Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

dziś taki nadzór, a w sprawach o wkroczenia skarbowe, gdyby nadzór taki uprzednio sam
zarządził (proj. § 2 art. 151c k.k.s.). Poza tym nadzór nad dochodzeniem organów
finansowych sprawowałyby finansowe organy nadrzędne (proj. art. 151c § 3 k.k.s.).
Proponuje się także uregulowanie w odrębnym przepisie (nowy art. 154a k.k.s.) nowej
konstrukcji końcowego zaznajamiania się stron (proj. art. 321 k.p.k.), z materiałem
postępowania przygotowawczego w sprawach karnych skarbowych.
Proponuje się też zmodyfikowanie i doprecyzowanie zasad wnoszenia aktu oskarżenia
w sprawach karnych skarbowych, przyjmując, że po śledztwie zarówno ten akt, jak i wniosek
o skazanie bez rozprawy, wniosek o warunkowe umorzenie postępowania oraz wniosek
określony w art. 324 k.p.k., wnosiłby do sądu i popierał przed nim prokurator (nowe § 1 i 2
art. 155 k.k.s.). W pozostałych sprawach, gdy dochodzenie prowadził organ finansowy, to on
wnosiłby nadal wskazane wyżej skargi. Do aktu oskarżenia każdy z tych oskarżycieli dołączał
by (obowiązkowo – tak jak w k.p.k.) odpowiednio wniosek o nałożenie odpowiedzialności
posiłkowej lub też o zobowiązanie do zwrotu przez osobę trzecią korzyści uzyskanej przez nią
z przestępstwa oskarżonego, gdyby istniały podstawy do tych odpowiedzialności (nowy § 5
art. 155 k.k.s.).
Powyższe zmiany wywołały także potrzebę modyfikacji w art. 153 § 1 i art. 155 § 2 k.k.s.
W
tym pierwszym przepisie, dotyczącym okresu prowadzenia postępowania
przygotowawczego w sprawach o przestępstwa skarbowe i jego przedłużania, zmiana dotyczy
jedynie zdania trzeciego, normującego przedłużanie postępowania na okres ponad 6 miesięcy,
które dziś – bez względu na to, kto prowadzi dochodzenie lub śledztwo – zawsze przynależy
do prokuratora bezpośrednio przełożonego nad prokuratorem prowadzącym lub
nadzorującym postępowanie przygotowawcze. Proponuje się zachować tę regułę, ale
z wyodrębnieniem sytuacji, gdy jest to śledztwo lub gdy postępowanie prowadzi prokurator,
a przedłużenie wykraczać ma poza okres rocznego już prowadzenia go, kiedy to
o przedłużeniu decydowałby prokurator nadrzędny; byłoby to zsynchronizowanie przepisu
z rozwiązaniem art. 310 § 2 k.p.k. Natomiast, gdy chodzi o art. 155 § 2 k.k.s., to jego zmiana,
dotyczy tylko zdania pierwszego, a wiąże się jednocześnie z zakładaną likwidacją trybu
uproszczonego oraz ze zmianami w modelu postępowania przygotowawczego. Obecnie
przepis ten zakłada w zdaniu pierwszym, że w sprawach należących do trybu zwykłego organ
finansowy powinien w ciągu 14 dni od zakończenia postępowania przygotowawczego
przekazać akta śledztwa i – bo tylko po śledztwie sprawa trafia dziś do tego trybu – wraz
148

z dowodami rzeczowymi aktem oskarżenia prokuratorowi. Dalej zaś (zdania II-IV § 2)
przyjmuje się, że do prokuratora należy zatwierdzenie tego aktu i wniesienie do sądu oraz że
organ finansowy może wówczas przyłączyć się do prokuratora jako oskarżyciel publiczny
i winien być zawiadomiony o wniesieniu oskarżenia do sądu. Likwidacja trybu
uproszczonego dezaktualizuje to rozwiązanie, gdyż bez względu na formę postępowania
przygotowawczego sprawa o przestępstwo skarbowe przekazywana do sądu, trafiałaby
zawsze do postępowania zwyczajnego. Nadal jednak to prokurator nadzorował by
postępowanie przygotowawcze prowadzone w formie śledztwa, ale już nie przy dochodzeniu
organów finansowych, gdzie ów nadzór pozostaje wpadkowy, a co do zasady przynależy on
tu do nadrzędnych organów finansowych. Nadal też w sprawach, w których organ finansowy
prowadził dochodzenie mógłby on wystąpić samodzielnie z oskarżeniem (art. 155 § 3 k.k.s.).
Stąd sugestia zmiany art. 155 § 1 k.k.s. w ten sposób, aby zastrzec, że w sprawach, w których
organ finansowy prowadził śledztwo, organ ten powinien w ciągu 14 dni od jego zakończenia
przekazać akta spraw i dowody rzeczowe wraz z aktem oskarżenia prokuratorowi.
W pozostałej części unormowanie tego przepisu pozostało takie jak obecnie.
Zmiany dotyczące przepisów art. 157 § 1, art. 158, 163a i 165 k.k.s. odnoszą się już do
postępowania sądowego, a art. 176 k.k.s. do czynności sądowych.
Zmiana art. 157 § 1 k.k.s., przyjmującego obowiązkowy udział organu finansowego jako
oskarżyciela publicznego, w rozprawie w trybie uproszczonym, wiąże się z zakładaną w tej
ustawie likwidacją tego trybu i odmiennym podejściem do obowiązkowej obecności
oskarżyciela publicznego w rozprawie w trybie zwykłym, w zależności od tego, czy
w
sprawie przeprowadzono uprzednio dochodzenie, czy śledztwo (proponowany
art. 46 k.p.k.). Mając jednak na uwadze specyfikę spraw karnych skarbowych, rodzaj czynów
o jakie tu chodzi, ich powiązanie z prawem finansowym oraz fakt że jest to oskarżyciel
publiczny szczególny, jedynie od tego typu spraw, sugeruje się przyjęcie obowiązkowego ex
lege udziału w rozprawie w trybie zwykłym organu finansowego, który po dochodzeniu
wniósł akt oskarżenia, ale jedynie w sprawach o przestępstwa skarbowe. W sprawach
o
wykroczenia skarbowe, gdzie także prowadzi się dochodzenie, udział ten byłby
obowiązkowy tylko wtedy, gdyby prezes sądu lub sąd tak zarządzili.
Także zmiana odnośnie do art. 158 k.k.s. wiąże się po części z zakładaną likwidacją trybu
uproszczonego, ale też i potrzebą przyspieszenia procesu. Przepis dotyczy osoby pociągniętej
do odpowiedzialności posiłkowej i w § 2 nakazuje odroczenie rozprawy w razie
149

usprawiedliwionej nieobecności tej strony, a w § 3 umożliwia stosowanie art. 482 k.p.k.
o wyroku zaocznym wobec niego, przy nieusprawiedliwionym niestawiennictwie. Ponieważ
art. 482 k.p.k. dotyczy trybu uproszczonego, to zakładane zniesienie tego trybu czyni
nieaktualnym odwołanie się do niego, stąd proponuje się skreślenie § 3 art. 58 k.k.s.
Stosowany tu art. 100 k.p.k., według tej nowelizacji, zakłada i tak doręczanie każdej stronie
każdego wyroku, bez względu na jej obecność na rozprawie. Natomiast zmiana § 2 art. 158
k.k.s. sprowadza się do wskazania w końcowym fragmencie, że możliwe jednak byłoby
prowadzenie rozprawy pod nieobecność usprawiedliwionej strony, o jakiej tu mowa, gdyby
zakres prowadzonego na niej postępowania, nie dotyczył jej interesu procesowego, co jest
realne, gdy przy wielości zarzucanych oskarżonemu czynów lub wielości oskarżonych,
odpowiedzialność posiłkowa wiąże się tylko z jednym, czy niektórymi z tych czynów lub
z jednym z oskarżonych, a rozprawa dotyczy w tym momencie innych czynów lub innych
oskarżonych.
Zmiana art. 163a k.k.s., zakładającego pouczanie oskarżonych, którzy skorzystali
z dobrodziejstwa art. 36 § 3 lub art. 156 albo art. 161 k.k.s. o ograniczeniach, jakie ich
dotyczą w postępowaniu odwoławczym, wiąże się już tylko ze zmianami zakładanymi tą
ustawą w k.p.k. Obecnie każdego z nich poucza się o treści art. 434 § 3 k.p.k., który
umożliwia obostrzanie kary w instancji odwoławczej mimo apelacji wniesionej wyłącznie na
korzyść oskarżonego. Niniejsza nowelizacja dokonuje zmian w tym zakresie w k.p.k., i przy
skazaniu z zastosowaniem art. 36 § 3 k.k.s. modyfikuje kwestię obostrzenia kary, a przy tym
przenosi to unormowanie do § 4 art. 434 k.p.k., zaś w stosunku do skazania z art. 156 k.k.s.
(odpowiednik art. 343 k.p.k. – skazanie na wniosek oskarżyciela uzgodniony z oskarżonym
i bez rozprawy) lub z art. 161 k.p.k. (odpowiednik art. 387 k.p.k. – na wniosek samego
oskarżonego) wprowadza ograniczenia we wnoszeniu apelacji (proponowany art. 447 § 5
k.p.k.). Te zmiany powodują, że niezbędna staje się także modyfikacja art. 163a k.k.s.,
z zachowaniem obowiązku pouczania o stosownych ograniczeniach płynących z przepisów
k.p.k. W nowym brzmieniu wyróżnia się odrębnie pouczanie osoby skazanej z zastosowaniem
art. 36 § 3 k.k.s. i odrębnie skazanego w trybie art. 156 lub 161 k.p.k.
Proponowana zmiana art. 165 k.k.s. dotyczy udziału finansowego organu postępowania
przygotowawczego jako oskarżyciela w rozprawie odwoławczej oraz w posiedzeniu
w kwestii wznowienia procesu i zakłada tu stosowanie art. 157 k.k.s. (obowiązkowy udział),
chyba że prezes sądu lub sąd zarządzą inaczej. Mając na uwadze, że od 2000 r. posiedzenia
150

o wznowienie, według przepisów k.p.k., odbywają się bez udziału stron, a więc także bez
udziału prokuratora i to bez względu na to, czy jego udział w rozprawie był obowiązkowy, nie
ma powodów utrzymania w k.k.s. odmiennej regulacji, która powstała w okresie, gdy i k.p.k.
zakładał w tej kwestii posiedzenie z udziałem stron. Nie przemawia za tym też specyfika
spraw karnych skarbowych, gdyż podstawy wznowienia są wąskie i enumeratywnie określone
w k.p.k., który ma tu pełne zastosowanie. Natomiast gdy chodzi o udział tego organu
w rozprawie odwoławczej, to mając na uwadze, że modyfikowany tą ustawą art. 450 § 1
k.p.k. zakłada obowiązkowy udział prokuratora w sprawach, w których prowadzono śledztwo,
a organ finansowy wnosi i popiera oskarżenie, a więc pełni samodzielnie rolę oskarżyciela
publicznego, gdy prowadzone było dochodzenie (poza zakładanym ta ustawą dochodzeniem
prokuratorskim), to specyfika spraw skarbowych oraz szeroki zakres kontroli odwoławczej
wskazują, iż powinien tu mieć nadal odpowiednie zastosowanie art. 157 k.k.s., w tym
zmodyfikowany jego § 1, który czyni tę obecność obowiązkową tylko w sprawach
o przestępstwa skarbowe. Stąd proponowana zmiana przepisu, aby dotyczył on tylko udziału
organu finansowego w rozprawie odwoławczej, a już nie w posiedzeniu o wznowienie, i by
miał tu odpowiednie zastosowanie art. 157 k.k.s.. Udział prokuratora w tej rozprawie opierał
by się, jak dotąd, na przepisach k.p.k.
Ostatnia zmiana dotycząca k.k.s. odnosi się do art. 176 § 1 k.k.s., który normuje ustanawianie
obrońcy z urzędu w postępowaniu w stosunku do nieobecnych. Zmiana wiąże się
z wprowadzeniem przez tę ustawę do procesu karnego i w sprawach o wykroczenia
referendarza sądowego i powierzenie mu niektórych czynności, w tym ustanawiania obrońcy
z urzędu, tak w k.p.k., jak w k.p.w. Konsekwencją tego jest też zmiana niniejszego przepisu,
przez wskazanie, że obrońcę takiego, obok – jak dotąd – prezesa sądu, może powołać
nieobecnemu także ów referendarz. Do powoływania go w innych sytuacjach na gruncie
k.k.s., miałyby już wprost – poprzez art. 113 § 1 k.k.s. – zastosowanie przepisy kodeksu
postępowania karnego.
19. Zmiany w ustawie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych
Zmiany w tym zakresie, ujęte w art. 18 projektu, są niewielkie i uwzględniają tylko zmiany
w przepisach k.p.k., które dotyczą także uprawnień przedstawiciela podmiotu zbiorowego
zgłoszonego przez niego do procesu przeciwko oskarżonemu o przestępstwo, z racji którego
podmiot zbiorowy może następnie ponosić odpowiedzialność własną oraz podnoszoną
151

potrzebę wprowadzenia tu także środków zapobiegawczych dla zabezpieczenia prawidłowego
toku procesu i wykonania zapadłego w sprawie orzeczenia, a dotyczy to postępowania
uznawanego za postępowanie karne sensu largo, tym bardziej, że stosuje się odpowiednio
przepisy k.p.k.
Pierwsza z tych zmian dotyczy art. 21a ust. 1 ustawy, który określa uprawnienia
przedstawiciela podmiotu zbiorowego w postępowaniu sądowym przeciwko oskarżonemu
o sprawstwo określonego przestępstwa, a czyni to przez wyliczenie określonych przepisów
k.p.k. Dodano do wykazu art. 341 § 1 k.p.k. (udział w posiedzeniu w kwestii warunkowego
umorzenia procesu), art. 343 § 5 k.p.k. (udział w posiedzeniu w kwestii skazania bez
rozprawy na wniosek prokuratora), art. 343a k.p.k. (udział w posiedzeniu w kwestii skazania
na wniosek samego oskarżonego), art. 444 k.p.k. (o uprawnionych do apelacji) oraz art. 457
§ 2 k.p.k. (o sporządzaniu uzasadnienia tylko na wniosek strony).
Gdy chodzi o trzy pierwsze dodane przepisy to uznano, że skoro przedstawiciel podmiotu
zbiorowego może uczestniczyć w rozprawie i zaskarżać zapadłe orzeczenia (stosuje się doń
bowiem art. 425 k.p.k.) to powinien też mieć możliwość udziału w posiedzeniach, na których
zapada wyrok warunkowo umarzający postępowanie lub wyrok skazujący, skoro dają one
następnie podstawę do wszczęcia postępowania wobec samego podmiotu zbiorowego. Udział
w tych posiedzeniach umożliwia przedstawicielowi tego podmiotu zapoznanie się
z materiałami przeciwko oskarżonemu, gdyż nie uczestniczy on w postępowaniu
przygotowawczym, nie ma dostępu do jego materiałów i może wstąpić do procesu dopiero po
wniesieniu aktu oskarżenia, mógłby on tu także wskazywać na okoliczności nakazujące
jednak rozpoznanie sprawy na rozprawie.
Dodanie do wykazu także art. 444 k.p.k., wydaje się naturalne, gdyż przedstawiciel podmiotu
zbiorowego ma uprawnienia z art. 425 k.p.k. (do zaskarżania orzeczeń) i z art. 459 k.p.k. (do
składania zażalenia), a art. 444 dotyczy składania apelacji, stąd i ten przepis powinien być tu
wyraźnie wskazany, tym bardziej że stosują się do niego przepisy art. 422 § 1 k.p.k. (o prawie
wnioskowania o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku sądu I instancji) i art. 423 § 2
k.p.k. (o doręczaniu mu wyroków z uzasadnieniem). Gdy zaś chodzi o art. 457 § 2 k.p.k.
o uzasadnianiu wyroków utrzymujących w mocy zaskarżony apelacją wyrok tylko na wniosek
„strony”, a nie z urzędu, to i tu powinien być wskazany przedstawiciel podmiotu zbiorowego,
gdyż ma on prawo poznać powody nieuwzględnienia apelacji, a użycie słowa „strony”
152