Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

Oskarżony uzyska jasną informację o terminie złożenia wniosku i konsekwencjach jego
niedotrzymania. W tych wyjątkowych przypadkach, w których sąd nie uwzględni wniosku
oskarżonego o doprowadzenie na rozprawę odwoławczą (co nie może mieć miejsca
w sytuacji przeprowadzania dowodów na rozprawie odwoławczej), wydanie postanowienia
o niedoprowadzeniu nastąpi ze stosownym wyprzedzeniem w stosunku do wyznaczonego
terminu rozprawy odwoławczej. Takie procedowanie pozwoli uniknąć sytuacji wyznaczania
oskarżonemu obrońcy z urzędu na krótko przed terminem rozprawy, zapewni też
oskarżonemu zawiadomionemu o wydaniu tegoż postanowienia możliwość przedłożenia
jeszcze przed rozprawą dodatkowych wyjaśnień czy oświadczeń na piśmie. Należy zatem
uznać, że wskazanie w art. 451 k.p.k. terminu na złożenie wniosku o doprowadzenie
oskarżonego na rozprawę odwoławczą umożliwi pełniejsze realizowanie jego prawa do
obrony w postępowaniu odwoławczym.
17. Zmiany w przepisach Kodeksu karnego, Kodeksu wykroczeń i Kodeksu postępowania
w sprawach o wykroczenia
Zmiany te, zawarte w art. 2, art. 3 i art. 16 projektu nowelizacji, są ściśle związane ze
zmianami wprowadzonymi do Kodeksu postępowania karnego. Chodzi tu między innymi
o zmodyfikowanie przepisów własnych Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia
(dalej jako k.p.w.) tak, aby procedura w sprawach o wykroczenia nie stała się bardziej
sformalizowana niż uproszczone niniejszą ustawą postępowanie karne i stosowne w związku
z tym zmiany w samym Kodeksie wykroczeń (dalej jako k.w.).
Zmiany prawa karnego materialnego obejmują: wprowadzenie do polskiego prawa karnego
instytucji opierającej się w swych założeniach na zasadach tzw. sprawiedliwości naprawczej
oraz zmianę w zakresie penalizacji czynów zabronionych skierowanych przeciwko
bezpieczeństwu w komunikacji. Zaprojektowana w art. 59a k.k. instytucja pozwala na
umorzenie postępowania karnego, w przypadku gdy sprawca nie tylko pojedna się
z pokrzywdzonym, ale również naprawi szkodę wyrządzoną przestępstwem lub zadośćuczyni
wyrządzonej krzywdzie. Decydującą rolę odgrywać jednak będzie wola samego
pokrzywdzonego, co do losów postępowania. Od jego zgody zależeć bowiem będzie, czy
prokurator w postępowaniu przygotowawczym, a sądowym (do rozpoczęcia przewodu
sądowego) – sąd wyda decyzję umarzającą postępowanie. Tego rodzaju instytucja będzie
miała zastosowanie w sprawach o przestępstwa zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat
133

pozbawienia wolności, co pozwoli przede wszystkim na objęcie ewentualnym umorzeniem
występków skierowanych przeciwko mieniu. Sprawca i pokrzywdzony mogą osiągnąć
porozumienie także w wyniku mediacji, choć jej przeprowadzenie nie będzie warunkiem
koniecznym do zastosowania projektowanej instytucji. Poprzez wprowadzenie możliwości
umorzenia postępowania karnego za zgodą pokrzywdzonego w przypadku naprawienia
szkody lub zadośćuczynienia krzywdzie, rola pokrzywdzonego w postępowaniu karnym
niewątpliwie ulegnie wzmocnieniu. Nie bez znaczenia także pozostaje fakt, że z procesu
karnego w szybszy sposób będą eliminowane sprawy, których sam pokrzywdzony nie jest
zainteresowany już prowadzeniem, z uwagi na zakończenie sporu, a do uczestniczenia
w których byłby jednak zobowiązany bez wprowadzenia tej instytucji. Nieuwzględnienie
wniosku o umorzenie postępowania możliwe będzie jedynie w wyjątkowych, szczególnie
uzasadnionych wypadkach.
Kolejną istotną zmianą jest modyfikacja podejścia w zakresie kryminalizacji zachowań
polegających na prowadzeniu w stanie nietrzeźwości pojazdów innych niż mechaniczny.
Propozycja zawarta w projekcie polega na zmianie poziomu penalizacji za tego rodzaju
działania i przeniesienie go na poziom odpowiedzialności za wykroczenie. U podstaw
projektowanych zmian legła analiza danych dotyczących dotychczasowych efektów działań
zarówno legislacyjnych, jak i stosowania przepisu tego w praktyce. Przestępstwo z art. 178a
§ 2 k.k. zostało wprowadzone do polskiego porządku prawnego na mocy ustawy z dnia
14 kwietnia 2000 r. (Dz. U. Nr 48, poz. 548). Należy zwrócić uwagę, że jest ono
przestępstwem formalnym, z abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo, a zatem
sprawca zostanie pociągnięty do odpowiedzialności karnej z uwagi na sam fakt prowadzenia
pojazdu innego niż mechaniczny w stanie nietrzeźwości, bez związku z powstaniem realnego
zagrożenia dla bezpieczeństwa w komunikacji, tudzież wystąpienia jakiegokolwiek skutku np.
kryminalizacji występku z art. 177 k.k., stosując wobec sprawców tego rodzaju zachowań
sankcje w postaci alternatywnie orzekanych kar: pozbawienia wolności do roku, ograniczenia
wolności oraz grzywny. Obligatoryjnie również stosowany jest wobec sprawców występków
z art. 178a § 2 k.k. środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów określonego
rodzaju (do 25 lutego 2011 r. orzekano również obligatoryjnie zakaz prowadzenia pojazdów
mechanicznych, co zostało zmienione ustawą z dnia 25 listopada 2000 r. – o zmianie ustawy
– Kodeks karny, realizującą postanowienie sygnalizacyjne Trybunału Konstytucyjnego z dnia
9 maja 2009 r. (S 2/09), który zwrócił uwagę na nieproporcjonalność orzekanych środków
134

w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w przypadku, kiedy sprawca
występku z art. 178a § 2 k.k. takiego pojazdu nie prowadził). Obowiązywanie od ponad
dekady przepisów kryminalizujących prowadzenie w stanie nietrzeźwości pojazdów innych
niż mechaniczne na poziomie przestępstwa, wskazuje, że liczba tego rodzaju zdarzeń
utrzymuje się na wysokim poziomie i tak skazano za przestępstwo z art. 178a § 2 k.k.:
w 2004 r. – 59 135 osób, w 2005 r. – 62 611 osób, w 2006 r. – 60 694 osób, 2007 r.– 53 675
osób, 2008 r. – 39 982 osób, 2009 r. – 52 354 osób, 2010 r. – 50 146 osób, 2011 r. – 50 959
osób. Pomimo stosunkowo łagodnego (na tle innych sankcji Kodeksu karnego) zagrożenia
karą nieodosobnione są przypadki, w których za prowadzenie pojazdu innego niż
mechaniczny w stanie nietrzeźwości orzekana była bezwzględna kara pozbawienia wolności
lub też zarządzono zawieszone wykonanie kary pozbawienia wolności. I tak, w zakładach
karnych za przestępstwo z art. 178a § 2 k.k. według stanu na 31 grudnia przebywało:
w 2006 r. – 352 osoby, w 2007 r. – 1750 osób, w 2008 r. – 10 928 osób, w 2009 r. – 13 237
osób, w 2010 r. – 12 966 osób, w 2011 r. 12 794 osoby. Przy czym podkreślenia wymaga
fakt, że stosowanie przepisu art. 178a § 2 k.k. z reguły odnosi się do rowerzystów, zaś
prowadzący inne pojazdy stanowią nikły procent ogółu skazanych.
W tym kontekście rodzi się pytanie, czy zastosowane środki w postaci kryminalizacji na
poziomie przestępstwa prowadzenia w stanie nietrzeźwości pojazdów innych niż
mechaniczne, mają rzeczywisty wpływ na podniesienie bezpieczeństwa w komunikacji,
zagrożonego przez nietrzeźwych uczestników ruchu, co przyświecało projektodawcom
wprowadzającym występek tego rodzaju. I wydaje się, że na to pytanie nie można dać
odpowiedzi twierdzącej. Jak wynika z danych raportu Zdarzenia drogowe z udziałem
rowerzystów 2008 – 2011 – opracowanego przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych
i Autostrad „występuje silna asymetria zagrożenia, na jakie narażeni są rowerzyści i jakie
sami powodują dla innych uczestników ruchu. Jeśli rowerzysta popełni błąd czy złamie
przepis, w zdecydowanej większości wypadków obrażenia odnosi wyłącznie on sam. Liczba
innych uczestników ruchu rannych w wypadkach spowodowanych przez rowerzystów wynosi
zaledwie 50-60 rocznie, a zabitych 1-2. Stanowi to odpowiednio 1,1-1,3 promila ogółu
rannych i ułamek promila ogółu zabitych na polskich drogach.” Raport również wskazuje, że
„zaledwie co czternasty rowerzysta uczestniczący w zdarzeniu drogowym znajdował się pod
wpływem alkoholu. Co więcej, do części tych zdarzeń doszło bez winy rowerzysty; odsetek
zdarzeń z udziałem rowerzystów, w których sprawcą był rowerzysta pod wpływem alkoholu
lub innego środka wynosi ok. 5%. Wpływ alkoholu jest jeszcze mniej wyraźny w przypadku
135

najpoważniejszych wypadków, ze skutkiem śmiertelnym. Wśród zabitych rowerzystów ok. 5-
6% znajdowało się pod wpływem alkoholu, a 3-4% przyczyniło się do spowodowania
wypadku, w którym zginęli. Pewną anomalię stanowi tutaj rok 2010, w którym te odsetki były
ok. 2 punkty procentowe wyższe. W odniesieniu do ogółu zabitych w wypadkach
spowodowanych przez wszystkich nietrzeźwych (450-571 rocznie), zabici w wypadkach
spowodowanych przez nietrzeźwych rowerzystów stanowią ok. 2 – 3%. W przeciwieństwie
do wypadków powodowanych przez kierowców są to niemal wyłącznie sami sprawcy.
W ciągu ostatnich 6 lat (2006 – 2011) miał miejsce tylko jeden wypadek spowodowany przez
nietrzeźwego rowerzystę, w którym zginęła inna osoba”.
Przedstawione dane mogą więc świadczyć więc o nikłym oddziaływaniu prewencyjnym
przepisu art. 178a § 2 k.k. i w tym kontekście należy rozważać, czy zaangażowanie sił
i środków organów ścigania oraz aparatu wymiaru sprawiedliwości w ściganie, a następnie
rozpatrywanie spraw tego rodzaju w procesie karnym o przestępstwo nie jest w tej sytuacji po
prostu nieadekwatne, także ze względu na ponoszone przez Skarb Państwa wysokie koszty.
Proponowana zmiana, która prowadzi do modyfikacji poziomu penalizacji i przeniesienia
odpowiedzialności za prowadzenie pojazdu innego niż mechaniczny na grunt przepisów
– Kodeksu wykroczeń nie pozostawia tego rodzaju zdarzeń obojętnymi z punktu widzenia
prawa. Zaś przewidywane za projektowane wykroczenie kary w postaci: aresztu od 5 do
30 dni, ograniczenia wolności trwającej miesiąc i kary grzywny od 20 do 5000 zł, wydają się
być adekwatne w stosunku do zagrożonego dobra. Obok ww. kar za projektowane
wykroczenie będzie można orzec także środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów
określonego rodzaju od 6 miesięcy do 3 lat.
Odnośnie do tego ostatniego kodeksu zakłada się (art. 3 projektu) zmianę w zakresie
przedawnienia karalności wykroczeń w związku z wprowadzeniem także na grunt spraw
o wykroczenia instytucji mediacji.
Ponieważ okres przedawnienia jest tu krótki, a przy tym wydłużony może być dopiero przez
skuteczne wystąpienie do sądu z wnioskiem o ukaranie (art. 59 § 2 k.p.w.), gdyż dopiero
wtedy następuje wszczęcie postępowania, o jakim mowa w art. 45 § 1 k.w., a więc nie
powodują takiego wszczęcia dowodowe czynności wyjaśniające Policji, zdecydowano się
przyjąć w art. 45 k.w., w nowym jego § 2a, że w wypadku wszczęcia postępowania
mediacyjnego, czasu trwania takiej mediacji nie wlicza się do okresu przedawnienia. Nowy
art. 45 § 2a k.w. oznaczałby więc, że przez okres postępowania mediacyjnego przedawnienie
136

nie biegnie zarówno przy przekazaniu sprawy do mediacji w toku czynności wyjaśniających,
jak gdyby mediacja nastąpiła już po wszczęciu postępowania w sądzie. Nie wliczałoby go
zatem, w razie braku pozytywnego wyniku mediacji, odpowiednio do podstawowego okresu
przedawnienia (art. 45 § 1 in principio k.w.), istotnego dla oskarżyciela i przy wszczynaniu
postępowania ani do okresu przedawnienia przedłużonego na skutek wszczęcia już
postępowania (art. 45 § 1 in fine k.w.).
Przewidywane są również zmiany zakresu normowania niektórych wykroczeń przeciwko
mieniu. W ramach czynów zabronionych skierowanych przeciwko mieniu wyróżniamy tzw.
typy przepołowione, w przypadku których przekroczenie pewnego poziomu wysokości
szkody decyduje o odpowiedzialności bądź za przestępstwo, bądź za odpowiednie
wykroczenie. Dotyczy to czynów kwalifikowanych jako zabór cudzej rzeczy ruchomej
(art. 278 § 1 k.k. – 119 § 1 k.w.), przywłaszczenie cudzej rzeczy ruchomej (art.284 § 1 k.k.
– art. 119 § 2 k.w.), zniszczenie mienia (art. 288 § 1 k.k. – art. 124 k.w.) oraz paserstwo
umyślne i nieumyślne (art. 291 k.k. i art. 292 k.k./ art. 122 § 1 k.k. i art. 122 § 2 k.k.), gdzie
granica między przestępstwem a wykroczeniem wynosi 250 zł. W przypadku wyrębu i zaboru
drzewa w lesie (art. 290 § 1 k.k./120 k.w.) próg ten został ustalony na kwotę 75 zł. Kwoty te
zostały ustalone w 1998 roku, a więc w czasie zbliżonym z wejściem w życie nowych
kodyfikacji karnych i do dnia dzisiejszego nie uległy zmianie. Wielokrotnie formułowane
były postulaty związane z potrzebą podniesienia kwoty progowej, jako nieodzwierciedlającej
obecnych realiów finansowych i ekonomicznych, gdzie wielokrotnie od 1998 r. wzrosła
kwota minimalnego i średniego wynagrodzenia i tak w I kwartale 2012 r. – kwota średniego
wynagrodzenia miesięcznego wynosi 3646,09 zł jak wynika z komunikatu Prezesa Głównego
Urzędu Statystycznego z dnia 11 maja 2012 r., zaś kwota wynagrodzenia minimalnego od
1 stycznia 2012 r. wynosi 1500 zł. Tak jak w przypadku przestępstwa z art. 178a § 2 k.k.
postępowania w sprawach o przestępstwa przeciwko mieniu, gdzie wysokość szkody
kształtuje się w granicach kwoty progowej, prowadzenie procesu karnego w sprawie
o przestępstwo, generują znaczne koszty Skarbu Państwa.
Kolejne zmiany zakładane są w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia, których
dotyczy art. 16 tej nowelizacji. Już w art. 8 k.p.w., zakładającym odpowiednie stosowanie
niektórych przepisów wstępnych Kodeksu postępowania karnego, uzupełniono ten wykaz
o art. 23a k.p.k., dotyczący mediacji, która tym samym wkroczyła także w sferę prawa
wykroczeń, a to dlatego, że z uwagi na charakter konfliktów, które mogą leżeć u podstaw
137