Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

kierunkową przy kwalifikowaniu materiałów postępowania przygotowawczego
przekazywanych wraz z aktem oskarżenia byłyby zasady prawdy i obiektywizmu (art. 2 § 2
i art. 4 k.p.k. przywołane w treści nowego art. 334 § 1 k.p.k.). Strony mogłyby jednak żądać
dołączenia do aktu oskarżenia nadto innych, wskazanych przez nich, materiałów (nowe
art. 321 § 4 i 334 § 2 k.p.k.), a wówczas oskarżyciel musiałby je też dołączyć. Gdyby
oskarżyciel mimo to tego nie uczynił, lub strona dopiero po zapoznaniu się z aktami w sądzie
uznała to za niezbędne, można byłoby wysunąć takie żądanie również w stadium sądowym po
otrzymaniu od prezesa sądu odpisu aktu oskarżenia (nowy art. 338 § 1), lub i później, ale
jeszcze przed rozpoczęciem przewodu sądowego (nowy art. 381 § 2 k.p.k.). Rozwiązanie to
powoduje, że rośnie rola końcowego zaznajomienia stron i ich procesowych przedstawicieli
z materiałami sprawy i kontradyktoryjności postępowania sądowego.
W konsekwencji dokonano też zmian w art. 321 k.p.k., który dotyczy właśnie wskazanej
instytucji końcowego zaznajomienia, rozumianego jako prawo do osobistego przejrzenia akt
przez strony, nie zaś zaznajamiania przez organ prowadzący postępowanie przygotowawcze
z treścią zebranych materiałów. W jego § 3 dodano zdanie o obowiązku poinformowania
oskarżonego obrońcy o materiałach, które mają być dołączone do aktu oskarżenia,
wprowadzając stosowny obowiązek procesowy organu ścigania. Ponieważ zaznajomienie
z materiałem postępowania dotyczy aktualnie tylko oskarżonego i obrońcy i to na ich
wniosek, rozszerzono przepis o powiadomienie także pokrzywdzonego i jego pełnomocnika o
możliwości zaznajomienia się z nim, jeżeli istnieją podstawy do zamknięcia postępowania
przygotowawczego i – w razie zgłoszenia przez nich wniosku o takie zaznajomienie –
wyznaczenie im odpowiedniego terminu na to zaznajomienie; wówczas to informowanoby
ich także o zakresie materiałów przekazywanych sądowi wraz z aktem oskarżenia. W ten
sposób doszłoby do równego traktowania w tym stadium procesu obu jego stron, czyli
oskarżonego i pokrzywdzonego, także w końcowej jego fazie. Natomiast zmieniony § 4, który
obecnie dotyczy zgłaszania uzupełniających wniosków dowodowych po końcowym
zaznajomieniu, poszerza tę możliwość także na składanie wówczas przez obie strony, z uwagi
na wymogi zasad prawdy i
obiektywizmu, wniosków o uzupełnienie materiału
przekazywanego sądowi o określone – a więc zawsze konkretne, wskazane przez nich –
dokumenty z akt postępowania przygotowawczego, co nawiązuje do art. 334 § 1 k.p.k.
Ponieważ końcowe zaznajomienie pozostaje fakultatywne, także w dalszych przepisach,
dotyczących już postępowania sądowego wprowadza się – jak już wcześniej wskazano –
73

zmiany w celu zapewnienia stronom, po zapoznaniu się z aktami w sądzie, możliwość
wystąpienia o zobowiązanie prokuratora do uzupełnienia przedłożonego materiału o
określone dokumenty (art. 338 § 1, art. 381 § 2 k.p.k.). Przypomnieć tu należy, że nowy § 1a
art. 156 k.p.k. nakazuje udostępnianie im, także w toku postępowania sądowego akt
postępowania przygotowawczego, w zakresie, w jakim nie zostały one przekazane sądowi, co
ma umożliwić stronom realizację wyżej wskazanych uprawnień. Nie przewiduje się natomiast
uprawnienia sądu do domagania się od prokuratora dodatkowo określonych materiałów, co
podkreślać ma zasady kontradyktoryjności i skargowości procesu i ograniczać oficjalność,
czyli działanie sądu z urzędu.
Gdy chodzi o inne zmiany dokonane w treści art. 334 (§ 3 – 5) k.p.k., to mają one charakter
bardziej formalny, ale też i gwarancyjny. Nowy § 3 jest tu odpowiednikiem końcowego
fragmentu dotychczasowego § 1 art. 334 k.p.k. i dotyczy obowiązku dołączania do aktu
oskarżenia dodatkowego odpisu tego aktu dla każdego oskarżonego, obecnie – z uwagi na
obszerność treści § 1 – ujętego w odrębnej jednostce redakcyjnej. Z kolei nowy § 5
odpowiada obecnemu § 2 art. 334 k.p.k., z tym, że poszerzono go o potrzebę pouczania
pokrzywdzonego także o możliwościach płynących z nowego art. 338a k.p.k., czyli
wystąpienia przez oskarżonego o dobrowolne poddanie się karze jeszcze przed rozprawą
i załatwienia tego wniosku na posiedzeniu (art. 343a k.p.k.) i jego związanych z tym
uprawnieniach. Natomiast nowy § 4 art. 334 k.p.k. nie miał dotąd swego odpowiednika,
mimo że przewidywano możliwość wprowadzenia do postępowania nowego podmiotu, czyli
osoby wobec której miał być orzeczony obowiązek zwrotu korzyści uzyskanej przez nią
z przestępstwa oskarżonego (dotychczasowe § 4 art. 333 k.p.k.). Obecnie, zmieniając status
tej osoby (rozdział 8a k.p.k. i nowy § 4 art. 333 k.p.k.), wprowadzono jednocześnie, ze
względów gwarancyjnych, wyraźny wymóg dołączania do aktu oskarżenia, w razie
wystąpienia także przeciwko takiej osobie – odpisu wniosku jej dotyczącego dla niej i dla
oskarżonego, z przestępstwem którego wniosek ten się wiąże oraz dodatkowego odpisu aktu
oskarżenia odnośnie do tego oskarżonego dla strony, który wskazany wniosek dotyczy.
Byłyby one następnie przekazywane jej przez prezesa sądu, po przyjęciu go jako
odpowiadającego wymogom formalnym (nowy § 4 art. 338 k.p.k.).
Przedstawione zmiany odnośnie do przepisów art. 321 i 334 k.p.k. legły też u podstaw
proponowanych zmian w art. 332 i 333 k.p.k., z tym że powodem tych ostatnich jest także
wprowadzenie do kodeksu nowej strony (nowy rozdział 8a k.p.k.) oraz podniesienie przez tę
74

nowelizację rangi zasady skargowości, ograniczenie oficjalności w przeprowadzaniu
dowodów w sądowym stadium procesu i wzmocnienie kontradyktoryjności tego etapu
postępowania karnego. Wymaga to wprowadzenia rozwiązań sprzyjających większej
aktywności oskarżyciela publicznego, a także poszerzenia jego obowiązku informacyjnego
przy wnoszeniu aktu oskarżenia, ale też i uwolnienia go od niektórych, niekoniecznych
z uwagi na inne ukształtowanie procesu formalnych obowiązków, dotąd mających charakter
bezwzględny.
Z powyższych względów zmodyfikowano treść art. 332 k.p.k. I tak w jego § 1, dotyczącym
treści publicznego aktu oskarżenia, poszerzono w pkt 1 wymóg podania danych
o zastosowaniu środków zapobiegawczych także na informacje o ewentualnym stosowaniu
zabezpieczenia majątkowego, które będąc procesowym środkiem przymusu nie jest jednak
środkiem zapobiegawczym, choć na pewno jest to środek nad wyraz dolegliwy. Aktualnie
obowiązek taki płynie jedynie z Regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych
jednostek organizacyjnych prokuratury z dnia 24 marca 2010 r. (Dz. U. Nr 49, poz. 296),
a więc z aktu podustawowego, wykonawczego do ustawy o prokuraturze, który zawsze
– i łatwiej niż ustawę – można zmienić, a przy tym zakłada się tu tylko informowanie
w uzasadnieniu aktu oskarżenia, a nie w jego treści, o stosowaniu tego środka przymusu
(§
235 ust. 1 reg.). Z uwagi na charakter i znaczenie zabezpieczenia majątkowego
zdecydowano zatem o wprowadzeniu informowania o nim już w treści aktu oskarżenia.
Poszerzono także zakres informacji określanych w pkt 3 § 1 art. 332 k.p.k., który aktualnie
dotyczy jedynie wskazania, że czyn popełniono w warunkach powrotu do przestępstwa z art.
64 k.k. lub art. 37 § 1 pkt 4 k.k.s. przyjmując, że informacje te obejmować powinny także
wskazanie na działanie oskarżonego w warunkach określonych w art. 65 k.k. i w całym art. 37
§ 1 k.k.s., a więc sygnalizować sądowi wszystkie okoliczności mające znaczenie dla wymiaru
kary. Mieć tu należy też na uwadze, że przywołane przepisy prawa karnego sensu largo
zakładają obowiązkowe nadzwyczajne zaostrzenie kary.
Zrezygnowano natomiast z obowiązkowego wymogu uzasadnienia oskarżenia jako elementu
treści publicznego aktu oskarżenia (dotychczasowy pkt 6 § 1 art. 332 k.p.k.). Przyjęto
w związku w tym w § 2 art. 332 k.p.k., określającym obecnie treść uzasadnienia, że do aktu
oskarżenia może ale nie musi być jedynie dołączone pisemne uzasadnienie, a wówczas, tak
jak dotąd, powinno ono zwierać przytoczenie faktów i dowodów, na których opiera się
75

oskarżenie, a w miarę potrzeby wyjaśniać też podstawę prawną tego oskarżenia i omawiać
okoliczności, na jakie powołuje się oskarżony w swej obronie.
Powyższa zmiana wiąże się ściśle z nowym ujęciem art. 333 § 1 k.p.k. Aktualnie przepis też
zakłada jedynie, że akt oskarżenia powinien zawierać także listę osób, których wezwania
domaga się oskarżyciel oraz wykaz dowodów, których przeprowadzenia on żąda. W świetle
nowego jego brzmienia akt oskarżenia powinien także zawierać wykaz dowodów, o których
przeprowadzenie na rozprawie oskarżyciel wnosi, ale z wyraźnym przy tym określeniem dla
każdej takiej czynności, jakie okoliczności mają być za jej pomocą udowodnione oraz
w miarę potrzeby wskazaniem również sposobu i kolejności przeprowadzania tych dowodów
z usystematyzowaniem według rodzajów czynności dowodowych, w tym przez odrębne listy
odnośnie do osób, które mają być wezwane, dokumentów, jakie należy odczytać lub jedynie
ujawnić i dowodów rzeczowych, które mają podlegać oględzinom przez sąd. Oskarżyciel
publiczny będzie zatem obowiązany formułować odnośnie do każdego dowodu określone
tezy dowodowe, co powinno skłonić go do rzetelnej analizy zebranych materiałów
i powołania się w formułowaniu oskarżenia na konkretne ustalone okoliczności. Osobowe
źródło dowodowe będzie tym samym co do zasady przesłuchiwane w stadium sądowym
jedynie w zakresie wskazanym we wniosku oskarżyciela, a w razie odczytania protokołu
przesłuchania z postępowania przygotowawczego, odczytanie takie będzie ograniczone także
tylko do określonych fragmentów, a nie w zakresie całego tego protokołu. Powyższe
rozwiązanie będzie też wymuszało na innych stronach, w tym na oskarżonym i obrońcy
stosowne przygotowanie się ich do poszczególnych przesłuchań świadków, gdyż także sąd
będzie czuwał nad przestrzeganiem zakresu wniosku dowodowego, w tym przez uchylanie
pytań, a gdyby z urzędu – z uwagi na nieobecność danej strony – sąd z urzędu dokonywał
takiego przesłuchania uczyni to też tylko w zakresie tezy dowodowej (nowy art. 167 § 1 zd. II
k.p.k.). Nie ma jednak przeszkód, aby tezy dowodowe określone w akcie oskarżenia, ulegały
rozszerzeniu w toku przewodu sądowego w drodze wniosków stron, rozpoznawanych od razu
przez sąd w ramach tego przewodu, co podnosi tylko kontradyktoryjność postępowania.
Przyjęte rozwiązanie podnosi też rangę posiedzenia organizacyjnego, przyjętego w nowo
ujętym art. 349 k.p.k., pozwalającego należycie zaplanować przebieg rozprawy głównej.
Wszystko to wskazuje jednocześnie, że dotychczasowy wymóg uzasadniania aktu oskarżenia,
jako obowiązkowy, nie jest niezbędny i może pozostać tylko jako rozwiązanie fakultatywne,
a więc jako uprawnienie autora tego aktu. Może ono mieć wówczas np. charakter swoistej
76

procesowej perswazji, kiedy to przez przedstawienie podstawy dowodowej dla ostatecznego
kształtu przedstawionych zarzutów lub wyjaśnienia skomplikowanej kwalifikacji prawnej
prowadzi do wywołania u oskarżonego przekonania o zasadności skorzystania
z
koncyliacyjnych sposobów zakończenia sprawy na etapie postępowania sądowego
(dobrowolnego poddania się karze).
Eliminując obowiązkowość uzasadniania oskarżenia, nie uczyniono tego jednak
w odniesieniu do wniosku o warunkowe umorzenie postępowania (art. 336 § 2 k.p.k.), mając
na uwadze, że wniosek ten jest rozpoznawany na posiedzeniu, na którym może zapaść wyrok
o warunkowym umorzeniu oparty w istocie o materiał dowodowy postępowania
przygotowawczego bez bezpośredniego przeprowadzania dowodów przez sąd, a samo
uzasadnienie może wówczas ograniczyć się jedynie do wskazania dowodów świadczących, że
wina oskarżonego nie budzi wątpliwości oraz okoliczności przemawiających za takim
zakończeniem postępowania. W razie nieuwzględniania zaś takiego wniosku i skierowaniu
sprawy na rozprawę, oskarżyciel i tak musi, przy owym ograniczonym uzasadnieniu, dokonać
czynności określonych w art. 333 § 1 k.p.k. (art. 341 § 2 zd. III k.p.k.), o którym wcześniej
była mowa. To samo odnieść należy do występowania przez oskarżyciela publicznego
z – uzgodnionym z oskarżonym – wnioskiem o skazanie bez rozprawy, kiedy to uzasadnienie
takiego wniosku, dołączanego do aktu oskarżenia (zmiana w treści § 1 art. 335 k.p.k.), może
z kolei ograniczać się do wskazania dowodów uzasadniających wystąpienie z takim
wnioskiem i ewentualne skazanie bez przeprowadzania rozprawy, a mianowicie dowodów
świadczących o tym, że okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości oraz tych,
które wskazują, że cele postępowania zostaną osiągnięte bez przeprowadzania rozprawy
(nowe brzmienie art. 335 § 3 k.p.k.). O zasadniczej zmianie w art. 335 § 1 k.p.k.,
poszerzającej zakres możliwego konsensualizmu procesowego, jest mowa w pkt 3
uzasadnienia tego projektu. I tu samo orzekanie następuje na posiedzeniu bez bezpośredniego
przeprowadzania przez sąd dowodów, w oparciu o materiał dowodowy postępowania
przygotowawczego. Także więc i w tym wypadku rezygnacja z uzasadnienia wniosku
powiązanego z oskarżeniem nie jest wskazana. Aby jednak w wypadku nieuwzględnienia
wniosku i skierowania sprawy na rozprawę możliwe było w pełni kontradyktoryjne
procedowanie, także w takiej sytuacji konieczne jest zobowiązanie prokuratora do dokonania
czynności, o których mowa w art. 333 § 1 i 2 k.p.k., co wymagało stosownego uzupełnienia
art. 343 § 7 k.p.k. o nowe zdanie nakładające taki obowiązek.
77