Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

Ponadto wprowadzenie proponowanej zmiany, a tym bardziej realizacja postulatów
zgłoszonych przez MSW, oznaczać musiałoby konieczność wprowadzenia takiego samego
poziomu gwarancji dla wszystkich stron postępowania, co prowadziłoby do powstania
kolejnych kosztów, niekoniecznych dla realizacji zasadniczego celu nowelizacji –
usprawnienia postępowania, zaś wprowadzenie tych gwarancji nie jest niezbędne w świetle
obowiązujących aktów prawnych i standardów międzynarodowych.
Uwagi dotyczące kompleksu przepisów związanych z wprowadzeniem do procedury karnej
czynności wykonywanych przez referendarzy sądowych ogniskują się wokół wątpliwości, czy
powierzone im czynności nie przekraczają granic zakreślonych w art. 175 Konstytucji i art. 2
§ 2 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, to jest, czy mieszczą się w ramach zadań
sądów z zakresu ochrony prawnej, czy już wkraczają w zakres wymierzania sprawiedliwości,
to jest sfery zastrzeżonej dla sędziów. Autorzy tych uwag podkreślają, że wprowadzony
środek zaskarżenia w postaci sprzeciwu (proj. art. 93a k.p.k.), pomimo kasatoryjnego
charakteru, nie niweluje zgłaszanych obaw, przy czym nie uzasadniają takiego stanowiska.
Wśród opinii na temat projektu pojawiły się również uwagi, że zakres zadań wyznaczonych
referendarzom jest zbyt wąski (Sądu Rejonowego w Rzeszowie, Sądu Rejonowego
w Radomsku).

Uwagi szczegółowe dotyczące uwag zgłoszonych przez resorty oraz Rządowe Centrum
Legislacji:

• Proj. art. 97 k.p.k. Projektowany przepis pozwala referendarzowi na wykonanie czynności
sprawdzających jedynie wtedy, gdy czynność nie wymaga przeprowadzenia dowodu.
Możliwość ta dotyczy zatem nieprocesowych czynności o charakterze przygotowawczym
i pomocniczym. Wobec różnorodności tych czynności ich uściślenie w treści przepisu
nie jest możliwe ani konieczne. Są to czynności związane z przygotowaniem sprawy do
rozpoznania, m. in. korespondencyjne ustalanie intencji wnioskodawcy, badanie potrzeby
przeprowadzania dowodu z akt lub dokumentów, zwracanie się o ich nadesłanie,
precyzowanie danych personalnych, itd.

• Proj. art. 107 § 4 k.p.k. (uwaga RCL dotyczy możliwości nadawania przez referendarza
klauzuli wykonalności, także po uprzednim ustaleniu przez niego ważności i skuteczności
ugody zawartej w postępowaniu mediacyjnym).
9 
 
Po pierwsze, zauważyć trzeba, że w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego dopuszcza
się możliwość udziału wykwalifikowanych urzędników sądowych w procedurach
o charakterze pojednawczym (wyrok z dnia 12 maja 2011 r., P 38/08). Po drugie,
w Kodeksie postępowania cywilnego powierzono referendarzom (art. 781 § 11)
nadawanie klauzuli wykonalności w odniesieniu do większości orzeczeń. Po trzecie
wreszcie, nadanie klauzuli wykonalności ma charakter pochodny w stosunku do
orzeczenia merytorycznego. Interesy stron zabezpieczone są nadto przez możliwość
wniesienia sprzeciwu, który to środek ma istotne znaczenie także przy ocenie zgodności
czynności powierzonych referendarzom z Konstytucją (zob. wskazany wyżej wyrok TK).

• Proj. art. 235 k.p.k. (uwaga RCL dotyczy wątpliwości co do powierzenia referendarzom
możliwości wydawania decyzji w zakresie przeszukania pomieszczeń i zatrzymania
rzeczy). Intencją autorów projektu nie było powierzanie referendarzom tego rodzaju
decyzji. Treść art. 220 § 1 i 2 k.p.k. zdaje się przesądzać o niemożności jej dokonania
przez referendarza. wiadczy o tym również brzmienie projektowanego art. 236 k.p.k.
W celu usunięcia ewentualnej wątpliwości możliwa byłaby korekta proj. art. 235 k.p.k.,
przez wyłączenie możliwości dokonywania przez referendarza określonych czynności
z rozdziału 25 k.p.k. lub wprowadzenie zapisu, że powierza mu się czynności, o których
mowa w art. 231, art. 232 i art. 232a k.p.k. Komisja nie uznaje jednak tego rodzaju
korekty za potrzebną, ponieważ zakres czynności powierzonych referendarzom kształtuje
się jasno przy uwzględnieniu reguł wykładni systemowej.
• Proj. art. 236 k.p.k. Projektowany przepis art. 93a k.p.k. zakłada, że od postanowień
wydawanych przez referendarza sądowego, które należą do kręgu postanowień, na które
przysługuje zażalenie, może być wniesiony sprzeciw. W razie jego wniesienia
postanowienie traci moc. Odnosząc to do treści proj. art. 236 k.p.k., uwzględniając nadto
przedstawione powyżej stanowisko do uwagi związanej z proj. art. 235 k.p.k., stwierdzić
trzeba, że na postanowienia i czynności referendarza z rozdziału 25 k.p.k. służyć będzie
sprzeciw i to, zważywszy treść proj. art. 93a § 3 k.p.k., nie tylko stronom, ale także
osobom, których postanowienie czy czynność bezpośrednio dotyczą. W tej sytuacji nie
można uznać uwagi za zasadną.
10 
 
• Proj. art. 489 § 1 k.p.k. w zw. z proj. art. 107 k.p.k. i proj. art. 492 § 1 k.p.k. Prowadzenie
posiedzenia pojednawczego nie wchodzi, jak się wydaje, w granice sprawowania wymiaru
sprawiedliwości, zastrzeżone dla sędziów. Do pojednania się stron dojść może także poza
sądem, ponadto w cytowanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego dopuszcza się
możliwość uczestniczenia referendarzy w procedurach pojednawczych. Przy braku
pojednania, skierowanie sprawy na rozprawę jest jedynie decyzją otwierającą proces
wymiaru sprawiedliwości, zaś kwestia wyznaczania terminu rozprawy ma charakter
techniczny. Decyzja w tym zakresie może być w każdej chwili zmieniona przez sędziego.
Przypomnieć nadto trzeba o skutkach wniesienia sprzeciwu od decyzji referendarza.
W tej sytuacji nie można uznać uwagi za zasadną.

• Proj. art. 489 k.p.k. W uwagach podkreśla się, że przy braku zmiany brzmienia art. 489
§ 2 k.p.k. referendarz nie będzie mógł skierować sprawy prywatnoskargowej do mediacji.
Wniosek ten uznać trzeba za nietrafny. Przepis art. 489 § 2 k.p.k. nakazuje odpowiednie
stosowanie art. 23a k.p.k.. Ten przepis z kolei, w proponowanym w projekcie brzmieniu,
wprost upoważnia referendarza do skierowania sprawy do instytucji lub osoby do tego
uprawnionej w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.

• Proj. art. 623 k.p.k. (uwaga RCL, w której uznano za wątpliwy konstytucyjnie przepis
uprawniający referendarza sądowego do orzekania w przedmiocie wyłożenia kosztów
sądowych). Stwierdzić należy, że przepis proj. art. 623 k.p.k. dotyczy zwolnienia od
kosztów o charakterze wstępnym, ostateczna decyzja w sprawie kosztów zapada
w orzeczeniu kończącym postępowanie, bądź to w postaci zasądzenia ich na rzecz Skarbu
Państwa, bądź zwolnienia od kosztów, ale wówczas podstawę zwolnienia stanowi przepis
art. 624 k.p.k. Postanowienie referendarza wydane na podstawie proj. art. 623 k.p.k.
będzie zatem każdorazowo weryfikowane przez sąd, który wyda końcowe orzeczenie
w

sprawie kosztów. Ponadto, orzeczenie w przedmiocie kosztów ma charakter
akcesoryjny w odniesieniu do głównego wątku postępowania karnego (zob. wyrok TK
z dnia 29 sierpnia 2006 r. sygn. SK 23/05). Trybunał Konstytucyjny, badając zgodność
z Konstytucją przepisów dotyczących kosztów w postępowaniu cywilnym, uznał
w wyroku z dnia 12 maja 2011 r., sygn. P 38/08, że powierzenie referendarzom
rozstrzygania w przedmiocie kosztów, jest z nią zgodne.
11 
 
W tym stanie rzeczy nie można podzielić obaw autorów uwagi co do niezgodności
z Konstytucją tej części projektu.

• Art. 25 i 26 k.k.w. Zdaniem autorów uwagi projektowana treść art. 93a nie wystarcza, aby
referendarz mógł dokonywać czynności w postępowaniu wykonawczym. Z treści
uzasadnienia projektu wynika, że w świetle art. 1 § 2 k.k.w. odpowiednie stosowanie
proj.
art. 93a k.p.k. będzie dawało podstawę do wydawania w postępowaniu
wykonawczym przez referendarzy poleceń nie tylko Policji lub innym organom, ale też
skazanym, a także postanowień i zarządzeń o charakterze procesowym, przewidzianych
w Kodeksie karnym wykonawczym. Wątpliwość autorów uwagi związana jest
z niewymienieniem referendarza w katalogu organów postępowania wykonawczego
z art. 2 k.k.w. oraz z niebezpieczeństwem „dwoistości rozwiązań" w zakresie czynności
dotyczących tych samych tytułów egzekucyjnych i wykonawczych, przy czym autorzy nie
precyzują bliżej tego niebezpieczeństwa. Koncepcja udziału referendarzy w czynnościach
postępowania wykonawczego przedstawiona w uzasadnieniu projektu wydaje się spójna
i wystarczająca dla realizacji założonego celu. Referendarz zastępowałby w określonych
sytuacjach wymienione w art. 2 k.k.w. organy postępowania wykonawczego w postaci
sądu lub sędziego (pkt 1 – 4).Uwaga nie jest więc trafna.

• Art. 325a § 3 pkt 1 k.p.k. (uwaga nr 24 zawarta w Stanowisku NRA, zawiera postulat
dodania referendarza sądowego do grupy wymienionych w przepisie osób, w odniesieniu
do których prokurator prowadzi tzw. własne dochodzenie).
Wbrew twierdzeniom autorów stanowiska, pozycja referendarza sądowego w strukturze
wymiaru sprawiedliwości nie jest zbliżona do pozycji sędziego. Referendarz wykonuje
jedynie niektóre z powierzonych sądom zadań z zakresu ochrony prawnej, nie sprawuje
natomiast wymiaru sprawiedliwości. Zobligowanie prokuratora do prowadzenia
„dochodzenia własnego" ma charakter wyjątkowy i brak podstaw do poszerzania katalogu
wyjątków w projektowanym przepisie. Uwaga jest zatem nietrafna.

• Proj. art. 57 § 2 k.p.k., art. 60 § 4 k.p.k. i art. 232a § 2 k.p.k. (uwagi Prokuratora
Generalnego dotyczą postanowień – wydawanych przez referendarza na podstawie
wymienionych przepisów – o umorzeniu postępowań lub zniszczeniu przedmiotów).
12 
 
Uwagi te uznać należy za chybione wobec kasatoryjnego charakteru sprzeciwu z art. 93a
§ 3 k.p.k. Postanowienie wydane przez referendarza może być z woli stron każdorazowo
poddane weryfikacji przez sąd. Spełnia to wymogi określone przez Trybunał
Konstytucyjny m. in. w wyroku z dnia 12 maja 2011 r., sygn. P 38/08.

W odniesieniu do zamieszczonego w projekcie bloku propozycji odnoszących się do
czynności procesowych zgłoszono uwagi w kwestii elektronicznego rejestrowania tych
czynności oraz doręczania wyroków stronom.
Potrzeba wprowadzenia nowego trybu udostępniania zapisów elektronicznych przebiegu
czynności procesowych (uwaga zgłoszona przez Ministerstwo Obrony Narodowej).
Projektowana zmiana przepisów art. 156 k.p.k. realizuje w pełni zgłoszone postulaty. Należy
zauważyć, że projekt w zakresie zmian przepisów art. 156 k.p.k. przewiduje udostępnienie
kopii akt sprawy sądowej (miejsce dotychczasowych odpisów) nie ograniczając go do
tradycyjnych – papierowych form kopii, a zatem obejmuje wszelkie przewidziane
i dopuszczalne formy utrwalenia przebiegu czynności w aktach sądowych. Dotyczy to zatem
także czynności utrwalanych za pomocą środków audio-wizualnych. Należy przypomnieć, że
przepisem uzupełniającym w tym zakresie i nie ulegającym zmianie jest także przepis art. 147
§ 4 k.p.k. przewidujący prawo strony do otrzymania jednej kopii zapisu dźwięku lub obrazu
w razie utrwalenia czynności procesowej za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk.
Przewidziane w przepisie proj. art. 156 § 6 k.p.k. upoważnienie do wydania rozporządzenia
odnosi się do wszelkich dopuszczalnych prawem i przewidzianych w toku czynności
procesowych form ich utrwalania, kopiowania, sporządzania odpisów. Nie wydaje się
natomiast zasadnym regulowanie w Kodeksie postępowania karnego zasad przechowywania
i archiwizowania, jako zagadnień regulowanych wyczerpująco przez odrębne przepisy.
Doręczenie wyroku – art. 100 projektu (uwaga Ministerstwa Finansów dotyczy obowiązku
doręczania stronom wyroku zapadłego na rozprawie). Uwaga powinna być, jedynie
częściowo uwzględniona. Proponowane w projekcie rozwiązanie, przewidujące doręczanie
z urzędu stronom postępowania każdego wyroku, a nie tylko wyroku zapadłego na
posiedzeniu, jest konieczną konsekwencją zasadniczego ograniczenia obligatoryjnego udziału
oskarżonego w rozprawie (proj. art. 374, 376 i 377 k.p.k.). Prowadzi ono do zasadniczego
usprawnienia postępowania poprzez eliminację możliwości uchylania się od stawiennictwa na
rozprawę i hamowania jej toku. Przyczynia się zatem do zasadniczego ograniczenia kosztów
całego postępowania i czasu jego trwania. Celem zapewnienia oskarżonemu minimalnego
13