Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

zainteresowane wyłącznie współżyciem płciowym i pragną jego urozmaicenia obcując z
osobami różnej płci;
 kobiety homoseksualne boją się i nienawidzą mężczyzn, są emocjonalne zaburzone i
wymagają terapii, która pomoże im się stać heteroseksualnymi kobietami;
 mężczyźni homoseksualni są zniewieściali oraz zainteresowani wyłącznie współżyciem
płciowym, nie są zdolni do zbudowania trwałych więzi opartych na miłości i
partnerstwie, są emocjonalne zaburzeni oraz wymagają terapii, która pomoże im się stać
heteroseksualnymi mężczyznami.
Klimat dla mowy nienawiści buduje też formułowanie pod adresem wszystkich osób
należących do danej grupy nieprawdziwych, mglistych, a często wręcz absurdalnych
zarzutów, nie zawsze stawianych wprost - czasem w zawoalowanej formie, jako pozornie
niewinne przypuszczenie, domysł, wyraz zaniepokojenia, a w istocie – obraźliwa supozycja.
Przykładami takiego postępowania są:
 oskarżanie ydów o spiskowanie przeciwko jakiemuś krajowi, celem przejęcia nad nim
kontroli lub doprowadzenia do jego upadku,
 oskarżanie ydów o porywanie chrześcijańskich dzieci i przeprowadzanie na nich tzw.
mordów rytualnych,
 posądzanie organizacji działających na rzecz emancypacji osób homoseksualnych i osób
biseksualnych o związki z organizacjami przestępczymi i tzw. międzynarodową siatką
pedofilską,
 utożsamianie homoseksualnych mężczyzn z pedofilami,
 oskarżanie osób homoseksualnych o „promowanie” lub „propagowanie
homoseksualizmu”, co ma zagrażać przede wszystkim młodzieży.
Hate speech wywodzi się (a czasem jest z nim utożsamiana) z pierwszego stadium tzw. skali
Allporta, tj. z nieprzychylnymi werbalnymi uwagami na temat jakiejś osoby bądź grupy,
czynionymi nie wprost wobec tych osób, ale adresowanymi do szerokiego odbiorcy, niejako
za plecami samych zainteresowanych. Badając zjawisko społecznego okazywania uprzedzeń,
amerykański psycholog Gordon Allport wyróżnił pięć stadiów jego zaawansowania:
 antilocution (dziś hate speech),
 avoidance – celowe unikanie przez przedstawicieli większości obecności oraz
towarzystwa osoby lub osób należących do wykluczanej grupy (przejawy sięgają od
towarzyskiego ostracyzmu po segregację ludzi),

10
 discrimination – celowe nierówne traktowanie osoby bądź osób z wykluczanej grupy,
pozbawianie ich możliwości pełnego udziału w życiu społecznym np. przez ograniczanie
dostępu do wykształcenia, pracy, awansu zawodowego,
 physical attacks – celowe ataki fizyczne, mające na celu zniszczenie mienia osoby bądź
osób należących do wykluczanej grupy, a także spowodowanie obrażeń oraz śmierci u
tych osób,
 extermination – celowe, fizyczne wyniszczenie całej wykluczanej grupy.
W Nature of Prejudice (1954) G. Allport wskazywał i analizował, jak osiągnięcie jednego
stadium w społecznym okazywaniu uprzedzeń prowadziło do następnego stadium.
Przestrzegał tym samym przed lekceważeniem wszelkich przejawów nawet najniższego
stopnia uprzedzeń społecznych – dziś określanego mianem mowy nienawiści. Zdaniem
G. Allporta stadium to tworzy odpowiednią atmosferę do rozszerzenia akceptacji
dyskryminacji (uznania dyskryminacji za coś oczywistego, naturalnego i pożądanego),
właściwy grunt dla dalszych działań wymierzonych przeciwko wykluczanej osobie lub
grupie. Język kształtuje ludzką świadomość – przy takim założeniu ze wszech miar słuszne
pozostają ostrzeżenia G. Allporta przed rozwojem zjawiska, jakie określamy dziś mianem
mowy nienawiści. Państwo nie może dopuścić do sytuacji, w której język będzie narzędziem
dyskryminacji jakiejkolwiek grupy, tworzącym odpowiedni klimat i torującym drogę dla
dalszych jej przejawów.
Mowa nienawiści najczęściej przybiera postać obraźliwych i poniżających wypowiedzi, gróźb
bezprawnych oraz siania nienawiści skierowanej wobec osób należących do danej grupy.
Kierując się tragicznymi doświadczeniami historycznymi, w szczególności mając na uwadze
zbrodnie II wojny światowej, popełnione przede wszystkim na tle narodowościowym,
etnicznym i rasowym, polski ustawodawca zawarł w obowiązującym kodeksie karnym
przepisy penalizujące:
 przemoc lub groźbę bezprawną wymierzone wobec grupy osób lub poszczególnej osoby
z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub
z powodu jej bezwyznaniowości (art. 119 kk),
 nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych,
wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość (art. 256 § 1 kk),
 publiczne znieważenie grupy ludności albo poszczególnej osoby z powodu jej
przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej
bezwyznaniowości, a także naruszenie nietykalności cielesnej innej osoby z tych
powodów (art. 257 kk).

11
Wskazane przepisy mają zasadniczo przeciwdziałać kryminalnym przejawom ksenofobii,
antysemityzmu i rasizmu, a także przestępstwom dyskryminacji z uwagi na wyznanie i
bezwyznaniowość. W połączeniu z zasadą nullum crimen sine lege oznacza to, że przejawy
nienawiści wywołanej innymi przesłankami nie są penalizowane. Takie zawężenie ochrony
należy uznać za nieuzasadnione i prowadzące do pominięcia:
 kobiet (zagrożonych przez przejawy seksizmu oraz mizoginii),
 osób transpłciowych (zagrożonych przez przejawy transfobii),
 osób niepełnosprawnych,
 osób starszych (zagrożonych przez przejawy ageizmu),
 lesbijek, gejów i osób biseksualnych (zagrożonych przez przejawy homofobii).
Wymienione grupy różnią się liczebnością oraz przesłankami, dla których występuje ich
zagrożenie mową nienawiści i przemocą. Uwzględnienie w kryminalizacjach
antydyskryminacyjnych niektórych tylko przesłanek prowadzi nie tylko do zróżnicowania
intensywności ochrony prawnokarnej, lecz w konsekwencji również może być postrzegane
jako przejaw hierarchizacji (wartościowania) możliwych przyczyn dyskryminacji, co wydaje
się być sprzeczne z aktualnymi tendencjami międzynarodowego prawa
antydyskryminacyjnego, a zwłaszcza standardami unijnymi. Niewątpliwe jest natomiast, że
zróżnicowaniu temu należy przeciwdziałać, w pierwszym rzędzie nie dopuszczając do
rozpowszechnienia pierwszego stadium Allporta, czyli powstaniu – poprzez użycie mowy
nienawiści - atmosfery społecznego przyzwolenia na dalszą dyskryminację, z agresją fizyczną
włącznie.

Dostępna ochrona przed przestępstwami z nienawiści
Jak już wskazano, kodeks karny nie przewiduje sui generis przestępstw z nienawiści
ukierunkowanych na płeć, tożsamość płciową, wiek, niepełną sprawność ani orientację
seksualną. W obecnym stanie prawnym dobra osób bądź grup osób wyróżnianych przy
pomocy tych kryteriów są chronione przez prawo karne i cywilne na zasadach ogólnych.
Dlatego już w tym miejscu wskazać należy na słabość argumentacji, zgodnie z którą
wymienione grupy osób korzystają z należytej i wystarczającej ochrony prawnokarnej za
pośrednictwem przepisów art. 190 § 1 kk, art. 212 kk, art. 216 kk i art. 217 kk (dla
uproszczenia i z oszczędności miejsca w poniższym omówieniu przywołany zostanie tylko
przykład osób homoseksualnych i osób biseksualnych).
Przepis art. 190 § 1 kk (groźba karalna) przewiduje dwa znamiona przestępstwa:

12
 groźbę popełnienia zbrodni lub występku wobec danej osoby lub osoby dla niej
najbliższej,
 uzasadnioną obawę, że groźba ta zostanie spełniona.
W praktyce wymagane jest skonkretyzowanie adresata bądź adresatki groźby, poprzez
wymienienie tej osoby bądź przez jej wyraźne wskazanie w inny sposób. Groźby, nawet
pobicia i pozbawienia życia, kierowane pod adresem konkretnej grupy osób, np. klientów
lokalu założonego zasadniczo z myślą o osobach homoseksualnych i osobach biseksualnych,
nie są kwalifikowane ani z przepisu art. 190 § 1 kk ani z jakiegokolwiek innego przepisu
kodeksu karnego; zdarza się, że traktowane są wręcz jako niekaralne ostrzeżenie, które nie
upoważnia do jakichkolwiek kroków przewidzianych przez prawo karne. Dla porównania:
analogiczne groźby kierowane pod adresem osób uczęszczających do miejsca spotkań
mniejszości religijnej (miejsca kultu, miejsca pochówku), etnicznej, rasowej bądź
narodowościowej (ośrodka imigracyjnego, placówki kulturowej lub edukacyjnej), są
kwalifikowane z art. 119 § 1 kk i ścigane z urzędu. Nie jest przy tym wymagana
konkretyzacja osób, wobec których kierowane są groźby, podobnie jak nie jest wymagane
wystąpienie obawy przed ich spełnieniem – w związku z czym nie analizuje się tego, na ile
realne było spełnienie groźby.
Przepisy art. 212 § 1 kk (zniesławienie) i art. 212 § 2 kk (zniesławienie za pomocą środków
masowego komunikowania) przewidują karalność zachowania polegającego na pomówieniu
innej osoby bądź grupy osób o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w
opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu
lub rodzaju działalności. Podnosi się przy tym, że postępowanie bądź właściwość
pomówionego były negatywne z punktu widzenia opinii publicznej (ochrona czci zewnętrznej
pomówionego). Wszystkie badania opinii publicznej przeprowadzane w tym zakresie w
Polsce (szczegóły patrz niżej) wskazują na to, że homoseksualność sama w sobie jest cechą
postrzeganą jednoznacznie negatywnie (biseksualność jest z reguły całkowicie pomijana).
Choć świadomość społeczna jest w tym zakresie niezwykle niska, to orientacja seksualna jest
cechą obiektywną, niezależną od woli i wysiłków jakiejkolwiek osoby, nie może też –
podobnie jak np. kolor skóry - stanowić kryterium postrzegania ani oceny tej osoby.
Przypisywanie orientacji seksualnej negatywnych konotacji z zasady nie może zatem mieć
miejsca. Zniesławienie osoby nieheteroseksualnej poprzez samo ujawnienie jej orientacji
seksualnej, podobnie jak zniesławienie osoby heteroseksualnej przez błędne przypisanie jej
biseksualności lub homoseksualności, nie są zatem możliwe. Zniesławieniem będzie
natomiast takie zachowanie (przede wszystkim w formie wypowiedzi ustnej lub pisemnej),

13
które powiąże konkretną orientację seksualną z cechą będącą jednoznacznie negatywnie
postrzeganą a zarazem nieprawdziwą. Zniesławieniem będzie zatem nieprawdziwa
wypowiedź o faktach – np. określenie biseksualności lub homoseksualności mianem
zwyrodnienia, zboczenia, dewiacji czy choroby a także zestawienie ze sobą (przypisanie im
takiego samego lub zbliżonego negatywnego ładunku) np. homoseksualności, biseksualności
oraz pedofilii, zoofilii i nekrofilii.
Przepisy art. 216 kk (zniewaga) mają na celu ochronę czci wewnętrznej każdego człowieka,
zatem ochronę przed obrazą, która ma dotknąć jego samego. Problem ze stosowaniem art. 216
kk dla ochrony przed homofobicznie motywowaną mową nienawiści jest analogiczny do
zarysowanego wyżej w przypadku art. 212 kk. Osoba znieważona (w założeniu byłaby to
osoba homoseksualna bądź biseksualna) sama musiałaby uważać homoseksualność i/lub
biseksualność za cechy poniżające i obraźliwe, a nadto wykazać, że ich nie posiada.
Odmiennie przedstawia się sytuacja, w której zniewaga ma charakter wyzwiska czy innego
zwrotu powszechnie uznanego za obraźliwe, a nadto powiązanego z homoseksualnością czy
biseksualnością (np. cwel, ciota, lesba, pedał). Można przyjąć, że określenia takie są niejako
pejoratywne same z siebie, niezależnie od kontekstu orientacji seksualnej, i wyczerpują
znamię przestępstwa z art. 216 kk. O ile zatem nazwanie kogoś gejem lub lesbijką rodzi wyżej
zarysowane wątpliwości odnośnie skuteczności i celowości stosowania art. 216 kk (przede
wszystkim w kontekście walki z homofobią), o tyle użycie określeń takich jak cwel, ciota,
pedał i lesba nie budzi ich wcale.
Niezależnie od powyższego należy wskazać na słabość ochrony zapewnianej przez art. 212 kk
i art. 216 kk, wynikającą z prywatnoskargowego charakteru tych przestępstw.
W przypadku art. 119 § 1 kk, art. 256 § 1 kk oraz art. 257 kk, gdzie ściganie następuje z
oskarżenia publicznego, zaangażowanie osoby pokrzywdzonej w postępowanie karne można
ograniczyć do:
 złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa (choć zawiadomienie może złożyć
także inna osoba),
 złożenia zeznań w postępowaniu przygotowawczym
 złożenia zeznań w postępowaniu sądowym.
Osoba pokrzywdzona zasadniczo nie ponosi żadnych kosztów związanych ze swoim
udziałem w postępowaniu karnym, a jeśli takie koszty wystąpią, to przysługuje jej ich zwrot
(w szczególności za dojazd do sądu z innej miejscowości). Osoba pokrzywdzona zasadniczo
nie ponosi też konsekwencji swojego udziału w postępowaniu karnym w sferze pracy –
pracodawca jest bowiem zobowiązany zwolnić ją od pracy oraz wydać zaświadczenie

14