Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

również z 1998 roku. Szczególnie przypadek Matthew Sheparda, młodego (w chwili śmierci
miał niespełna 22 lata) geja z Wyoming, uprowadzonego, okradzionego, torturowanego i
pozostawionego na śmierć (obu sprawców skazano na karę podwójnego dożywotniego
pozbawienia wolności bez możliwości zwolnienia), wstrząsnął opinią publiczną w USA i
zainicjował zmianę prawa. Dopiero śmierć Matthew Sheparda uświadomiła odpowiednio
dużej części społeczeństwa amerykańskiego (oraz amerykańskiej klasy politycznej), że
problem homofobii, zakorzenionej w kulturze równie mocno, jak w Polsce, nie może być
zbywany, że wymaga rozwiązania także w sferze prawa karnego i to na szczeblu federalnym.
W świetle przedstawionych niżej danych jest oczywiste, że nie można dziś ulec pokusie i
stwierdzić, że zmiany wymagają kultura i świadomość społeczna, a nie prawo, w tym prawo
karne. Takie podejście jest w istocie zaproszeniem do bezczynności. Co gorsze, oznacza ono
również przyzwolenie na dyskryminację. Paradoksalnie, zmiana prawa jest najłatwiejszym do
wykonania i najmniej kosztownym zadaniem państwa w walce z dyskryminacją.

Projektowana zmiana w świetle ponadustawowych aktów normatywnych i funkcji
prawa
Wskazany wyżej cel projektowanej nowelizacji ma jednoznacznie antydyskryminacyjny
charakter, sięgając w pierwszym rzędzie do konstytucyjnego:
1. zakazu dyskryminacji z jakiegokolwiek powodu (art. 32 ust. 2 Konstytucji RP),
2. zasady równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 zd. pierwsze Konstytucji RP),
3. nakazu traktowania wszystkich w równy sposób przez władze publiczne (art. 32 ust. 1
zdanie drugie Konstytucji RP).
Przywołane postanowienia Konstytucji RP znajdują też potwierdzenie w zobowiązaniach
międzynarodowych Rzeczpospolitej Polskiej. Ograniczając się w tym zakresie do trzech
najwyrazistszych przykładów zakazów dyskryminacji niezależnie od przesłanek, można
przywołać:
1.
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz. U. z 1977 roku, Nr 38,
poz. 167), którego art. 26 stanowi:
Wszyscy
są równi wobec prawa i są uprawnieni bez żadnej dyskryminacji do jednakowej
ochrony prawnej. Jakakolwiek dyskryminacja w tym zakresie powinna być ustawowo
zakazana oraz powinna być zagwarantowana przez ustawę równa dla wszystkich i
skuteczna ochrona przed dyskryminacją z takich względów, jak: rasa, kolor skóry, płeć,
język, religia, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja
majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności;

5
2.
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (Dz. U. z 1977
roku, Nr 38, poz. 169), którego art. 2 ust. 2 stanowi:
Państwa Strony niniejszego Paktu zobowiązują się zagwarantować wykonywanie praw
wymienionych w niniejszym Pakcie bez żadnej dyskryminacji ze względu na rasę, kolor
skóry, płeć, język, religię, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub
społeczne, sytuację majątkową, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności;
3.
Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz. U. z 1993 roku,
Nr 61, poz. 284), której art. 14 stanowi:

Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji powinno być
zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa, kolor skóry,
język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne,
przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych
przyczyn.
Wskazać należy, że wyżej wymienione zapisy Konstytucji RP nie doczekały się - jak dotąd –
pełnego odzwierciedlenia w obowiązujących regulacjach prawnokarnych. Jak się wydaje,
zdecydowały o tym – nieaktualne z dzisiejszego punktu widzenia - uwarunkowania
społeczno-obyczajowe. Obecny stan ochrony prawnokarnej nie odpowiada współczesnym
potrzebom społecznym, kształtowanym m.in. przez coraz pełniejszą i wyraźniejszą obecność
w przestrzeni publicznej przedstawicieli grup do tej pory wykluczanych, marginalizowanych i
lekceważonych:
 kobiet,
 osób transpłciowych, w tym przede wszystkim osób transseksualnych,
 osób starszych,
 osób niepełnosprawnych,
 osób homoseksualnych i osób biseksualnych.
Obowiązujące regulacje nie uwzględniają też nowych lub wcześniej nieobecnych bądź
marginalizowanych zagrożeń, przed jakimi chronić winno prawo karne. Najwyraźniejszym z
tych zagrożeń jest zjawisko homofobii – irracjonalnego, faktycznie bezpodstawnego, ale
kulturowo zakorzenionego i przybierającego rozmaite formy lęku przed osobami
biseksualnymi i osobami homoseksualnymi – odpowiedzialne za ich dyskryminację
społeczną, wykluczenie, potępienie, nienawiść oraz agresję wobec tych osób.
Uwzględnienia wymaga też zjawisko transfobii, stanowiące swoisty odpowiednik homofobii,
wymierzony wobec osób transpłciowych. Wyróżnikiem tej grupy osób nie jest orientacja
seksualna, ale szeroko pojęta tożsamość płciowa, tj. przynależność danej osoby do danej płci

6
biologicznej, względnie sytuowanie się pomiędzy płciami biologicznymi, a ponadto relacja
płci biologicznej i płci psychicznej do płci społecznej (płci kulturowej, ang. gender).
Najszerzej znaną postacią transpłciowości jest transseksualność, tj. brak zgodności między
płcią biologiczną a płcią psychiczną (jedyny sposób usunięcia niezgodności to dopasowanie
płci biologicznej do płci psychicznej zabiegami chirurgicznymi i terapią hormonalną).
Spektrum transpłciowości jest jednak dużo szersze. Najogólniej ujmując, tożsamość osoby
transpłciowej nie pokrywa się z konwencjonalnymi poglądami na temat rodzaju męskiego i
żeńskiego, ale łączy oba rodzaje lub przemieszcza się pomiędzy nimi.
Pod wieloma względami podobny do homofobii oraz transfobii jest mechanizm
stygmatyzowania ale także wiktymizacji osób niepełnosprawnych oraz osób starszych. Jest
swoistym kulturowym tabu, że osoby należące do tych grup padają ofiarą dyskryminacji a
także przestępstw należących do kategorii przestępstw z nienawiści.
Podobnie niejako w cieniu znajdują się czyny motywowane niechęcią i uprzedzeniami na tle
płci ofiar. Dosięgają przede wszystkim kobiet. Podobnie jak wyżej wymienione, także
przesłanka płci ofiary jako motyw przestępstwa z nienawiści jest uznawana za tabu – w
odniesieniu do kobiet uzasadnieniem jest ich szczególna pozycja w kulturze; kobiety
tradycyjnie postrzegane są jako wyposażone w dodatkową ochronę przed przemocą właśnie z
racji płci.
Przynajmniej częściową odpowiedzią na potrzebę dokonania odnośnych zmian
obowiązującego ustawodawstwa jest proponowana nowelizacja kodeksu karnego. Zarazem
czyni ona zadość niemal wszystkim wyróżnionym w doktrynie funkcjom prawa karnego:
 ochronnej (ochrona stosunków społecznych i ochrona dóbr należących do podmiotów
uczestniczących w tych stosunkach przed zamachami na nie),
 afirmacyjno-motywacyjnej (kształtowanie prawidłowych postaw zachowania poprzez
wskazywanie dóbr zasługujących na szacunek i ochronę),
 prewencyjno-wychowaczej (przyszłościowe oddziaływanie represji karnej, tak w
wymiarze indywidualnym jak i ogólnym),
 sprawiedliwościowej (kształtowanie oraz zaspokajanie poczucia sprawiedliwości
społecznej).


Tło proponowanych zmian art. 119 §1 kk, art. 256 § 1 kk i art. 257 kk
Proponowane zmiany art. 119 § 1 kk, art. 256 § 1 kk oraz art. 257 kk mają przede wszystkim
na celu zapewnienie osobom należącym do grup społecznych, które można wyróżnić

7
używając kryterium płci, tożsamości płciowej, niepełnej sprawności, wieku oraz orientacji
seksualnej, prawnokarnej ochrony przed tzw. hate crimes, przestępstwami motywowanymi
uprzedzeniami - przede wszystkim przed przejawami tzw. mowy nienawiści, ale także
przemocy fizycznej.

Mowa nienawiści
Mowa nienawiści (hate speech) jest pojęciem sformułowanym w piśmiennictwie państw
zachodnich na gruncie badań nad dyskryminacją i wykluczeniem społecznym. Uznaje się, że
mową nienawiści są wszelkie przejawy użycia języka w celu znieważenia, poniżenia bądź
pomówienia danej osoby lub grupy osób, wyróżnianych przy użyciu wybranej cechy bądź
kryterium, a także wywołania lub utrzymania nienawiści wobec takiej osoby lub osób.
Mowa nienawiści opiera się i odwołuje do przypisywanych zasadniczo wszystkim osobom z
danej grupy nieprawdziwych cech i charakterystyk, które – operując utrwalonym przez
kulturę stereotypem i uogólnieniem - pogarszają wizerunek społeczny i poczucie godności
osób z tej grupy. Jako przykłady można wymienić następujące twierdzenia:
 Cyganie, Romowie i Rumuni nie dbają o higienę osobistą, żebrzą, kradną i oszukują, a
zdobyte nieuczciwie pieniądze przeznaczają na hazard, rozpustę i wystawne domy;
 Murzyni są leniwi, wymagają nadzoru przy najprostszych pracach i nie mają
predyspozycji do pracy umysłowej;
 Niemcy są butni, prostaccy i brutalni, skłonni do narzucania innym swojej woli siłą, czują
respekt tylko przed tymi, których uważają za silniejszych od siebie;
 Rosjanie są biednymi, ograniczonymi prostakami o skłonności do alkoholu, którzy marzą
o tym, żeby militarnie zrekompensować sobie swoją dotychczasową niedolę;
 osoby narodowości lub pochodzenia żydowskiego są z gruntu złe, tchórzliwe, fałszywe,
zdradzieckie i chciwe;
 Polacy są pieniaczami oraz awanturnikami, nie potrafią solidnie ani wytrwale pracować,
kradną samochody, a ponadto notorycznie nadużywają alkoholu;

wiadkowie Jehowy to sekta, która urządza „pranie mózgu” swoim członkom i
wyzyskuje ich w sobie tylko znanych niecnych celach;
 osoby niewierzące próbują wszystkim dookoła narzucić swój punkt widzenia i zniszczyć
instytucje oparte na wierze, nie uczestnicząc w życiu duchowym same stawiają się poza
nawiasem społeczeństwa i zasługują na gorsze traktowanie;
 osoby wyznania prawosławnego nie są prawdziwymi chrześcijanami, tylko
nieprawomyślnymi odszczepieńcami;

8
 muzułmanie są niebezpiecznymi fanatykami, zdolnymi poświęcić swoje życie, żeby zabić
jak największą liczbę niewinnych ludzi;
 kobiety są predysponowane do innych – zasadniczo społecznie mniej prestiżowych,
mniej znaczących i gorzej płatnych – zawodów oraz funkcji, aniżeli mężczyźni (są
gorszymi kierowcami, bo brak im orientacji w przestrzeni i mają słaby refleks, nie nadają
się na stanowiska kierownicze, bo są zbyt emocjonalne i nie umieją podejmować
szybkich i zdecydowanych rozstrzygnięć, są matkami, więc powinny zasadniczo
pracować z dziećmi, jako nauczycielki, przedszkolanki i opiekunki, a inne zawody
pozostawić mężczyznom, znają się tylko na praniu, sprzątaniu i gotowaniu, więc tym
powinny się zajmować);
 mężczyźni są agresywni, brutalni, skłonni do alkoholu i przemocy, brak im wyczucia i
wrażliwości, nie powinni w związku z tym wykonywać niektórych zawodów,
wymagających tych cech, jednocześnie mężczyźni, którzy nie posiadają w/w – przecież
negatywnych - cech nie są uważani za „prawdziwych mężczyzn”;
 osoby z niepełnosprawnością, w szczególności z niepełnosprawnością intelektualną, nie
są pełnowartościowymi ludźmi, należy ich pilnować, żeby nie zrobili krzywdy sobie lub
otoczeniu, nie potrzeba im żadnych praw, bo nie umieją/nie mogą z nich korzystać, ich
uczucia (miłość, przyjaźń) ani pragnienia (założenia rodziny, posiadania przyjaciół,
wykonywania pracy) nie zasługują na uwzględnienie;
 osoby starsze, o ile są do tego zdolne fizycznie, mają się oddać do dyspozycji swoim
rodzinom, zajmując dziećmi i pomocą w domu, jeśli brak im sprawności fizycznej –
powinny usunąć się w cień i robić wszystko, żeby nie być ciężarem dla bliskich,
dodatkowo osoby starsze nie rozumieją współczesnego świata, zatem – podobnie jak
osób z niepełnosprawnością intelektualną - należy ich pilnować, żeby nie zrobiły
krzywdy sobie lub otoczeniu, ponadto osoby starsze nie mają prawa aspirować do
pełnego udziału w życiu prywatnym ani społecznym;
 osoby transpłciowe to szczególne połączenie emocjonalnego zaburzenia (najpewniej
homoseksualności) z innymi odchyleniami, skutkujące w szczególności przebieraniem się
„za kobietę” bądź „za mężczyznę”;
 osoby biseksualne – niezależnie od płci – są emocjonalne zaburzone i wymagają terapii,
która pomoże im się stać heteroseksualnymi kobietami i mężczyznami; według
alternatywnego poglądu osoby biseksualne – niezależnie od płci – powinny rozstrzygnąć,
czy są homoseksualne czy heteroseksualne, albowiem tylko udają biseksualność, która w
istocie nie istnieje; oba przytoczone poglądy zakładają, że osoby biseksualne są

9