Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw

22
pozbawienia wolności przemawiają również dane statystyczne dotyczące liczby
orzekanych za zasadniczy typ zniesławienia kar poszczególnych rodzajów. Jak wynika
z tych danych, w 2007 roku na łączną liczbę 189 osób skazanych w pierwszej instancji
przez sądy rejonowe za występek określony w tym przepisie jedynie w 21 wypadkach
sąd wymierzył karę pozbawienia wolności, a więc wobec 11,1 % skazanych za ten
czyn, w tym jedynie w 4 wypadkach bez zastosowania instytucji warunkowego
zawieszenia jej wykonania. Z danych tych wynika również, że sądy zdecydowanie
preferują oddziaływanie na sprawców czynu z art. 212 § 1 k.k. grzywną samoistną,
a więc karą o charakterze dolegliwości ekonomicznej, orzeczoną wobec 62 sprawców,
a więc wobec 78,8 % skazanych za ten czyn. (Sprawozdanie zbiorcze w sprawie osób
osądzonych w pierwszej instancji (wg właściwości rzeczowej) za 2007 rok, MS-S6,
przygotowane przez Wydział Statystyki Departamentu Organizacyjnego MS).
Tak więc pozostawienie w sankcji przepisu art. 212 § 1 k.k. dwóch rodzajów
kar – grzywny oraz kary ograniczenia wolności – będzie wystarczające dla
zapewnienia realizacji przez sądy zasady trafnej reakcji karnej, spełniającej wymogi
płynące z art. 53 k.k. oraz odpowiednio zindywidualizowanej.
Grzywna, jak się wydaje, zgodnie z aktualnymi tendencjami prawa karnego,
powinna zachować, a nawet wzmacniać swój dominujący charakter jako środek
penalny orzekany za czyny tego rodzaju. Kara ograniczenia wolności jawi się
natomiast jako jej efektywna alternatywa, znajdująca zastosowanie w szczególności
w tych wypadkach, w których wymierzenie grzywny, z uwagi np. na okoliczności
określone w art. 58 § 2 k.k., nie jest celowe, bądź dla realizacji celów kary,
w szczególności zapobiegawczych i wychowawczych, konieczne jest oddziaływanie
na sprawcę w inny sposób, niż elementem dolegliwości ekonomicznej,
w szczególności nałożonym obowiązkiem świadczenia pracy na cele społeczne.
Jako wykraczająca poza poziom uzasadniony potrzebami kryminalnopoli-
tycznymi jawi się też kryminalizacja zachowań polegających na zniesławieniu za
pomocą środków masowego komunikowania się. Przepis ten, z uwagi na użycie przez
sprawcę zniesławienia środków masowego komunikowania, wkracza na grunt
wolności prasy i swobody wykonywania zawodu dziennikarza.
Komentatorzy podkreślają, że „odpowiedzialność za zniesławienia dokonywane

23
za pomocą środków masowego komunikowania może nastręczać istotnych trudności,
z uwagi na związaną z tym kolizję istotnych wartości: z jednej strony wolnością
prasy, a z drugiej strony ochrony czci osób, których dotyczy krytyka prasowa. Zasada
wolności prasy zadeklarowana jest w art. 14 Konstytucji RP, natomiast w art. 54 ust. 1
Konstytucji zadeklarowana jest zasada wolności wyrażania poglądów oraz wolności
w pozyskiwaniu
i
rozpowszechnianiu informacji. W egzekwowaniu tej
odpowiedzialności należy ważyć właściwe relacje i proporcje między wolnością
wyrażania poglądów z jednej strony, a ochroną czci i dobrego imienia z drugiej
strony” (por. „Kodeks karny Część szczególna” Komentarz, pod red. Andrzeja Wąska,
tom I , str. 1089).
Od wielu też lat międzynarodowe instytucje monitorujące przestrzeganie praw
człowieka, w tym organy ONZ, zwracają uwagę na kontrowersje związane
z zagrożeniem w polskim kodeksie karnym karą pozbawienia wolności przestępstw
zniesławienia, szczególnie w odniesieniu do dziennikarzy. Postulowane jest
pozostawienie wyłącznie cywilnoprawnej ochrony przed zniesławieniem.
Stosowanie kary pozbawienia wolności wobec dziennikarzy za rzekome
zniesławienia bywa praktyką prowadzącą do poważnych nadużyć w państwach
powszechnie oskarżanych o łamanie praw człowieka.
W tej sytuacji rezygnacja z pozbawienia wolności jako kary przewidzianej
w polskim prawie za zniesławienie, jak też rezygnacja z typu kwalifikowanego,
określonego w § 2 art. 212 k.k., może wywrzeć pozytywny skutek jako element
oddziaływania społeczności międzynarodowej na państwa powszechnie oskarżane
o łamanie praw człowieka, nadużywające instrumentów prawa karnego do tłumienia
niezależności środków masowego przekazu.
W sytuacji uchylenia typu kwalifikowanego w art. 212 § 2 k.k. popełnienie
przestępstwa zniesławienia za pomocą środków masowego komunikowania stanie się
wyłącznie okolicznością obciążającą sprawcę, uwzględnianą przy wymiarze kary
i środków karnych, zgodnie z dyrektywami określonymi w art. 53 k.k.

Projektowana rezygnacja z kwalifikowanego typu zniesławienia skutkuje
zmianami oznaczenia dotychczasowych przepisów zawartych w § 3 i § 4 tego

24
artykułu, odnoszących się do orzekania nawiązki w związku ze skazaniem za
zniesławienie oraz trybu ścigania takich czynów, które po dokonaniu nowelizacji tego
artykułu będą zawarte, odpowiednio, w § 2 i § 3.

Projekt przewiduje nowelizację art. 213 § 2 k.k., mającą na celu nie tylko
dostosowanie jego treści do rezygnacji z kwalifikowanego typu przestępstwa
zniesławienia, ale przede wszystkim uwzględnienie postulatów wynikających
z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 maja 2008 r., sygn. akt SK 43/05.
Mocą tego wyroku Trybunał m.in. orzekł, że art. 213 § 2 k.k. w zakresie
odnoszącym się do przestępstwa z art. 212 § 2 k.k., w części obejmującej zwrot
„służący obronie społecznie uzasadnionego interesu”, gdy zarzut dotyczy
postępowania osób pełniących funkcje publiczne, jest niezgodny z art. 14 oraz art. 54
ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Jak wskazał Trybunał w uzasadnieniu wyroku, z chwilą jego wejścia w życie
(co nastąpiło w dniu ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw, tj. w dniu 26 maja
2008 r.) „nastąpi zmiana (redukcja) znamion kontratypu przestępstwa zniesławienia
za pomocą środków masowego komunikowania, w odniesieniu do sytuacji gdy
zniesławienie dotyczy określonej kategorii podmiotów. Kategoria ta określona jest
w sentencji wyroku za pomocą pojęcia konstytucyjnego, które jakkolwiek nie zostało
przez ustrojodawcę zdefiniowane wprost, to jednak ma określone znaczenie
normatywne, odczytane już w dotychczasowym dorobku orzeczniczym Trybunału
z kontekstu, w jakim jest osadzone (por. wyrok z 11 maja 2007 r., sygn. K 2/07, OTK
ZU nr 5/A/2007, poz. 48). Taka redakcja sentencji jest nie tylko dopuszczalna, ale
i konieczna ze względu na to, że zakres niekonstytucyjności kontrolowanego przepisu
bezpośrednio kształtowany jest zakresem konstytucyjnego prawa do informacji
(określonego w art. 61 ust. 1 Konstytucji).”
Należy podkreślić, że o ile treść wyroku Trybunału, w szczególności wyroku
zakresowego, w sposób wiążący wyznacza zakres uchylenia lub zmiany normy
dekodowanej z treści przepisu stanowiącego przedmiot oceny Trybunału, to jednak nie
ogranicza ustawodawcy w możliwości dokonania dalej idących zmian ocenianych
przepisów, nie ograniczających się jedynie do dostosowania ich brzmienia do wyroku

25
Trybunału. Z tych względów, jak również z uwagi na niezasadność wprowadzania
dwóch odrębnych kontratypów, odnoszących się, w jednym wypadku – do czynów
zniesławiających osoby pełniące funkcje publiczne, w drugim zaś – do czynów
zniesławiających osoby nienależące do tej kategorii, projekt przewiduje generalną
rezygnację ze znamienia kontratypu wyrażonego w dotychczasowej treści art. 213 § 2
k.k. sformułowaniem „służący obronie społecznie uzasadnionego interesu”.
Po dokonaniu projektowanej nowelizacji istota kontratypu oparta będzie na
prawdziwości zarzutu, przy zachowaniu dotychczasowych ograniczeń w zakresie
przeprowadzenia tzw. dowodu prawdy, wyłączających jego dopuszczalność
w odniesieniu do zarzutów dotyczących życia prywatnego lub rodzinnego, za
wyjątkiem sytuacji, gdy zarzut miał zapobiec niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia
człowieka albo demoralizacji małoletniego.

W art. 270 k.k. dla obu postaci materialnego fałszerstwa dokumentu (§ 1 i
§ 2) wprowadzono wypadek mniejszej wagi (proj. art. 270 § 2a k.k.)
Zmiana podyktowana jest doświadczeniami praktyki sądowej, wskazującymi,
że wśród czynów wypełniających znamiona występku z art. 270 § 1 k.k.
niejednokrotnie występują sprawy błahe, w wypadku których wystarczającą reakcją
prawnokarną mogłoby być zastosowanie wobec sprawcy instytucji warunkowego
umorzenia postępowania karnego. Jednak barierę dla takich rozstrzygnięć stanowi
wysoki górny próg zagrożenia karą pozbawienia wolności czynów określonych w § 1
i § 2 tego artykułu. Wprowadzenie wypadku mniejszej wagi, z zagrożeniem karą
pozbawienia wolności do lat 2, wyeliminuje tę barierę.

Projekt przewiduje zmianę art. 309 k.k., prowadzącą do podwyższenia górnej
granicy grzywny orzekanej obok kary pozbawienia wolności w razie skazania za
przestępstwa z art. 296 § 3, art. 297 § 1 lub art. 299. Zmiana stanowi konsekwencję
projektowanego podwyższenia górnej rodzajowej granicy grzywny, jak również
uzasadniona jest koniecznością zapewnienia efektywności unormowań dotyczących
najgroźniejszych przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu.



26
W zakresie Kodeksu postępowania karnego
Cel projektowanych zmian dotyczących art. 88 k.p.k. oraz art. 91 k.p.k. stanowi
wzmocnienie w procesie karnym pozycji pokrzywdzonego oraz przedstawiciela
społecznego.

Skutek ten projektowana nowelizacja pozwoli osiągnąć dzięki zmianom dwóch
artykułów normujących, odpowiednio, krąg podmiotów uprawnionych do
występowania w procesie karnym w charakterze pełnomocnika oraz zakres
procesowych uprawnień dopuszczonego do udziału w postępowaniu sądowym
przedstawiciela organizacji społecznej.
Projekt
przewiduje,
że pełnomocnikiem w procesie karnym, niezależnie od
statusu osoby reprezentowanej (osoba fizyczna; osoba prawna; instytucja państwowa,
samorządowa lub społeczna; jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej),
będzie mógł stać się zarówno adwokat, jak i radca prawny. Rozwiązanie to usunie
wynikające z obowiązujących przepisów zawężenie dostępności pomocy prawnej,
niekorzystne zwłaszcza dla osób fizycznych, związane z możliwością występowania
w charakterze pełnomocnika takiej osoby wyłącznie adwokata.

Dopuszczenie w pełnym zakresie radców prawnych do możliwości
występowania w charakterze pełnomocnika w procesie karnym wywrze pożądane
społecznie skutki.
Rozwiązanie takie, poprzez podniesienie poziomu konkurencji na rynku usług
prawniczych, z jednej strony służyć będzie zwiększeniu dostępności profesjonalnej
pomocy prawnej dla osób takiej pomocy potrzebujących, z drugiej zaś – podniesieniu
jakości świadczonych usług.
Poszerzenie kręgu osób uprawnionych do występowania w procesie karnym
w charakterze pełnomocnika (obecnie w skład korporacji adwokackiej wchodzi 6650,
w skład korporacji radcowskiej – 22 545 osób) bez wątpienia skutkować będzie
bardziej powszechnym, niż ma to miejsce obecnie, korzystaniem z profesjonalnej
pomocy przez pokrzywdzonych działających w procesie w charakterze oskarżycieli
posiłkowych, oskarżycieli prywatnych, powodów cywilnych, a także tych, którzy na
etapie postępowania sądowego nie zamierzają wstępować w kwalifikowaną rolę
procesową, ale zamierzają skorzystać z uprawnień przysługujących na tym etapie