Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw

32
arbitralnością władzy, pozostawiając wyraźne określenie przyczyn pozbawienia
(ograniczenia) wolności poza ustawą.
Przepis ten narusza też art. 31 ust. 3 Konstytucji, wprowadzając
nieproporcjonalne ograniczenie wolności osobistej osoby zatrzymanej również
w sytuacji, gdy osiągnięcie celu w postaci doprowadzenia takiej osoby mogłoby
zostać osiągnięte przy zastosowaniu innych, mniej uciążliwych dla jednostki środków.
W obowiązującym brzmieniu przepis art. 247 § 1 k.p.k. uzależnia zatrzymanie
i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej wyłącznie od zarządzenia
prokuratora. Przepis nie zawiera natomiast żadnych regulacji wskazujących, w jakich
okolicznościach prokurator mógłby zarządzić zatrzymanie osoby podejrzanej, ani
nawet ograniczeń, które mogłyby powstrzymać prokuratora od wydania takiego
zarządzenia. Innymi słowy, ustawodawca ograniczył się w analizowanym przepisie do
wskazania, że może nastąpić ograniczenie wolności osobistej określonej grupy osób
w drodze decyzji prokuratora, nie precyzując, kiedy taka decyzja może zostać podjęta.
Tym samym, kwestionowany we wniosku przepis pozostawia prokuratorowi znaczną
swobodę w stosowaniu władczej formy działania wobec obywatela, ograniczającej
jego wolność osobistą, w postaci zarządzenia zatrzymania, nie zakreśla natomiast ram,
w których taka władcza forma działania byłaby dopuszczona.
Przepis art. 247 § l k.p.k. nie spełnia więc wymogu, adresowanego do
ustawodawcy, określenia w ustawie zasad ograniczenia lub pozbawienia wolności. Nie
reguluje on bowiem w sposób kompletny zakresu ograniczenia wolności osobistej,
pozostawiając organowi zarządzającemu zatrzymanie daleko idącą swobodę
normowania ostatecznego kształtu tego ograniczenia. W konsekwencji art. 247 § l
k.p.k. nie chroni jednostki przed arbitralnością władzy, gdyż przyczyny pozbawienia
(ograniczenia) wolności nie zostały wyraźnie określone w ustawie.
Projektowana zmiana art. 247 § 1 k.p.k. polega na uzupełnieniu tego przepisu
o określenie alternatywnych przesłanek dopuszczalności zarządzenia zatrzymania
i przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej przez prokuratora, w postaci:
– uzasadnionej obawy, że osoba podejrzana nie stawi się na wezwanie w celu
przeprowadzenia czynności procesowej,
– uzasadnionej obawy, że osoba podejrzana w inny bezprawny sposób będzie

33
utrudniała przeprowadzenie czynności procesowej,
– potrzeby niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego.

Projekt przewiduje istotne zmiany odnoszące się do art. 275 k.p.k.,
normującego środek zapobiegawczy w postaci dozoru.
Pierwsza polega na jednoznacznym wskazaniu, w treści § 2 tego artykułu, że
określone w postanowieniu wydanym przez sąd lub prokuratora, a związane
z zastosowanym dozorem obowiązki, do których przestrzegania zobowiązany jest
oskarżony (podejrzany), mogą polegać na zakazie kontaktowania się
z pokrzywdzonym lub innymi osobami (w szczególności świadkami lub
współoskarżonymi), jak również zakazie przebywania w określonych miejscach (przy
czym miejsca te mogą zostać określone zarówno rodzajowo, jak i w sposób konkretny,
np. w określonym rejonie miasta, w dzielnicy, w której zamieszkuje pokrzywdzony,
w konkretnym lokalu gastronomicznym, w którym pracuje osoba, pod adresem której
kierowano groźby karalne).
Dotychczas możliwość nałożenia tego rodzaju obowiązków, w związku ze
stosowanym dozorem, była wyprowadzana w końcowej części przepisu
w obowiązującym brzmieniu, która wskazuje na możliwość wprowadzenia innych
ograniczeń swobody dozorowanego, niezbędnych do wykonywania dozoru.
Przewidziana przez projekt modyfikacja brzmienia przepisu pozwoli jednak na
wykluczenie jakichkolwiek wątpliwości co do dopuszczalności zastosowania tego
rodzaju ograniczeń przy dozorze, prowadząc do podniesienia funkcjonalności
i zapobiegawczego waloru tego środka.
Druga zmiana polega na dodaniu do art. 275 k.p.k. nowego przepisu,
umiejscowionego w § 3, inkorporującego do Kodeksu postępowania karnego
instytucję tzw. warunkowego dozoru, funkcjonującą w oparciu o art. 14 ustawy z dnia
29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Rozwiązanie to polega na
wprowadzeniu podstawy, w wypadkach uzasadniających zastosowanie wobec
oskarżonego (podejrzanego) tymczasowego aresztowania, do zastosowania w miejsce
tego środka dozoru, warunkowanego opuszczeniem przez oskarżonego zajmowanego
wspólnie z pokrzywdzonym lokalu i określeniem miejsca swego pobytu.

34
Instytucja ta znajdować będzie zastosowanie wyłącznie w sprawach
o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej na szkodę
osoby najbliższej albo innej osoby zamieszkującej wspólnie ze sprawcą, w tych
wypadkach, gdy szczególną przesłanką uzasadniającą zastosowanie tymczasowego
aresztowania będzie obawa matactwa (art. 258 § 1 pkt 2 k.p.k.), a także w niektórych
wypadkach zaistnienia przesłanki określonej w art. 258 § 3 k.p.k. (obawa
dopuszczenia się przez oskarżonego kolejnego przestępstwa przeciwko życiu lub
zdrowiu, na szkodę pokrzywdzonego). Jej prawidłowe stosowanie może skutkować
realizacją celu zapobiegawczego przy równoczesnym zmniejszeniu liczby
stosowanych aresztów tymczasowych.
Projekt przewiduje ponadto dodanie do art. 275 dwóch nowych przepisów (§ 4
i 5) normujących etap sprawowania dozoru, w szczególności w zakresie związanego
z tym środkiem zapobiegawczym obowiązku zgłaszania się do organu dozorującego
w określonych odstępach czasu.
W myśl projektowanych rozwiązań, w wypadku dozoru sprawowanego przez
Policję, możliwe będzie wzywanie oskarżonego do stawiennictwa w jednostce
organizacyjnej Policji w określonym terminie, w celu uzyskania od niego informacji
koniecznych dla ustalenia, czy stosuje się do wymagań nałożonych w postanowieniu
o zastosowaniu dozoru. Wprowadzenie takiej możliwości ma istotny walor zwłaszcza
w odniesieniu do tych wypadków zastosowania dozoru Policji, które nie obejmują
obowiązku zgłaszania się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu,
lecz inne spośród obowiązków określonych w art. 275 § 2 k.p.k.
Projektowany przepis art. 275 § 5 k.p.k. wprowadza wymóg niezwłocznego
zawiadamiania sądu lub prokuratora, który wydał postanowienie o zastosowaniu
dozoru, przez organ dozorujący, o niestosowaniu się oddanego pod dozór do wymagań
zawartych w postanowieniu. Realizacja tego obowiązku pozwoli na szybkie
reagowanie, przez organ będący dysponentem postępowania, na mogącą godzić
w prawidłowy jego bieg sytuację nieefektywności stosowanego dozoru.




35
Zmiana w art. 297 § 1 k.p.k. naprawia błędy wprowadzone do brzmienia tego
przepisu nowelą z 2007 r.
Z § 1 pkt 4 wyeliminowano wyrażenie „wszechstronne”. Wszechstronne
wyjaśnienie okoliczności sprawy jest bowiem domeną sądu orzekającego, nie zaś
organów postępowania przygotowawczego, „których aktywność dowodowa ogranicza
się tylko do takiego zakresu, jaki umożliwia wniesienie do sądu aktu oskarżenia.
Rezygnacja z obowiązku wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy pozostaje
też w związku z przewidzianymi w kodeksie uproszczeniami polegającymi na
możliwości ograniczenia postępowania dowodowego” (Kodeks postępowania
karnego, tom II, Komentarz pod redakcją prof. Piotra Hofmańskiego, wyd. 2, s. 10).
Z kolei w § 1 pkt 5 zrezygnowano z zadania takiego zebrania, zabezpieczenia
i utrwalenia w postępowaniu przygotowawczym dowodów dla sądu, aby
rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej. W tym zakresie
poprzestano na obowiązku utrwalenia dowodów dla sądu w niezbędnym zakresie, co
pozostaje w związku z możliwościami ograniczenia postępowania dowodowego
(art. 325h i art. 335 § 2 k.p.k.). Poza tym, podobnie jak użyte w § 1 pkt 4 wyrażenie
„wszechstronne” wyrażenie „aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej
rozprawie głównej” wkracza na grunt postępowania sądowego, kształtując jego
przebieg na etapie postępowania przygotowawczego, bez udziału sądu orzekającego.
W art. 310 § 2 k.p.k. powrócono do zapisu sprzed noweli z 2007 r.
i uprawnienie do przedłużenia w szczególnie uzasadnionych wypadkach okresu
śledztwa ponad 1 rok na dalszy czas oznaczony przekazano ponownie właściwemu
prokuratorowi nadrzędnemu nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym
śledztwo. Przekazanie wspomnianą nowelą tego uprawnienia prokuratorowi
bezpośrednio przełożonemu wobec prokuratora nadzorującego lub prowadzącego
śledztwo, a zatem prokuratorowi z tej samej jednostki organizacyjnej prokuratury co
referent sprawy, nie może stanowić dostatecznej gwarancji prawidłowego
przedłużania śledztw na okres przekraczający 1 rok, następującego rzeczywiście tylko
w szczególnie uzasadnionych wypadkach.

36
Ponadto w obowiązującym stanie prawnym prokurator bezpośrednio
przełożony nad prokuratorem prowadzącym śledztwo może je przedłużyć na dalszy
czas oznaczony zarówno na okres do roku, jak i na okres ponad rok. Również i z tego
powodu komentowane rozwiązanie nie może być uznane za prawidłowe.

Art. 334 § 2 k.p.k. uzupełniono o obowiązek pouczenia pokrzywdzonego,
przy kierowaniu aktu oskarżenia do sądu, także o treści art. 49a k.p.k., to jest
o możliwości wnioskowania o odszkodowanie i zadośćuczynienie, o których mowa
w art. 46 § 1 kodeksu karnego (jeżeli nie wytoczono powództwa cywilnego).
Pouczenie o treści art. 49a k.p.k. ma istotne znaczenie dla pokrzywdzonego
w sytuacji projektowanego w art. 46 k.k. znacznego poszerzenia zakresu jego
uprawnień przy dochodzeniu restytucji lub kompensaty w toku postępowania karnego.
Zakłada się bowiem przyznanie pokrzywdzonemu prawa żądania naprawienia
wyrządzonej szkody, jak również żądania zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
w wypadku skazania za każde przestępstwo, w wyniku którego taka szkoda lub
krzywda zaistniała.

Kolejne zmiany dotyczą trybu przyspieszonego.
Proponuje się dokonanie daleko idącej rekonstrukcji tego trybu.
Przyczynkiem do wprowadzenia proponowanych zmian są podnoszone
zarówno przez teoretyków, jak i praktyków prawa wątpliwości, towarzyszące nieomal
od początku pracom legislacyjnym nad wprowadzeniem (bardziej reaktywowaniem)
trybu przyspieszonego do polskiej procedury karnej, a następnie praktyce stosowania
tego trybu.
Przede wszystkim wątpliwości budził zbyt szeroko ujęty katalog spraw, które
mogą być rozpoznawane w postępowaniu przyspieszonym. W praktyce sprawdziły się
obawy, że tryb ten będzie w większości stosowany do przestępstw, które dotychczas
były załatwiane w postępowaniu nakazowym lub w drodze uwzględnienia wniosku
prokuratora złożonego w trybie art. 335 k.p.k. Obie te instytucje doskonale
funkcjonują i znacząco ograniczają nakład pracy sędziów oraz wymiernie
przyspieszają czas zakończenia sprawy merytorycznym rozstrzygnięciem (wniosek