Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

płciowej wśród czynów zabronionych; oraz nasilić działalność zwiększającą świadomość w
tym zakresie skierowaną na służby policyjne oraz opinię publiczną).
Rekomendacja pochodzi z setnej sesji Komitetu Praw Człowieka, która odbyła się w Genewie
11-29 października 2010 roku.

Rekomendacja CM/Rec( 2010) 5 Komitetu Ministrów Rady Europy z 31 marca 2010
roku
31 marca 2010 roku Komitet Ministrów Rady Europy przyjął rekomendację CM/Rec(2010)5
skierowaną do krajów członkowskich tej organizacji (Polska należy do Rady Europy od 1991
roku). Rekomendacja dotyczy walki z dyskryminacją na tle orientacji seksualnej oraz
tożsamości płciowej. W załączniku do rekomendacji odniesiono się zarówno do przestępstw
motywowanych uprzedzeniami jak i do mowy nienawiści.
Odnośnie hate crimes oraz innych zdarzeń motywowanych uprzedzeniami Komitet Ministrów
zarekomendował państwom członkowskim:
 zapewnienie skutecznych, szybkich i bezstronnych dochodzeń w sprawach, w których
można przypuszczać motywację związaną z orientacją seksualną lub tożsamością
płciową;
 uznanie motywacji związanej z orientacją seksualną lub tożsamością płciową za
okoliczność obciążającą i zaostrzającą wymiar kary;
 podjęcie odpowiednich kroków celem zachęcenia osób pokrzywdzonych przestępstwami
z nienawiści na tle orientacji seksualnej lub tożsamości płciowej do zgłaszania tych
przestępstw (wśród rekomendowanych działań znalazło się zapewnienie, aby osoby
zatrudnione w Policji, prokuraturze i sądownictwie miały stosowną wiedzę i
umiejętności, pozwalające rozpoznać przestępczość motywowaną uprzedzeniami oraz
udzielić odpowiedniego wsparcia osobom pokrzywdzonym i świadkom);
 podjęcie odpowiednich kroków celem zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony godności
przez osoby LGBT pozbawione wolności, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony, jaką
należy otoczyć osoby transpłciowe;
 gromadzenie oraz analizę danych dotyczących występowania i charakteru dyskryminacji
na tle orientacji seksualnej lub tożsamości płciowej.
Odnośnie mowy nienawiści Komitet Ministrów zarekomendował państwom członkowskim:
 podjęcie odpowiednich kroków dla zwalczenia wszelkich form wypowiedzi, w tym za
pośrednictwem mediów oraz Internetu, które można uznać za wywołujące lub szerzące
nienawiść lub inne formy dyskryminacji lesbijek, gejów, osób biseksualnych i osób

45
transpłciowych; mowa nienawiści powinna być zakazana i publicznie potępiana, ilekroć
wystąpi; działania w tym zakresie winny być zgodne z art. 10 Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz orzecznictwem Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka;
 zwiększenie świadomości władz publicznych oraz instytucji publicznych wszystkich
szczebli celem unikania wypowiedzi, zwłaszcza dla mediów, które można uznać za
legitymizację nienawiści lub dyskryminacji;
 aby osoby sprawujące urzędy publiczne lub w inny sposób reprezentujące państwo były
zachęcane do promowania praw człowieka przysługujących lesbijkom, gejom, osobom
biseksualnym i osobom transpłciowym.

Penalizacja homofobicznych i transfobicznych hate crimes w krajach Unii Europejskiej
Zgodnie z najnowszym raportem Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej
poświęconym dyskryminacji na tle orientacji seksualnej i tożsamości płciowej (Homophobia,
transphobia and discrimination on grounds of sexual orientation and gender identity,
Agencja Praw Podstawowych, Luksemburg, 2010), homofobiczne i transfobiczne hate crimes
są coraz powszechniejsze w ustawodawstwie karnym krajów UE.
Prawo karne Belgii, Danii, Estonii, Hiszpanii, Francji, Irlandii, Litwy, Holandii, Portugalii,
Rumunii, Szwecji, Słowenii oraz Wielkiej Brytanii przewiduje przestępstwa motywowane
uprzedzeniami na tle orientacji seksualnej i tożsamości płciowej. Równocześnie przepisy
ustaw karnych w Belgii, Danii, Hiszpanii, Finlandii, Francji, na Litwie, w Holandii,
Portugalii, Rumunii, Szwecji i Wielkiej Brytanii uznają, że popełnienie przestępstwa
motywowanego uprzedzeniami na tle orientacji seksualnej i tożsamości płciowej jest
okolicznością obciążającą. Uzupełniająco należy dodać, że choć prawodawstwo niemieckie
nie przewiduje kategorii przestępstw z nienawiści na tle orientacji seksualnej i tożsamości
płciowej, to kategorię taką wyodrębniło orzecznictwo; podobna sytuacja jest na Węgrzech. Na
tle wymienionych krajów Polska pozostaje jednym z niechlubnych wyjątków w Unii
Europejskiej, którego prawodawstwo ani orzecznictwo nie przewidują skutecznej ochrony
prawnokarnej przed przestępczością motywowaną homofobicznie i transfobicznie.

Orzecznictwo Europejskiego Trubynału Praw Człowieka
09 lutego 2012 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) wydał wyrok w sprawie
Vejdeland i inni przeciw Szwecji (skarga numer 1813/07).

46
Skarżący (Tor Fredrik Vejdeland, Mattias Harlin, Björn Täng oraz Niklas Lundström) wespół
z trzema innymi osobami, rozprowadzili w 2004 roku w jednej ze szwedzkich szkół około
100 ulotek stwierdzających m.in., że homoseksualność to „seksualna tendencja dewiacyjna”
(„deviant sexual proclivity”), która ma „moralnie niszczycielski wpływ na tkankę społeczną”
(„a morally destructive effect on the substance of socjety”) oraz odpowiada za rozwój
HIV/AIDS. Ulotki stwierdzały też, że „homoseksualne lobby” próbuje bagatelizować
zagrożenie pedofilią. Skarżący należą do organizacji, której angielska nazwa to „National
Youth”.
W 2005 roku szwedzki sąd skazał skarżących za przestępstwo z nienawiści. Skarżący
odwołali się od wyroku a następnie złożyli skargę od wyroku sądu II instancji do
szwedzkiego Sądu Najwyższego, który oddalił ją w 2006 roku. W postępowaniu skarżący
bronili się „twierdząc, że nie zamierzali wyrażać potępienia dla osób homoseksualnych jako
takich a celem ich działań było wszczęcie debaty o braku obiektywności w szwedzkich
szkołach” ("the applicants claimed that they had not intended to express contempt for
homosexuals as a group and stated that the purpose of their activity had been to start a debate
about the lack of objectivity in the education in Swedish schools").
W 2007 roku skarżący odwołali się do ETPC. Trybunał orzekł, że skarżący nie mają racji
twierdząc, że Szwecja - skazując ich za przestępstwo z nienawiści - naruszyła art. 10
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Trybunał uznał ponadto, że:
 skarżący mieli prawo wyrażania opinii, natomiast uczynili to w sposób nadmiernie
agresywny a ulotki zostały „narzucone” („imposed”) osobom uczęszczającym do szkoły
(umieszczono je na szafkach oraz wewnątrz szafek uczniowskich),
 kary nałożone na skarżących przez szwedzkie sądy (kary w zawieszeniu z grzywnami od
200 do 2000 Euro) nie były nadmierne, gdyż za to przestępstwo groziło skarżącym do
dwóch lat pozbawienia wolności.
Co najważniejsze, orzekając w przedmiotowej sprawie trybunał uznał, że dyskryminacja na
tle orientacji seksualnej jest równie poważna, co na tle przynależności rasowej
(„discrimination based on sexual orientation was as serious as discrimination based on »race,
origin or colour«”),

Wskazanie żródeł finansowania
Uchwalenie projektowanej ustawy nie pociąga za sobą obciążenia budżetu państwa ani
budżetów jednostek samorządu terytorialnego.


47
Odnośnie projektowanych aktów wykonawczych
W razie uchwalenia projektowanej ustawy wydanie nowych aktów wykonawczych nie jest
przewidziane.

Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Projektowana ustawa:
 jest zgodna z prawem Unii Europejskiej,
 nie jest ustawą wykonującą prawo Unii Europejskiej, o której mowa w art. 95a uchwały
Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z 30 lipca 1992 roku - Regulamin Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. z 1992 roku, Nr 26, poz. 185 z późn. zm.)
Ustalenia powyższe – w odniesieniu do projektu nowelizacji kodeksu karnego, nad którym
pracował Sejm VI kadencji (druk sejmowy numer 4253) - potwierdziła opinia Biura Analiz
Sejmowych znak BAS-WAPEiM-966/11 z 26 kwietnia 2011 roku (dołączona do projektu
nowelizacji w druku sejmowym numer 4253). Wobec charakteru różnic między niniejszym
projektem a jego poprzednikiem, tj. wobec rezygnacji z części proponowanych wówczas
zmian w art. 256 § 1 kk przy jednoczesnym braku nowych zmian, powołana wyżej opinia
Biura Analiz Sejmowych zachowała aktualność.

Konsultacje społeczne
Prace nad poprzednikiem niniejszego projektu, procedowanym przez Sejm VI kadencji (druk
sejmowy numer 4253) zainicjowano podczas ogólnopolskich spotkań organizacji społecznych
zajmujących się działalnością na rzecz osób biseksualnych, lesbijek, gejów oraz osób
transpłciowych w 2008 roku. Od tamtej pory stopniowo rozszerzano krąg podmiotów, z
którymi konsultowano projekt.
Proponowany w obu projektach (niniejszym i jego poprzedniku) kierunek zmian poparły
m.in.: Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Polskie Towarzystwo Prawa
Antydyskryminacyjnego, Fundacja Na Rzecz Osób Transpłciowych „Transfuzja”,
Towarzystwo Interwencji Kryzysowej, Stowarzyszenie „Lambda-Warszawa”, Stowarzyszenie
„Otwarte Forum”, Stowarzyszenie Przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii „Otwarta
Rzeczpospolita”, Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska
Linia”, Fundacja Autonomia, Stowarzyszenie Dni Równości i Tolerancji, Stowarzyszenie
Kobiet „Konsola”, Stowarzyszenie „Kampania Przeciw Homofobii” oraz Stowarzyszenie
„Pracownia Różnorodności”.

48
Konsultacje społeczne nad proponowanymi zmianami kodeksu karnego objęły m.in.
publiczną prezentację poprzedniego projektu, połączoną z panelem dyskusyjnym (Warszawa,
Austriackie Forum Kultury, 03 marca 2011 roku), konferencję naukową „Przestępstwa z
nienawiści w Polsce” (Toruń, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika, 17 maja 2011 roku) oraz publikacje w prasie drukowanej i elektronicznej. W toku
powyższych konsultacji poparcie dla kierunku zmian w kodeksie karnym wyraziły nie tylko
organizacje społeczne, ale także osoby reprezentujące naukę prawa (m.in. prof. Eleonora
Zielińska, prof. Marian Filar) oraz instytucje publiczne - Prokuraturę Generalną i Biuro
Rzeczniczki Praw Obywatelskich.
Niezależnie od powyższych konsultacji, za rozszerzeniem zakresu ochrony art. 119 § 1 kk,
art. 256 § 1 kk i art. 257 wypowiedziała się dr hab. Monika Płatek (vide „Zgłaszam problem.
Rzeczywistość osób homo- i biseksualnych w Polsce. Geje i lesbijki w Polsce – analiza badań
dotyczących indywidualnych przypadków dyskryminacji ze względu na orientację seksualną
prowadzonych w 2011 roku przez Stowarzyszenie »Lambda-Warszawa«”, Warszawa, 2011).


49