poddanie
go obserwacji (wyłączenie odpowiedniego stosowania art. 259 § 2 k.p.k. in fine
projektowanego przepisu),
– w § 2 poprzez wskazanie na odpowiednie stosowanie art. 249 § 3 i 5 k.p.k.
zobowiązano do przesłuchania oskarżonego przez sąd lub prokuratora w obecności
obrońcy, jeżeli się stawi lub oskarżony sobie tego życzy, jak również umożliwiono
udział obrońcy oskarżonego i prokuratora w posiedzeniu sądu w przedmiocie
orzeczenia o obserwacji sądowo-psychiatrycznej,
– w § 3 na 30 dni określono względnie maksymalny termin obserwacji
sądowo-psychiatrycznej; umożliwiono przedłużenie tego terminu w danej sprawie
łącznie do 3 miesięcy (termin bezwzględnie maksymalny),
– w § 4 wprowadzono obowiązek niezwłocznego rozpoznania przez sąd
zażalenia w przedmiocie obserwacji sądowo-psychiatrycznej. Niezależnie od zmian
wprowadzonych na skutek wykonania powyższego orzeczenia Trybunału
Konstytucyjnego – w art. 203 § 1 k.p.k. wprowadzono zmianę polegającą na
zastąpieniu wyrazów „badanie psychiatryczne oskarżonego” wyrazami „badanie stanu
zdrowia psychicznego oskarżonego”. Powyższa zmiana ma na celu dostosowanie
brzmienia tego przepisu do brzmienia występującego w projekcie zmiany k.p.k.
przyjętego przez Radę Ministrów oraz do sformułowania użytego w art. 202 § 1 k.p.k.

W art. 236 k.p.k. kontroli sądowej poddano postanowienia w przedmiocie
dowodów rzeczowych oraz dotyczące przeszukania i zatrzymania rzeczy, jak również
czynności prokuratora w tym zakresie. Obowiązujący stan prawny przewiduje w tych

30
wypadkach kontrolę prokuratora nadrzędnego, realizowaną w drodze zażalenia
wniesionego przez osobę, której prawa zostały naruszone. Przepis art. 236 § 2 k.p.k.
w obowiązującym brzmieniu został wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3
lipca 2007 r., sygn. K 38/07, uznany za niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2
Konstytucji.
Projektowane rozwiązanie spełnia wynikające z wyroku Trybunału
Konstytucyjnego wymogi, poddając decyzje i czynności prokuratora dotyczące
przeszukania, zatrzymania rzeczy, a także w przedmiocie dowodów rzeczowych
kontroli sądowej. Co istotne, kontrola ta będzie realizowana przez sąd rejonowy,
w którego okręgu toczy się postępowanie, nie zaś przez sąd właściwy do rozpoznania
sprawy, którego właściwość do rozpoznania zażalenia na postanowienia prokuratora
przewiduje generalny przepis art. 465 § 2 k.p.k. (a przepis ten z mocy art. 466 § 1
k.p.k. oraz art. 467 § 1 k.p.k. znajduje zastosowanie również do zarządzeń i innych
czynności prokuratora).
Jednoznaczne wskazanie w projektowanym brzmieniu art. 236 k.p.k. sądu
właściwego do rozpoznania zażalenia, nadając przepisowi w tym zakresie charakter
unormowania szczególnego (lex specialis) będzie miało ten walor, że usunie
niespójność legislacyjną będącą skutkiem wprowadzenia w 2007 r. do art. 302 k.p.k.
nowego przepisu, oznaczonego jako § 3, przewidującego właściwość prokuratora
bezpośrednio przełożonego do rozpoznania zażaleń w zakresie określonym w tym
ostatnim przepisie.
Niespójność ta, akcentowana przez Trybunał Konstytucyjny, wyraża się
faktem, że z uwagi na okoliczność, iż art. 302 § 3 k.p.k. (w zw. z § 1 i 2 tego artykułu)
stanowi lex specialis w stosunku do art. 465 § 2 k.p.k., nawet po utracie mocy
obowiązującej przepisu art. 236 § 2 k.p.k. (co nastąpi, zgodnie z decyzją Trybunału,
z upływem 6 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw) niepełny krąg
podmiotów, którym w myśl art. 236 k.p.k. przysługuje zażalenie, miałby
zagwarantowaną zażaleniową kontrolę sądową, podczas gdy w istotnym zakresie,
zgodnie z art. 302 § 3 k.p.k., ochrona ta realizowana byłaby jedynie w drodze
zażalenia rozpoznawanego przez prokuratora bezpośrednio przełożonego. Doszłoby

31
więc do nieuzasadnionego zróżnicowania stopnia sądowej ochrony praw różnych
podmiotów uczestniczących w postępowaniu przygotowawczym.
Poddanie kontroli zażaleniowej decyzji procesowych oraz czynności,
o których mowa w projektowanym art. 236 k.p.k., właściwości sądu rejonowego,
w którego okręgu prowadzi się postępowanie, nie zaś właściwości sądu właściwego
do rozpoznania sprawy, jest uzasadnione zarówno względami teoretycznymi, jak
i praktycznymi. Należy podkreślić, że takie czynności, jak przeszukanie czy
zatrzymanie rzeczy zazwyczaj podejmowane są we wstępnej fazie postępowania,
a nawet przed jego wszczęciem, jako czynności procesowe w niezbędnym zakresie,
dokonywane w trybie art. 308 k.p.k. Z tej racji niejednokrotnie na etapie dokonywania
tych czynności niemożliwe jest jednoznaczne określenie czynu stanowiącego
przedmiot postępowania, z podaniem jego ostatecznej kwalifikacji prawnej, a tym
samym ustalenie sądu właściwego do rozpoznania sprawy, natomiast w sposób
oczywisty nie stwarza wówczas żadnych trudności ustalenie sądu rejonowego,
właściwego według miejsca prowadzenia postępowania. Wprowadzenie właściwości
zażaleniowej sądu rejonowego powinno ponadto przyspieszyć i usprawnić kontrolę
sądową przewidzianą przez projektowany art. 236 k.p.k., to zaś służyć będzie zarówno
interesom podmiotów kwestionujących decyzje i czynności prokuratora, jak
i interesom organu procesowego, którego decyzje i czynności znajdujące oparcie
w przepisach prawa mogą wszak być kwestionowane również w sposób
nieuzasadniony.

Zmiana w art. 247 § 1 k.p.k. podyktowana jest koniecznością dostosowania
brzmienia tego przepisu do standardu konstytucyjnego.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 5 lutego 2008 r. w sprawie sygn.
akt K 34/06 orzekł, że przepis art. 247 § 1 k.p.k. jest niezgodny z art. 41 ust. 1
w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Art. 247 § l k.p.k. koliduje z art. 41 ust. 1 Konstytucji, nie reguluje bowiem
w sposób kompletny zakresu ograniczenia wolności osobistej, pozostawiając
organowi zarządzającemu zatrzymanie daleko idącą swobodę normowania
ostatecznego kształtu tego ograniczenia, a w konsekwencji nie chroni jednostki przed