Rządowy projekt ustawy o zdrowiu publicznym

16

wspomnianej powyżej rezerwy celowej w wysokości nie większej niż 0,5% kosztów
świadczeń). Środki te pozostają w dyspozycji Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia, ich
wydatkowanie będzie się odbywać zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, tj. poprzez
udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej przez podmioty, które zawarły z Narodowym
Funduszem Zdrowia umowę. Zadania z zakresu zdrowia publicznego realizowane przez
Narodowy Fundusz Zdrowia będą polegać na prowadzeniu programów wczesnego wykrywania
nowotworów i profilaktyki chorób odtytoniowych. Będą obejmować również:
1) propagowanie zachowań prozdrowotnych, w szczególności przez zachęcanie do
indywidualnej odpowiedzialności za własne zdrowie;
2) wczesną, wielospecjalistyczną i kompleksową opiekę nad dzieckiem zagrożonym
niepełnosprawnością lub niepełnosprawnym;
3) profilaktyczne badania lekarskie w celu wczesnego rozpoznania chorób, ze szczególnym
uwzględnieniem chorób układu krążenia oraz chorób nowotworowych;
4) promocję zdrowia i profilaktykę, w tym profilaktykę stomatologiczną obejmującą dzieci i
młodzież do ukończenia 19. roku życia;
5) prowadzenie badań profilaktycznych obejmujących kobiety w ciąży, w tym badań
prenatalnych zalecanych w grupach ryzyka i u kobiet powyżej 40. roku życia, oraz profilaktyki
stomatologicznej;
6) profilaktyczną opiekę zdrowotną nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i
wychowania;
7) wykonywanie szczepień ochronnych;
8) wykonywanie badań z zakresu medycyny sportowej, obejmujących dzieci i młodzież do
ukończenia 21. roku życia oraz zawodników pomiędzy 21. a 23. rokiem życia, którzy nie
otrzymują wynagrodzenia w związku z uprawianiem sportu;
9) zadania polegające na ochronie zdrowia psychicznego.
W chwili obecnej istnieje duży potencjał do zwiększenia zaangażowania świadczeniodawców
w zadania dotyczące zapobiegania chorobom (w tym wczesne wykrywanie), edukacji
zdrowotnej oraz promowania zachowań prozdrowotnych – przede wszystkim w odniesieniu do
podstawowej opieki zdrowotnej.
Minister Zdrowia finansuje w chwili obecnej wiele wspomnianych wcześniej programów
ukierunkowanych na promocję zdrowia, wczesne wykrywanie chorób i zapobieganie
konsekwencjom i powikłaniom wybranych schorzeń. Programy te powinny być kontynuowane
w najbliższych latach, wpisując się w NPZ.
17

Projektowana ustawa umożliwi realizację zadań związanych z profilaktyką nadwagi i otyłości.
Ich celem będzie poprawa stanu zdrowia publicznego poprzez zahamowanie wzrostu odsetka
osób z nadwagą i otyłością oraz przewlekłymi chorobami niezakaźnymi przez kształtowanie
prozdrowotnych zachowań w zakresie diety i aktywności fizycznej oraz tworzenie warunków
ułatwiających dokonywanie właściwych wyborów żywieniowych. Epidemia otyłości stanowi
obecnie jedno z najpoważniejszych wyzwań dla zdrowia publicznego. W ciągu ostatnich 20 lat
częstość występowania otyłości wśród mieszkańców Europy wzrosła trzykrotnie. Obecnie
według danych Światowej Organizacji Zdrowia połowa osób dorosłych i jedna piąta dzieci z
państw europejskich ma nadwagę. Ponad 1 mln zgonów rocznie w tym regionie
spowodowanych jest chorobami związanymi z nadmierną masą ciała. Występowanie nadwagi i
otyłości wpływa także w istotny sposób na rozwój gospodarczy - aktualnie szacuje się, że
około 6% całości wydatków na ochronę zdrowia w Europie związanych jest z leczeniem
schorzeń powiązanych z występowaniem nadwagi i otyłości u osób dorosłych. Jednocześnie
należy wskazać, że koszty pośrednie nadwagi i otyłości, takie jak: wydatki związane z
przedwczesnymi zgonami, utratą zdolności do pracy, świadczeniami socjalnymi, stanowią
ponad 12% całości wydatków państw europejskich przeznaczanych na ochronę zdrowia.
Również w Polsce, tak jak w innych krajach regionu, w szybkim tempie zwiększa się
występowanie nadwagi i otyłości w społeczeństwie. W ciągu niespełna 15 lat (od 1991 r. do
2005 r.) nastąpił istotny (blisko 22%) wzrost otyłości wśród mieszkańców. Na realizację
programu konieczne będzie zapewnienie dodatkowych środków w budżecie ministra
właściwego do spraw zdrowia w wysokości 60 mln zł rocznie.
Kwota niezbędna na realizację programu profilaktyki otyłości została oszacowana we
współpracy z Instytutem Żywności i Żywienia w oparciu o rekomendacje Światowej
Organizacji Zdrowia i Komisji Europejskiej, zalecenia jednostek naukowych zajmujących się
żywieniem, propozycje działań przedstawianych na forum Parlamentarnego Zespołu ds.
Przeciwdziałania i Rozwiązywania Problemów Otyłości, Rady ds. Diety, Aktywności
Fizycznej i Zdrowia oraz Międzyresortowego Zespołu Koordynacyjnego Narodowego
Programu Zdrowia, a także o doświadczenia Ministerstwa Zdrowia związane z realizacją
Narodowego Programu Zapobiegania Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom
Niezakaźnym poprzez Poprawę Żywienia i Aktywności Fizycznej na lata 2007-2011 POL-
HEALTH. W programie przewiduje się następujące grupy działań:
1) planowanie i dobór efektywnych i sprawdzonych działań w oparciu o dane dotyczące
rozpowszechnienia problemów zdrowotnych związanych z żywieniem oraz ich skutków
zdrowotnych i ekonomicznych;
18

2) regularny monitoring sposobu żywienia, stanu odżywienia;
3) promocję zdrowia i edukację przy zastosowaniu nowoczesnych systemów
interaktywnych i technologii informacyjno-komunikacyjnych, w tym prowadzenie
powszechnej edukacji zdrowotnej skierowanej do kobiet w ciąży i karmiących (w tym
promocja karmienia piersią z uwzględnieniem problemów z laktacją), dzieci,
młodzieży, osób dorosłych, osób starszych;
4) zapobieganie nadwadze i otyłości, w tym przez wspieranie poprawy żywienia
zbiorowego w szkołach;
5) ułatwienie dostępu do wysokiej jakości usług profilaktycznych i leczniczych, w tym
zachęcanie do tworzenia i prowadzenia grup wsparcia dla osób z otyłością, jako
skutecznego modelu leczenia otyłości.
Projektowana ustawa określi zasady i sposób finansowania zadań z zakresu zdrowia
publicznego, tj. na podstawie konkursu ofert, lub na wniosek podmiotów wskazanych w NPZ,
spełniających kryteria formalne. Tryb wnioskowy będzie dopuszczalny jedynie w sytuacji, w
której zadanie powinno być realizowane przez podmioty wskazane w NPZ jako realizatorzy i w
NPZ określi się, że powierzenie danego zadania następuje na wniosek tych podmiotów. Do
powierzenia realizacji tych zadań nie będą miały zastosowania przepisy o zamówieniach
publicznych oraz przepisy o prowadzeniu działalności pożytku publicznego na podstawie
zlecenia realizacji zadań publicznych, o których mowa w rozdziale 2 ustawy z dnia 24 kwietnia
2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
Interwencje z zakresu zdrowia publicznego muszą być wdrażane w oparciu o aktualny stan
wiedzy naukowej. W chwili obecnej istotnym problemem jest źródło finansowania regularnych
badań epidemiologicznych dotyczących skali występowania chorób i czynników ryzyka. Z
uwagi na konieczność prowadzenia prozdrowotnej polityki publicznej w oparciu o obiektywne,
rzetelne i wiarygodne dane nie mniej niż 10% środków planowanych do przeznaczenia na
relizację NPZ rocznie będzie przeznaczać się na realizację zadań polegających na:
1) monitorowaniu i ocenie stanu zdrowia i jakości życia społeczeństwa;
2) identyfikacji i analizie rozpowszechnienia czynników ryzyka przyczyniających się
do pogorszenia stanu zdrowia społeczeństwa;
3) identyfikacji przyczyn nierówności w zdrowiu;
4) inicjowaniu i prowadzeniu badań naukowych, w tym badań zmierzających do oceny
zależności pomiędzy czynnikami szkodliwymi dla zdrowia lub innymi czynnikami
ryzyka a zdrowiem, oraz badań dotyczących oceny skuteczności i efektywności działań
z zakresu zdrowia publicznego.
19

Na początkowym etapie realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego udział finansowania
tych zadań w całości wydatków będzie dość istotny, z uwagi na konieczność rozpoczęcia
monitorowania wielu dotychczas nie badanych, lub badanych jedynie fragmentarycznie
obszarów zdrowia.
6. Zmiany w przepisach obowiązujących
Zmiany w przepisach obowiązujących obejmują stopniową konsolidację programów
profilaktyki uzależnień o zasięgu krajowym oraz Narodowego Programu Zdrowia
Psychicznego. Docelowo planuje się realizację tych programów na postawie przepisów
projektowanej ustawy i finansowanie ich ze źródeł w niej wskazanych. W okresie
przejściowym kończące się programy będą mogły być dofinansowane i realizowane ze
środków określonych w ustawie. Wskazano również, że przy opracowywaniu programów
profilaktyki narkomanii i uzależnienia od alkoholu jednostki samorządu terytorialnego
uwzględniają cele NPZ dotyczące profilaktyki uzależnień.
Kolejną istotną zmianą, wynikającą z wniosków z realizacji Narodowego Programu Ochrony
Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015 (przyjętego rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia
28 grudnia 2010 r.w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego) jest
zdefiniowanie w projektowanej regulacji centrów zdrowia psychicznego, które mają stanowić
podstawową formę organizacyjną odpowiedzialną za ochronę zdrowia psychicznego – jednego z
kluczowych obszarów zainteresowania zdrowia publicznego. Centra będą sprawować
kompleksową opiekę psychiatryczną, udzielając opieki środowiskowej, ambulatoryjnej, dziennej
oraz w razie potrzeby stacjonarnej. Projektowana regulacja zostanie uzupełniona o określenie
warunków funkcjonowania centrów jako podmiotów udzielających świadczeń opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych w odpowiednich aktach wykonawczych. Narodowy
Fundusz Zdrowia określi również sposób finansowania centrów, pozwalający na zapewnienie
kompleksowej opieki na danym obszarze.
Projektowane centra powinny obejmować opieką obszar, na którym mieszka od 50 do200 tys.
mieszkańców, a zatem docelowo w każdym powiecie, dużej gminie lub dzielnicy dużego miasta,
jednakże stosownie do lokalnych potrzeb (zgodnie z wytycznymi określonymi w Narodowym
Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015). Przewiduje się, że spójny
terytorialnie obszar zabezpieczenia świadczeń w ramach centrum będzie określany przez
dyrektora oddziału wojewódzkiego NFZ i będzie uwarunkowany wielkością populacji i
warunkami geograficzno-terytorialnymi danego obszaru. Przewiduje się, że celem
szczegółowego sposobu określenia obszarów terytorialnych, dla których przeprowadzane będą

14 Dz. U. z 2011 r. Nr 24, poz. 128.
20

postępowania w sprawie zawarcia umowy o udzielanie świadczeń opieki psychiatrycznej,
minister właściwy do spraw zdrowia wyda rozporządzenie, o którym mowa w art. 139 ust. 10
ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych.
Zmieniona zostanie również ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu
zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi w zakresie wynikającym z konieczności zmian w załączniku
dotyczącym wykazu chorób zakaźnych. Ostatnie lata ujawniły dużą dynamikę pojawiania się
nowych chorób, a także zmian w występowaniu geograficznym albo przebiegu i obrazie
klinicznym chorób już istniejących. Oprócz wirusa SARS, który spowodował epidemię w 2003 r.
w Azji Południowo- Wschodniej (od tego czasu nie stwierdzono jego ponownego krążenia wśród
ludzi), w 2012 r. na Bliskim Wschodzie pojawił się kolejny wirus z rodziny Coronaviridae -
MERS-CoV. W 2007 r. na obszar Europy (Włochy) dotarła przenoszona przez komary
Chikungunya, natomiast trwająca w krajach Afryki Zachodniej od 2014 r. epidemia, zaliczanej
do wirusowych gorączek krwotocznych, gorączki Ebola zmieniła radykalnie obraz kliniczny i
przybrała postać zachorowań z dominującymi objawami z układu pokarmowego (z jedynie w
bardzo niewielkiej liczbie występującymi przypadkami objawów krwotocznych). Choroby
zakaźne przebiegające z ciężką niewydolnością narządową i spowodowaną nią wysoką, sięgającą
kilkudziesięciu procent śmiertelnością stanowią istotny problem zdrowia publicznego, podobnie
jak zjawisko narastającej lekooporności i związanymi z nim zakażeniami biologicznymi
czynnikami chorobotwórczymi opornymi na antybiotyki kluczowe dla leczenia. Fakty te
powodują konieczność objęcia ustawodawstwem nowych chorób, a także dokonania
proponowanych zmian w zakresie kryteriów klasyfikowania i nazewnictwa chorób już
istniejących.
7. Rozwiązania międzynarodowe
Wiele krajów rozwiniętych prowadzi skoordynowane działania na rzecz zdrowia publicznego.
Rozwiązania stosowane w państwach członkowskich Unii Europejskiej są bardzo zróżnicowane
pod względem organizacji i finansowania. Ponadto zakres przedmiotowy w sposób istotny różni
się między krajami.
Państwa członkowskie Unii Europejskiej regulują zdrowie publiczne ustawowo już od wielu lat.
Przykładowo Wielka Brytania przyjęła pierwszą ustawę o zdrowiu publicznym już w 1848 r. Jej
celem była przede wszystkim walka z epidemią cholery, ale również poprawa warunków
sanitarnych w miastach. W chwili obecnej odpowiedzialność za regulacje i wykonywanie zadań
z zakresu zdrowia publicznego (w tym sprawy dotyczące bezpieczeństwa żywności oraz

15 Zdrowie publiczne, wybrane zagadnienia… str. 13.