Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

nie będzie zaocznym, a więc takim, który z urzędu doręcza się obwinionemu (art. 91 § 3
k.p.w.), a podobnie informuje sąd obwinionego, którego doprowadzono na rozprawę lub sam
się na nią stawi zobowiązując go przy tym o konieczności pozostania do dyspozycji sądu do
zakończenia rozprawy (art. 92 § 1 pkt 3 k.p.w.). Obwiniony, który mimo powyższego nie
stawia się na rozprawę lub opuszcza ją bez zezwolenia sądu, ma zatem świadomość
prawnych konsekwencji takiego zachowania.
Zmiana art. 101 k.p.w. dotycząca trybu mandatowego odnosi się do sądowego uchylania
prawomocnych mandatów. Przepis ten obecnie przyjmuje, że jest to możliwe tylko wówczas,
gdy grzywnę nałożono za czyn „niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie”, co
sugeruje, że chodzi tu tylko o sytuacje, gdy sprawca zachowaniem swym nie wypełnił
znamion określonych w przepisach statuujących wykroczenia, nie jest już natomiast istotne,
czy przy nakładaniu grzywny zastosowano właściwy przepis materialnego prawa wykroczeń.
Jednakże w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wskazuje się, że zgodne z ustawą
zasadniczą jest tylko takie rozumienie podstawy uchylenia mandatu, że uwzględnia się także,
iż nałożenie grzywny mandatem nastąpiło rzeczywiście wobec sprawcy wykroczenia, tylko
bowiem taki podmiot dopuszcza się czynu wypełniającego znamiona wykroczenia,
a niebędący sprawcą nie dopuszcza się takiego zachowania oraz że ustalając wymogi
uchylenia mandatu należy też badać możliwość przypisania sprawcy winy, gdyż tylko przy
zawinieniu może on być ukarany także w tym postępowaniu (zob. np. wyrok TK z dnia 18
maja 2004 r. SK 38/03, OTK –A 2004, nr 5A, poz. 45, czy post. TK z dnia 15 maja 2007 r., P
13/06, OTK– A 2007, nr 6, poz. 57). Kwestie te podnoszone są zresztą także
w piśmiennictwie. Mając powyższe na uwadze, a także, że jednak trudno dopatrzeć się – bez
specjalnych interpretacji i to z pominięciem wykładni historycznej oraz poprzedniego ujęcia
tej podstawy (nałożenia grzywny mandatem za czyn niebędący wykroczeniem) –
wskazywanych przez TK wymogów, wprost w obecnym ujęciu podstawy uchylenia mandatu,
proponuje się zmianę tego przepisu. Mandat podlegał by zatem uchyleniu zarówno, gdy
grzywnę nałożono za czyn niebędący zabroniony jako wykroczenie, jak i wtedy, gdy
nałożono ją wobec osoby niebędącej sprawcą tego wykroczenia oraz gdy nałożono ją na
osobę, która nie ponosi odpowiedzialności za wykroczenie (np. nieletni, niepoczytalny).
Poszerzałoby to zakres kontroli sądu dokonywanej w trybie określonych w art. 101 k.p.w., ale
sam ten tryb pozostawałby bez zmian, a fakt że sąd proceduje tu na posiedzeniu, nie stoi na
przeszkodzie czynieniu ustaleń, gdyż dopuszcza to, stosowany tu odpowiednio, art. 97 k.p.k.
143

(art. 32 § 5 k.p.w.). Podobną zmianę proponuje się w Kodeksie karnym skarbowym, odnośnie
do uchylania mandatów za wykroczenia skarbowe.
Ostatnia ze zmian dotycząca procedury w sprawach o wykroczenia dotyczy art. 114 k.p.w.
o wznawianiu postępowania w tych sprawach. Zmiana ta ma na celu doprecyzowanie
przepisu dla eliminacji nasuwających się tu obecnie wątpliwości związanych z sądowym
uchylaniem mandatów karnych. Aktualnie przepis przyjmuje, że chodzi o wznowienie
postępowania prawomocnie zakończonego w trybie przepisów tego kodeksu i odsyła do
odpowiedniego stosowania określonych norm k.p.k., w tym art. 540, który mówi
o wznawianiu prawomocnie zakończonego postępowania sądowego. Ponieważ uchylanie
prawomocnych mandatów należy do sądu ujawniają się wątpliwości, czy i to prawomocnie
zakończone postępowanie podlega wznowieniu. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu
jednego z orzeczeń (wyrok z dnia 18 maja 2004 r., SK 38/03, OTK A 2004, nr 5A, poz. 45)
uznał to za możliwe, choć bez szerszej analizy, zaś Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
30 września 2003 r. (I KZP 25/03, OSNKW 2003, nr 9-10) oraz w postanowieniu z dnia
1 grudnia 2003 r. (II KZ 46/2003, OSNwSK 2003, poz. 2583), po szczegółowej wykładni
norm k.p.w. i k.p.k. wykluczył taką możliwość. Należy zauważyć, że uchylanie mandatów
przez sąd dotyczy rozstrzygnięć już prawomocnych, jest to zatem postępowanie
nadzwyczajne, na wzór postępowania w trybie kasacji i o wznowienie procesu, a tych
postępowań się już nie wznawia. Dla wyeliminowania rozbieżnych interpretacji proponuje się
obecnie zmianę treści art. 113 § 1 k.p.w. tak, aby wskazywała ona wyraźnie, że chodzi
o wznawianie postępowań zakończonych prawomocnie w trybie przepisów rozdziałów
11 – 16, tzn. w trybie postępowania zwyczajnego w sprawach o wykroczenia (rozdziały
11 – 14) oraz przyspieszonego i nakazowego (rozdziały 15 i 16) oraz działu X k.p.w., czyli
postępowania odwoławczego. Dodatkowo wskazuje się, że wznowienie następuje na wniosek
stron, a gdy ustawa to przewiduje z urzędu i odsyła, jak dotąd do odpowiedniego stosowania
enumeratywnie wskazanych przepisów k.p.k.
18. Zmiany w przepisach Kodeksu karnego skarbowego
Zmiany te, ujęte w art. 14 tego projektu ustawy, wiążą się z modyfikacjami przepisów k.p.k.,
a w zakresie dotyczącym wykroczeń skarbowych także ze zmianami wprowadzonymi do
k.p.w. Na gruncie prawa karnego skarbowego zasadą jest wprawdzie stosowanie, tak do
przestępstw skarbowych, jak i wykroczeń skarbowych przepisów Kodeksu postępowania
144

karnego, ale jednocześnie w zakresie wykroczeń k.k.s. przejął jako własne, niektóre instytucje
z Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia nie znane procedurze karnej. Tym
samym zapewnienie jednolitości systemu procedury karnej sensu largo wymaga, przy
zmianach Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia odnośnie do instytucji
przejętych z niego do k.k.s., także stosownych modyfikacji również w tym ostatnim kodeksie.
Pierwsza ze zmian, dotycząca art. 117 § 1 i 2 k.k.s. normującego tryby postępowania
w
sprawach karnych skarbowych wiąże się z likwidacją w k.p.k. postępowania
uproszczonego. W k.k.s. postępowanie to jest obecnie zasadniczym, głównym, trybem przy
orzekaniu zarówno w sprawach o przestępstwa, jak i o wykroczenia skarbowe,
a postępowanie zwyczajne stosuje się tylko do przestępstw skarbowych, w sprawach których
przeprowadzono uprzednio śledztwo. Zakładana w tej nowelizacji likwidacja trybu
uproszczonego, z uwagi na przejęcie jego uproszczeń do postępowania zwyczajnego,
wymusza zmianę art. 117 § 1 i 2 k.k.s. Pierwszy z tych przepisów wprost odnosi się do
orzekania w sprawach o wykroczenia skarbowe, a drugi, przejmując tę regulację i dodając
tryb zwyczajny – do spraw o przestępstwa skarbowe. Proponowana ich zmiana sprowadza się
do przyjęcia, że § 1 dotyczył by trybów postępowania zarówno o przestępstwa, jak
i o wykroczenia skarbowe i pomija postępowanie uproszczone, natomiast § 2 odnosił by się
tylko do wykroczeń skarbowych i dla uproszczenia procedowania przejmowałby wzorem
postępowania w sprawach o wykroczenia powszechne (art. 2 § 1a k.p.w.) prymat orzekania tu
w trybie nakazowym (jednoosobowo na posiedzeniu bez udziału stron, z możliwością
sprzeciwu od wyroku nakazowego). Dopiero gdyby nie było podstaw do zastosowania tego
trybu kierowano by sprawę do postępowania zwyczajnego. Reguła ta nie działałaby jednak
w sprawach o przestępstwa skarbowe.
Z kolei zmiana art. 122 § 2 k.k.s., dotyczącego nadzoru uzyskiwanego ad hoc przez
prokuratora nad śledztwem finansowych organów ścigania, wiąże się z dalej wskazanymi
zmianami w konstrukcji śledztwa i dochodzenia, powiązanymi już z modyfikacjami w tym
zakresie w przepisach k.p.k., co powoduje też zmniejszenie się zakresu śledztw,
prowadzonych przez organy finansowe. Chodzi zaś o to, aby zmniejszyć tu tym samym
zakres sytuacji, w których dochodzi do nadzoru prokuratora ad hoc nad nimi. Obecnie
bowiem obejmuje on, po pierwsze przypadek, gdy na wniosek organu finansowego prokurator
powołuje biegłych psychiatrów (w związku z wątpliwościami co do poczytalności
podejrzanego) oraz po wtóre, gdy na ich wniosek występuje do sądu o zastosowanie
145

tymczasowego aresztowania, już bez względu na to czy środek ten będzie zastosowany.
Proponowana zmiana ogranicza tę drugą sytuację do wypadku, gdy sąd zastosował na ów
wniosek taki środek zapobiegawczy. Skoro bowiem środka tego nie zastosowano, a więc nie
zachodzą obawy utrudniania przez niego procesu, to szczególny nadzór prokuratora nie jest tu
niezbędny. W sprawach o wykroczenia skarbowe w celu zbadania stanu zdrowia
psychicznego oskarżonego powołuje się jednego biegłego lekarza psychiatrę, a powołując go
prokurator może objąć dochodzenie nadzorem.
Następne proponowane zmiany, odnośnie do art. 125 § 1 i 128 § 1 k.k.s., dotyczących
odpowiedniego stosowania niektórych, enumeratywnie wskazanych, przepisów k.p.k. do
szczególnych stron procesu karnego skarbowego, czy pociągniętego do odpowiedzialności
posiłkowej (art. 125 k.k.s.) i interwenienta (art. 128 k.k.s.), są już powiązane ściśle ze
zmianami w k.p.k. i pojawieniem się nowych przepisów art. 80a (o obronie z urzędu) i 343a
(o skazywaniu na posiedzeniu na wniosek oskarżonego i udziale w nim określonych
podmiotów). Przepisy powinny tym samym znaleźć się także w tych wykazach, z tym że
odnośnie do obrony z urzędu jedynie wobec pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej
(art. 125 § 1 k.k.s.). Zmiany w k.p.k. przez wprowadzenie do procedury karnej, jako nowej
strony, podmiotu mającego być zobowiązanym do zwrotu korzyści osiągniętej z przestępstwa
oskarżonego (rozdział 8a k.p.k.), spowodowały również potrzebę modyfikacji art. 125 § 5
k.p.k., który do tej pory nakazywał stosowanie do owego podmiotu, nie traktowanego jako
strona, niektórych przepisów k.p.k. Ponieważ i tak, stosownie do art. 113 § 1 k.k.s.,
w sprawach o czyny skarbowe, stosuje się odpowiednio przepisy k.p.k., zdecydowano się na
zmodyfikowanie wskazanego przepisu art. 125 jedynie przez nakaz odpowiedniego
stosowania przepisów k.p.k. o stronie, o której mowa w rozdziale 8a tego kodeksu, co
oznacza, że na gruncie k.k.s. powinny być wówczas odpowiednio stosowane wszystkie
przepisy procedury karnej, dotyczące tej strony, bez potrzeby ich enumeratywnego
wyliczania.
Tą samą przyczyną, czyli zmianami w k.p.k. spowodowana jest propozycja zmiany art. 131
k.k.s. dotyczącego zabezpieczenia majątkowego, odrębnie tu normowanego (rozdział 13
k.k.s.). Zmiana polega zaś przede wszystkim na tym, że wzorem nowego rozwiązania w k.p.k.
wprowadza się tu wyraźnie jako przesłankę jego stosowania istnienie uzasadnionej
(wynikającej ze znanych okoliczności) obawy, że bez takiego zabezpieczenia wykonanie
orzeczenia w określonym zakresie będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione. Jednocześnie
dla ujednolicenia rozwiązania połączono tu w treści § 1 także treść § 2, gdyż dotąd, przy tych
146

samych założeniach, każdy z nich normuje odrębne zabezpieczenie różnych środków
karnych. Natomiast zmiana art. 140 § 1 k.k.s., dotyczącego uchylania mandatu karnego
skarbowego, wiąże się z modyfikacją dokonaną w art. 101 § 1 k.p.w., bowiem oba te przepisy
zakładają dotąd taką samą, budzącą – przedstawione wcześniej, przy analizie zmian
w art. 101 k.p.w. – zastrzeżenia, podstawę jego uchylenia. Stąd potrzeba zmian także
w art. 140 k.k.s. i wprowadzenia tu podobnego rozwiązania tej kwestii, z zachowaniem
dotychczasowej stylistyki tego kodeksu. Zmiany proponowane w art. 151a i 151b oraz
art. 153 § 1 i art.155 § 2 k.k.s. pozostają znów w związku ze zmianami w k.p.k., tym razem
odnośnie do konstrukcji śledztwa i dochodzenia. W sprawach karnych skarbowych śledztwo
także jest prowadzone nie tylko z uwagi na charakter czynu, ale i ze względu na osobę, której
sprawa ma dotyczyć, a w k.p.k. projekt ten zakłada rezygnację z owego ostatniego kryterium
na rzecz prowadzenia wówczas mniej sformalizowanego dochodzenia, tyle że
prokuratorskiego, co dla zachowania spójności rozwiązań nakazuje odpowiednio zmienić
także przepisy k.k.s.
Zmiany w art. 151a i 151b k.k.s., dotyczących odpowiednich przesłanek prowadzenia
śledztwa i dochodzenia oraz śledztwa prokuratorskiego, zmieniają pozycję prokuratora, gdyż
rezygnując ze śledztwa ze względów podmiotowych na rzecz prokuratorskiego dochodzenia
w trym zakresie, pozostawia mu jednak także możliwość prowadzenia śledztw, a więc czynią
go, jak w k.p.k., organem zarówno dochodzenia jak i śledztwa. Nie zmieniają jednak,
przyjętej w k.k.s., zasady, że śledztwo wszczynają samodzielnie i prowadzą także finansowe
organy postępowania przygotowawczego, a dochodzenie ponadto organy niefinansowe, czyli
te, które prowadzą także dochodzenie w sprawach powszechnych.
W związku z powyższym, śledztwo zostało na gruncie k.k.s. ograniczone do przestępstw
popełnionych w warunkach art. 37 § 1 i 38 § 2 k.k.s. oraz gdy prokurator lub organ finansowy
zarządzi je z uwagi na wagę lub zawiłość sprawy (nowy § 2 i § 3 art. 151a k.k.s.).
W sprawach o inne przestępstwa skarbowe i o wykroczenia skarbowe prowadzono by
dochodzenie, przy czym prokurator prowadził by je tylko wobec osób wskazanych w proj. § 4
art. 151a k.k.s., ale także na gruncie śledztwa, a nadto gdyby tak zarządził (proj. § 4 i 5
art. 151a k.k.s.). Nadzór nad śledztwem organów finansowych należałby do prokuratora
(nowy art. 151c § 1 k.k.s.), który miałby go także nad dochodzeniem organu finansowego
w sprawach o przestępstwa skarbowe, gdyby dotyczyło ono osoby, o jakiej mowa w art. 79 §
1 k.p.k. oraz gdy stosownie do art. 122 § 2 zd. drugie k.k.s. z mocy ustawy ma nad nim już
147