Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

błahych zachowań, jakimi są wykroczenia, eliminacja ich źródła bez sięgania po reakcję
karną wydaje się szczególnie zasadna. W razie skutecznej mediacji możliwe będzie
zrezygnowanie przez oskarżyciela publicznego z występowania z wnioskiem o ukaranie
w oparciu o art. 41 in fine k.w., jeżeli miało to miejsce jeszcze w ramach czynności
wyjaśniających, bądź zastosowanie przez sąd nadzwyczajnego złagodzenia kary lub
odstąpienia od jej wymierzenia (art. 39 k.w.).
Ponieważ jednak odpowiednie stosowanie art. 23a k.p.k. nie jest samo w sobie wystarczające,
jako że postępowanie o wykroczenia funkcjonuje dopiero od wszczęcia go w sądzie, a to
poprzedzane jest pozaprocesowymi, choć dowodowymi, czynnościami wyjaśniającymi
prowadzonymi samodzielnie przez Policję oraz inne stosowne organy i to w sytuacji, gdy
czynności te nie mają charakteru dochodzenia i inne są ich cele, uznano za niezbędne
dokonanie w tej materii zmiany odrębnie także na gruncie tych czynności. Sprowadza się ona
do uzupełnienia art. 54 k.p.w. o nowy § 9, według którego organ prowadzący te czynności,
a nie jak w postępowaniu karnym prokurator, może samodzielnie, ale tylko z inicjatywy lub
za zgodą osoby, którą przesłuchano w roli podejrzanego oraz osoby pokrzywdzonej
wykroczeniem, przekazać sprawę do mediacji, stosując już poza tym odpowiednio art. 23a
k.p.k., z konsekwencjami wskazanymi już wyżej.
W związku z wprowadzeniem do procedury karnej referendarza sądowego zmodyfikowano
w tym kierunku przepisy art. 16, 23, 27 § 4, 28 § 1, 31 § 1, 32 i art. 103 k.p.w. Wprowadzony
do art. 32 k.p.w., dotyczącego rodzaju wydawanych tu rozstrzygnięć i podmiotów
uprawnionych do ich wydawania, nowy § 3a przyjmuje, że postanowienia i zarządzenia,
wskazane w § 3 tego przepisu może wydawać także referendarz sądowy, ale tylko gdy ustawa
to przewiduje. Przewidziano to zaś wprost w zmodyfikowanych przepisach art. 23 k.p.w. (dla
wyznaczania obwinionemu obrońcy z urzędu), art. 27 § 4 k.p.w. (zawiadamianie oskarżyciela
publicznego o wpłynięciu wniosku o ukaranie od oskarżyciela posiłkowego), art. 28 § 1
k.p.w. (umarzanie postępowania w razie odstąpienia od oskarżenia oskarżyciela posiłkowego
subsydiarnego lub konkurencyjnego) oraz w art. 31 § 1 k.p.w. (umorzenie postępowania
w razie śmierci takiego oskarżyciela i niewstąpienia w jego miejsce osób mu bliskich).
W art. 16 k.p.w. wprowadzono zaś stosowanie do referendarza, tak jak do sędziego,
odpowiednio przepisów k.p.k. o wyłączeniu sędziego. Natomiast w uzupełnionym art. 103
k.p.w., dotyczącym środków zaskarżenia, dodano § 3a i 3b, wprowadzając, wzorem art. 93a
i art. 460 k.p.k., odrębne rozwiązanie zakładające zaskarżanie postanowień i zarządzeń
138

referendarza sprzeciwem (§ 3a), z tym ze składanym, z uwagi na mniej skomplikowaną
i szybszą procedurę, w ciągu 5 – a nie jak w k.p.k. w ciągu 7 – dni (§ 3b). Określono tu także
skutki wniesienia sprzeciwu i odmowę jego przyjęcia, na wzór rozwiązań przyjętych
w procedurze karnej.
Ze zmianami wprowadzonymi do k.p.k. wiążą się także niektóre inne zmiany w procedurze
wykroczeniowej. I tak, ponieważ k.p.k. ogranicza obowiązkowy udział oskarżyciela
publicznego w rozprawie tylko do spraw, w których przeprowadzono śledztwo, a już nie, gdy
było to dochodzenie, a w sprawach o wykroczenia rolę dochodzenia pełnią faktycznie
niesformalizowane czynności wyjaśniające (art. 54 k.p.w.), w dodanym art. 18a k.p.w.
wprowadzono ograniczenie obowiązkowego udziału oskarżyciela publicznego tylko do
spraw, w których ustanowiono obrońcę obligatoryjnego, a wiec gdy obwiniony jest głuchy,
niemy lub niewidomy bądź zachodzą wątpliwości co do jego poczytalności. Jednocześnie
zmodyfikowano art. 21 § 2 k.p.w., dotyczący ustania obrony obligatoryjnej w związku
z opinią biegłych, dostosowując go do zmienionego art. 79 § 4 k.p.k., aby nie było w tej
kwestii rozdźwięku między obu procedurami. W art. 38 § 1 k.p.w., zawierającym odesłania
do niektórych przepisów k.p.k., wyeliminowano odesłanie do art. 476 § 2 k.p.k., gdyż mieści
się on w postępowaniu uproszczonym, a przepisy o tym postępowaniu w k.p.k. zostały
skreślone. W art. 39 § 1 k.p.w., normującym zasady przeprowadzania dowodów, zmieniono
ten przepis na wzór nowego art. 169 k.p.k., aby były one do siebie zbliżone, podkreślając, że
przeprowadzanie i w tym postępowaniu dowodów przez sąd z urzędu, a nie na wniosek stron,
następować ma tylko w wyjątkowych, szczególnie uzasadnionych wypadkach.
W pewnym powiązaniu z tą ostatnią zmianą pozostaje modyfikacja art. 54 k.p.w.,
dotyczącego czynności wyjaśniających, zastępujących tu faktycznie dochodzenie prowadzone
w sprawach karnych. Zmiana w jego § 1 polega jedynie na podkreśleniu, że Policja czynności
te ma przeprowadzić „z urzędu”, natomiast w § 4, który obecnie ogólnie tylko dopuszcza
możliwość przeprowadzenia dowodu („można przeprowadzić odpowiedni dowód”), gdy
okoliczności popełnienia wykroczenia budzą wątpliwości, proponuje się wyraźnie zastrzec, że
może to nastąpić „z urzędu lub na wniosek pokrzywdzonego albo osoby, o której mowa w § 5
i 6”, czyli osoby podejrzanej lub przesłuchanej już jako podejrzanego, dla zapewnienia
wpływu ewentualnych przyszłych stron na proces zbierania dowodów w fazie przedsądowej.
Natomiast nowy § 6a art. 54 k.p.w. wprowadza obowiązek przesłuchanego już jako
podejrzanego (przyszłego obwinionego) informowania organu ścigania o każdorazowej
zmianie swego miejsca pobytu na czas dłuży niż 7 dni, pod rygorem zarządzenia jego
139

zatrzymania i doprowadzenia (art. 50 § 1 k.p.w.). Byłby to obowiązek na wzór ciążącego na
podejrzanym w procesie karnym, co ma tu o tyle istotne znaczenie, że krótszy jest tu okres
przedawnienia, a przerywa go dopiero wszczęcie procesu przed sądem, a nie samo podjęcie
czynności wyjaśniających wobec określonej osoby, jak to się dzieje np. w dochodzeniu
karnym. O nowym § 8 art. 54 k.p.w. była już mowa na wstępie tej analizy.
W związku ze zmianami zakładanymi w k.p.k. pozostają także zmiany przepisów k.p.w.
odnośnie do postępowania odwoławczego. I tak w art. 104 k.p.w. skreślono § 2, o zakazie
orzekania surowszej kary w instancji odwoławczej przy zmianie ustaleń faktycznych, jako że
był on odpowiednikiem § 2 art. 454 k.p.k., który obecnie ulega uchyleniu; stąd też proponuje
się nadanie obecnemu § 1a, dodanemu w 2003 r., numerację „§ 2”. Natomiast w art. 106 § 2
k.p.w., normującym doprowadzanie na rozprawę odwoławczą obwinionego pozbawionego
wolności, zmodyfikowano ten przepis, wprowadzając, wzorem zmian w art. 451 k.p.k.,
odpowiedni termin (7 dni od zawiadomienia o przyjęciu apelacji) dla wystąpienia przez
takiego obwinionego z wnioskiem o doprowadzenie go na to forum, rezygnując jednak
z – przyjętej w k.p.k. – możliwości uwzględniania takiego wniosku złożonego także po owym
terminie, a to z uwagi na krótsze terminy przedawnienia karalności wykroczeń. Z kolei
w art. 106a k.p.w., dotyczącym postępowania dowodowego w instancji odwoławczej,
poszerzono możliwości przeprowadzania tu dowodów, na wzór przyjęty w tej ustawie
w odniesieniu do § 2 art. 452 k.p.k., co oznacza wyeliminowanie z treści art. 106a k.p.w.
zakazu ich przeprowadzania, gdyby prowadziło to do przeprowadzenia na nowo przewodu już
„w znacznej części”. Po tej zmianie zakaz obejmował będzie zatem tylko niedopuszczalność
przeprowadzenia tego przewodu ponownie „w całości”. Rozwiązanie to prowadzi też do
wyeliminowania wspomnianego wyżej zakazu orzekania w instancji odwoławczej kary
surowszej przy zmianie ustaleń faktycznych, jeżeli apelację wniesiono na niekorzyść
obwinionego, co skutkuje uchyleniem § 2 art. 104 k.p.w.
Wreszcie w art. 114 k.p.w., dotyczącym już odszkodowania za niesłuszne ukaranie
i zatrzymanie, dodaje się nowy § 2a wprowadzający odszkodowanie i zadośćuczynienie także
za niesłuszne zastosowanie zabezpieczenia majątkowego, które jest tu możliwe (art. 48
k.p.w.), gdy obwiniony został następnie uniewinniony lub umorzono wobec niego
postępowanie, albo gdy skazując go nie orzeczono środka karnego przepadku, dla
zabezpieczenia którego stosowano ten środek przymusu procesowego. Rozwiązanie to
140

odpowiada zakładanemu poszerzeniu w k.p.k. odszkodowania także na niesłuszne stosowanie
środków przymusu, w tym zabezpieczenia majątkowego.
Pozostałe zmiany procedury w sprawach o wykroczenia mają już inny charakter, ale ich
celem jest także uproszczenie i przyspieszenie tego postępowania, a przy okazji również
wyeliminowanie rozwiązań, które nie istnieją już od dawna w k.p.k., a których nie zmieniono
w k.p.w., co budzi wręcz zasadne wątpliwości co do prawidłowości ich funkcjonowania.
Gdy chodzi o tę ostatnią kwestię, to dotyczą jej zmiany art. 50 oraz 52 i 53 k.p.w. Pierwszy
z tych przepisów ogólnikowo pozwala na zarządzenie doprowadzenia świadka, a art. 53
k.p.w. w zdaniu trzecim – na zarządzenie doprowadzenia obwinionego, zaś art. 52 k.p.w.
przyjmuje, że Policja może, wykonując zarządzenia o doprowadzeniu, zatrzymać daną osobę
na czas konieczny do jej doprowadzenia i że nie stosuje się wówczas przepisów k.p.w.
o zatrzymaniu, w tym o zażaleniu na zatrzymanie. Tymczasem na gruncie k.p.k. od 2003 r.
funkcjonuje w tym zakresie konstrukcja zatrzymania i doprowadzenia oskarżonego lub
świadka (art. 75 § 2 i art. 285 § 2 k.p.k.) i to z zażaleniem do sądu na takie zatrzymanie
(art. 75 § 3 i art. 290 § 2 k.p.k.). Istnienie w k.p.w. nadal odmiennego rozwiązania razi i uznać
je należy za sprzeczne w ustawą zasadniczą. Stąd proponuje się skreślenie art. 52 k.p.w. oraz
w art. 53 k.p.w. jego zdania 3, a przepisowi § 1 art. 50 k.p.w. nadanie nowego brzmienia,
zgodnie z którym możliwe byłoby zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzania
przez Policję świadka, który nie strawił się na wezwanie bez usprawiedliwienia, a także
– w podobnej sytuacji – osoby, która została już przesłuchana w charakterze podejrzanego
w toku czynności wyjaśniających, z tym że na takie zatrzymanie służyłoby zażalenie do sądu
rejonowego miejsca prowadzenia postępowania lub czynności wyjaśniających, w ramach
których zarządzono ten środek przymusu. Stosownie zaś do art. 51 § 1 k.p.k. środki przymusu
przewidziane w art. 50 k.p.w. stosuje sąd, a w toku czynności wyjaśniających także
prokurator, gdy to on je prowadzi. Zbędne jest przy tym odrębne regulowanie tu zarządzanie
zatrzymania i doprowadzania samego obwinionego, gdyż w art. 20 § 3 k.p.w. przewidziano
odpowiednie stosowanie do niego, wskazanego wyżej, art. 75 k.p.k. Konsekwencją skreślenia
art. 52 k.p.w. jest też zmiana dotycząca art. 85 § 4 k.p.w., w którym w odniesieniu do
zarządzania przymusowego doprowadzania osoby podległej sądom wojskowym zawarto
odesłanie do tego przepisu. Poza tym jednak art. 84 § 5 k.p.w. zmieniać nie ma potrzeby,
gdyż odsyła on także do art. 50 § 1 k.p.w., a więc przepisu, który właśnie ulega wskazanej
wyżej zmianie.
141

Zbliżony powód mają zmiany zaproponowane w zakresie art. 81 i 84 k.p.w. Pierwszy z nich
nadal odsyła do odpowiedniego stosowania m.in. „art. 405 – 407 k.p.k.” o głosach końcowych
stron, w sytuacji, gdy art. 407 k.p.k. został skreślony w 2003 r. Z kolei w art. 84 § 1 k.p.w.
w jego zdaniu drugim nadal zakazuje orzekania przepadku przy uzupełnianiu wyroku na
posiedzeniu, podczas gdy w jego odpowiedniku w k.p.k., art. 420 § 1, zakaz ten
wyeliminowano także w 2003 r.
Do wcześniej już dokonanych zmian k.p.k. nawiązuje też zmiana dotycząca art. 49 § 1 k.p.w.,
który dotyczy kar porządkowych nakładanych na uczestników procesu niedopełniających
swych obowiązków (świadka, biegłego tłumacza, specjalistę itd.). Od wprowadzenia k.p.w.
kara porządkowa może sięgać 250 zł, a w razie ponownego niezastosowania się do
obowiązku – 500 zł. W procedurze karnej w 2003 r. podniesiono jej górną granicę do 3000 zł,
a w 2007 r. do 10 000 zł. Mając na uwadze te zmiany uznano za zasadne podniesienie granic
kar porządkowych także w sprawach o wykroczenia i ustalenie tu również dolnej jej granicy.
Stąd proponowana zmiana art. 49 § 1 i przyjęcie, że karę tę można byłoby orzec od 50 do
1000 zł, a w razie ponownego niezastosowania się do obowiązku od 100 do 1500 zł.
Natomiast zmiany odnośnie do przepisów art. 92, 97, 101 i 113 k.p.w. nawiązują już do idei
usprawnienia i przyspieszenia leżącej u podstaw tej nowelizacji.
Zmiana dotycząca art. 92 § 1 k.p.w. ma na celu usprawnienie postępowania przyspieszonego
w sprawach o wykroczenia. W obecnym pkt 5 tego przepisu różnicuje się zasady
uzasadniania wyroków od tego, czy chodzi o obwinionego (z urzędu lub na wniosek), czy
o inną stronę (tylko na wniosek) i od tego, czy obwiniony jest na rozprawie (na wniosek), czy
opuścił ją i to bez zezwolenia lub mimo powiadomienia o niej w ogóle się na nią nie stawił
(z urzędu); wniosek o uzasadnienie powinien być przy tym złożony bezpośrednio po
ogłoszeniu wyroku. Natomiast w pkt 6 różnicuje się z kolei bieg terminu do złożenia apelacji,
zawsze wprawdzie 3-dniowy, ale biegnący przy uzasadnianiu wyroku z urzędu od ogłoszenia
tego orzeczenia, a przy uzasadnianiu na wniosek – od doręczenia wyroku z uzasadnieniem.
Proponowane zmiany zakładają ujednolicenie tych zasad i terminów przez przyjęcie w pkt 5,
że uzasadnienie sporządzane jest zawsze i tylko na wniosek strony, złożony do protokołu
rozprawy po ogłoszeniu wyroku, zaś w pkt 6, że 3-dniowy termin do złożenia środka
odwoławczego biegnie zawsze od doręczenia wyroku wraz uzasadnieniem. Należy tu mieć na
uwadze, że Policja, gdy rezygnuje z zatrzymania sprawcy, informuje go o konieczności
stawiennictwa się w sądzie i że w razie niestawienia się wyrok wydany pod jego nieobecność
142