Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw

Rady do Spraw Uchodźców uprawniającą ich do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej. Z danych statystycznych Urzędu do Spraw Cudzoziemców wynika, że średnia
liczba pozytywnie rozpatrzonych przez Radę do Spraw Uchodźców odwołań to rocznie
ok. 54. Przy założeniu, że 100% tej liczby cudzoziemców pozostanie w Polsce, ich
sytuacja finansowa ulegnie znaczącej poprawie i uda się od nich wyegzekwować koszty
udzielonej pomocy prawnej, to w takim przypadku możliwa do odzyskania jest kwota
57 240 zł rocznie: 1060 zł × 54 = 57 240 zł. Kwota 1060 zł oznacza koszt udzielonej
pomocy prawnej (660 zł reprezentacja prawna + 400 zł konieczne tłumaczenia). Te
założenia są jednak nierealne. Na podstawie dotychczasowych doświadczeń Urzędu do
Spraw Cudzoziemców bardzo optymistycznym założeniem będzie, jeżeli ww.
przesłanki (pozostanie w Polsce, znacząca poprawa sytuacji finansowej i
wyegzekwowanie w 100% kosztów udzielonej pomocy prawnej) zostaną spełnione
przez połowę z 54 cudzoziemców. W takim przypadku możliwa do odzyskania jest
kwota 28 620 zł rocznie: 1060 zł × 27 = 28 620 zł. Należy w tym miejscu wyraźnie
podkreślić, że przedstawione wyliczenia dotyczące liczby spraw w zakresie badania,
czy sytuacja finansowa cudzoziemca uległa znaczącej poprawie oraz czy osoba ta nadal
przebywa w Polsce, dotyczą tylko pierwszego roku. Przy założeniu, że przez okres 5 lat
będzie konieczne przeprowadzanie takiego badania, w kolejnych latach liczba spraw
będzie stale narastała w związku z tym, że co roku będą składane kolejne odwołania do
Rady do Spraw Uchodźców. W rezultacie będzie to powodować zwiększanie kosztów
wynikających z konieczności przeprowadzania badania, czy sytuacja finansowa
cudzoziemca uległa znaczącej poprawie oraz czy osoba ta nadal przebywa w Polsce.
Dyrektywa 2013/32/UE w art. 20 ust. 3 przewiduje ponadto możliwość nieudzielania
nieodpłatnej pomocy prawnej, w przypadku gdy w ocenie sądu lub innego właściwego
organu odwołanie wnioskodawcy nie ma realnych szans powodzenia. Projekt nie
przewiduje takiej regulacji. To rozwiązanie nie znajduje bowiem zastosowania w
polskim systemie prawnym, w którym nie przewidziano uznawania środków
zaskarżenia jako niemających szans powodzenia. Konstrukcja tego przepisu wskazuje
na to, że może on być stosowany w tych państwach członkowskich, w których system
prawa przewiduje istnienie organu, który wstępnie może badać, czy odwołanie ma
realne szanse powodzenia. W polskim systemie prawnym takiego organu nie ma.
Ponadto należy zauważyć, że odwołanie nie wymaga zachowania żadnych
sformalizowanych warunków, których niespełnienie powodowałoby odrzucenie
34
odwołania. Wystarczy, że strona odwołująca się wyrazi niezadowolenie z treści
orzeczenia wydanego przez organ pierwszej instancji. Zatem nie można z góry założyć,
że odwołanie nie będzie miało szans powodzenia.
Obowiązek zapewnienia nieodpłatnej pomocy prawnej wynikającej z przepisów
dyrektywy 2013/33/UE będzie realizowany poprzez przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia
2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Zgodnie z dyrektywą
2013/33/UE prawo do nieodpłatnej pomocy prawnej powinno przysługiwać przed
sądem pierwszej instancji. O ile w przypadku dyrektywy 2013/32/UE za sąd można
uznać Radę do Spraw Uchodźców, to w rozumieniu dyrektywy 2013/33/UE sądem
należy uznać wojewódzki sąd administracyjny. W przypadku bowiem decyzji o
odmowie udzielenia pomocy socjalnej lub pozbawieniu tej pomocy nie przysługuje
odwołanie do Rady do Spraw Uchodźców, tylko wniosek o ponowne rozpatrzenie
sprawy przez Szefa Urzędu.
Proponowane zmiany w zakresie tytułu rozdziału 5 w dziale II oraz art. 70 ust. 1 pkt 2 i
art. 74 ust. 1, ust. 2 pkt 3 i ust. 4 mają przede wszystkim charakter redakcyjny.
Wynikają z konieczności dostosowania ww. przepisów do terminologii używanej w
dyrektywie 2013/32/UE oraz z utraty mocy rozporządzenia Rady (WE) nr 343/2003 z
dnia 18 lutego 2003 r. ustanawiającego kryteria i mechanizmy określania Państwa
Członkowskiego, które jest odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o azyl złożonego
w jednym z Państw Członkowskich przez obywatela kraju trzeciego.
Zmiana art. 71 ma na celu zapewnienie osobom korzystającym z pomocy socjalnej w
postaci świadczenia pieniężnego finansowania przejazdów środkami transportu
publicznego, tak jak mają zapewnione to obecnie osoby korzystające z pomocy
udzielanej w ośrodku. Będzie to dotyczyć finansowania przejazdów środkami
transportu publicznego w celu wzięcia udziału w postępowaniu w sprawie udzielenia
ochrony międzynarodowej, w celu leczenia lub poddania się szczepieniom ochronnym
lub w innych szczególnie uzasadnionych przypadkach, do których można zaliczyć:
dojazd do apteki po leki, które w danym momencie nie są dostępne w punkcie
medycznym ośrodka, a niezbędne są do zachowania kontynuacji leczenia, czy też zakup
biletu miesięcznego dla dzieci uczęszczających do szkoły w mieście. Zastosowana w
przepisie klauzula generalna ma na celu uwzględnienie zmieniających się warunków i
okoliczności. Wprowadzane rozwiązanie zmniejszy dysproporcję w zakresie udzielanej
pomocy między cudzoziemcami korzystającymi z pomocy w postaci świadczenia
35
pieniężnego a cudzoziemcami przebywającymi w ośrodkach. Regulacja nie spowoduje
dodatkowych skutków finansowych dla budżetu państwa. Wskazane zadanie będzie
finansowane z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister właściwy do
spraw wewnętrznych, ze środków będących w dyspozycji Szefa Urzędu do Spraw
Cudzoziemców. Proponowana zmiana ma na celu zapewnienie wnioskodawcom
godnego poziomu życia, do czego zobowiązuje art. 20 ust. 5 zdanie 3 dyrektywy
2013/33/UE.
Zmiany w art. 74 ust. 3 i art. 75 wynikają z przejęcia przez Komendanta Głównego
Straży Granicznej zadania związanego z finansowaniem pomocy w dobrowolnym
powrocie cudzoziemcowi, wobec którego została wydana decyzja o odmowie nadania
statusu uchodźcy lub udzielenia ochrony uzupełniającej. Obecnie zadanie to jest
realizowane przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Komendant Główny Straży
Granicznej realizuje już zadanie dotyczące finansowania pomocy w dobrowolnym
powrocie cudzoziemcom wskazanym w art. 334 ust. 2 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r.
o cudzoziemcach. W związku z tym stosowne zmiany zostały również wprowadzone w
tej ustawie. Zmiana ta służy zapewnieniu spójności ustawy o udzielaniu ochrony,
ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach oraz Porozumienia między
Ministrem Spraw Wewnętrznych a Międzynarodową Organizacją do Spraw Migracji w
zakresie współpracy w dziedzinie dobrowolnych powrotów cudzoziemców
opuszczających terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Charakter czysto redakcyjny mają także zmiany brzmienia art. 75 ust. 3a i art. 75a
ust. 1. Z kolei dodawany w art. 75a ust. 3 służy dostosowaniu prawa krajowego do
rozporządzenia 604/2013, a w szczególności zapewnia powiadomienie organów Straży
Granicznej, odpowiedzialnych za stosowanie rozporządzenia w zakresie przekazywania
cudzoziemca do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej odpowiedzialnego
za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i za współpracę z tymi
państwami w tym zakresie, o losach cudzoziemca, który miał się przemieścić do innego
państwa członkowskiego bez eskorty.
W celu zapewnienia zgodności z art. 20 ust. 4 dyrektywy 2013/33/UE proponuje się
zmianę brzmienia ust. 1 w art. 76. Ponadto, w związku z zaprojektowanym art. 54
regulującym zasady doręczania pism w postępowaniach w sprawach udzielenia ochrony
międzynarodowej, proponuje się uchylenie ust. 3 w art. 76 jako zbędnego.
36
W art. 78 w ust. 2 proponuje się, aby ponowne udzielenie pomocy cudzoziemcowi,
którego dwukrotnie pozbawiono pomocy socjalnej, mogło nastąpić wyłącznie przez
wypłatę świadczenia pieniężnego w wysokości połowy świadczenia pieniężnego, a nie
jak obecnie w jednej trzeciej wysokości. Skala tego zjawiska jest znikoma (2 lub 3
przypadki rocznie). Proponowana zmiana wynika z konieczności wdrożenia art. 20
ust. 5 zdanie 3 dyrektywy 2013/33/UE, który zobowiązuje do zapewnienia
wnioskodawcom godnego poziomu życia. W obecnie obowiązującym stanie prawnym
wypłata świadczenia pieniężnego w wysokości jednej trzeciej świadczenia w przypadku
samotnego cudzoziemca oznacza kwotę 250 zł na miesiąc na pokrycie we własnym
zakresie kosztów pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (świadczenie
pieniężne wypłacane w normalnej wysokości to 25 zł na dzień: 25 zł × 30 dni = 750 zł ×
1/3 = 250 zł). Taka kwota nie daje żadnych realnych możliwości utrzymania się we
własnym zakresie. Cudzoziemiec w ramach tych środków musi bowiem zorganizować
sobie m.in. miejsce zamieszkania, wyżywienie, środki higieny osobistej. Ponadto
większość cudzoziemców ma problemy z podjęciem zatrudnienia, a co za tym idzie z
pozyskaniem dodatkowych środków finansowych. Należy zauważyć, że wysokość
świadczeń pieniężnych na pokrycie we własnym zakresie kosztów pobytu na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej pozostaje bez zmian od 2005 r., natomiast rzeczywiste koszty
utrzymania się, w tym wynajęcie mieszkania lub pokoju oraz zakup żywności, znacznie
wzrosły. Proponując zwiększenie wysokości pomocy w przypadku dwukrotnego
pozbawienia pomocy socjalnej, wzięto pod uwagę wysokość minimum socjalnego,
które w 2005 r. wynosiło 844,13 zł dla gospodarstwa jednoosobowego przy wzroście tej
kwoty w roku 2013 do 1 061,27 zł. Wskazuje to, że obecna wysokość pomocy w
kwocie 250 zł jest daleka od minimum egzystencjonalnego, które w 2005 r. wynosiło
385,09 zł, a w roku 2013 wzrosło do 541,91 zł. Regulacja nie spowoduje dodatkowych
skutków finansowych dla budżetu państwa. Wskazane zadanie będzie finansowane z
budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw
wewnętrznych, ze środków będących w dyspozycji Szefa Urzędu do Spraw
Cudzoziemców.
Z tych samych względów podobne rozwiązanie zostało zaproponowane w art. 81 ust. 3,
w przypadku gdy cudzoziemiec nie wyraża zgody na badania lekarskie lub niezbędne
zabiegi sanitarne ciała i odzieży. Zmiana brzmienia art. 81 ust. 3 polegająca na
wskazaniu obok państwowego inspektora sanitarnego, państwowego inspektora
37
sanitarnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jako organu, który należy zawiadomić
w przypadku niewyrażenia zgody przez cudzoziemca na badania lekarskie lub
niezbędne zabiegi sanitarne ciała i odzieży, jest związana z brzmieniem art. 30 ust. 5.
Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji
Sanitarnej (Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1263, z późn. zm.) w Policji, Państwowej
Straży Pożarnej, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, jednostkach
organizacyjnych podległych i nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw
wewnętrznych, podmiotach leczniczych tworzonych przez ministra właściwego do
spraw wewnętrznych, urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw
wewnętrznych oraz w jednostkach organizacyjnych Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Agencji Wywiadu i Centralnego Biura Antykorupcyjnego zadania
Państwowej Inspekcji Sanitarnej wykonuje Państwowa Inspekcja Sanitarna
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
W celu zapewnienia takich samych reguł doręczania pism w sprawach dotyczących
pomocy socjalnej jak w postępowaniach w sprawach udzielania ochrony
międzynarodowej, w art. 78a proponuje się odesłanie do art. 54.
Propozycje zmian w art. 80a, art. 81 ust. 1 i 5, art. 82a pkt 3, art. 82c ust. 2 pkt 2,
art. 85, art. 86 ust. 1 pkt 4, art. 86b ust. 2, art. 86c, art. 86d pkt 1, art. 86h, art. 86i ust. 2,
art. 86j ust. 2, art. 89p mają charakter redakcyjno-legislacyjny. Są konsekwencją
dostosowania do terminologii używanej w dyrektywie 2013/32/UE, utraty mocy
rozporządzenia Rady (WE) nr 343/2003 z dnia 18 lutego 2003 r. ustanawiającego
kryteria i mechanizmy określania Państwa Członkowskiego, które jest odpowiedzialne
za rozpatrzenie wniosku o azyl złożonego w jednym z Państw Członkowskich przez
obywatela kraju trzeciego oraz zmiany numeracji przepisów w nich przywołanych.
W celu zapewnienia zgodności z art. 18 ust. 6 zdanie pierwsze dyrektywy 2013/33/UE
proponuje się zmianę brzmienia art. 82 ust. 1 pkt 6. Zgodnie z art. 18 ust. 6 zdanie
pierwsze dyrektywy 2013/33/UE państwa członkowskie zapewniają ograniczenie
przenoszenia wnioskodawców z jednego miejsca zakwaterowania do innego do
przypadków, gdy jest to niezbędne. Obecne odniesienie się w art. 82 ust. 1 pkt 6 tylko
do pojęcia „względów organizacyjnych” wydaje się niewystarczające.
Dodanie w art. 82a określającym prawa cudzoziemca przyjętego do ośrodka pkt 8
wskazującego na prawo do kontaktów ze swoim pełnomocnikiem w warunkach
38