Rządowy projekt ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa

Prawo do otrzymania bezpłatnej pomocy uzależnione jest zasadniczo od precyzyjnie
określonego kryterium dochodowego i od rodzaju – wagi sprawy, co w znacznym
stopniu zawęża zakres nieodpłatnej pomocy pozasądowej. W niektórych kategoriach
spraw uznanych za priorytetowe nieodpłatna pomoc prawna udzielana jest niezależnie
od statusu majątkowego.
Poza podstawowym systemem, w Norwegii funkcjonują dwa niezależne opłacane
z budżetu państwa biura nieodpłatnej pomocy zatrudniające w sumie 10 pracowników.
Ponadto lokalne stowarzyszenia adwokackie udzielają w ramach dyżurów krótkich
porad prawnych.
Istnieje też około 300 miejskich centrów usług udzielających porad związanych
z usługami i administracją miejską.
Od 2002 roku działa również testowy projekt zorganizowany przez Ministerstwo
Sprawiedliwości, w ramach którego wybrane miejskie centra usług świadczą usługi
krótkoterminowych porad prawnych.
Zasadniczo pomoc prawna dla osób, które nie przekraczają określonych limitów
dochodów, jest całkowicie nieodpłatna, natomiast osoby, które przekraczają dany limit
dochodów mogą ubiegać się o pomoc częściowo odpłatną.
W Norwegii, podobnie jak w innych krajach skandynawskich rozpowszechniony jest
system ubezpieczeń zapewniający pokrywanie kosztów obsługi prawnej.
CHORWACJA
Chorwacki system bezpłatnej pomocy prawnej ma przede wszystkim służyć
obywatelom o niższym statusie ekonomicznym, którzy nie mogą pozwolić sobie na
pokrycie kosztów porady prawnej.
Na strukturę instytucjonalną chorwackiego systemu pomocy prawnej składa się: 20 biur
regionalnych State Office Administration i Ministerstwo Sprawiedliwości. Biura
odpowiedzialne są za wydawanie decyzji o przyznaniu pomocy prawnej, natomiast
Ministerstwo Sprawiedliwości pełni w tym zakresie rolę instytucji II instancji, do której
można odwołać się, gdy pomoc prawna nie została przyznana bądź nie została
przyznana w pełnym zakresie.
6
Bezpłatną pomoc prawną mogą świadczyć adwokaci, autoryzowane stowarzyszenia,
związki zawodowe, a także wydziały prawa poprzez działające w ich ramach kliniki
prawa. Adwokaci udzielają pomocy prawnej zarówno na etapie przedsądowym, jak
i sądowym, podczas gdy pozostałe podmioty uprawnione są do udzielania pomocy
prawnej przedsądowej.
Osobami uprawnionymi do uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej są osoby niezdolne
do poniesienia kosztów związanych z usługami prawnika, bez uszczerbku dla własnego
utrzymania. O pomoc prawną można wnioskować, składając w biurze regionalnym we
właściwym sobie regionie odpowiedni formularz. Warunki finansowe osoby
deklarującej brak możliwości pokrycia kosztów pomocy prawnej rozpatrywane są
wspólnie z możliwościami finansowymi członków jego gospodarstwa domowego.
Rodzina musi spełniać (kumulatywnie) następujące warunki:
1) aktywa finansowe (czyli posiadane oszczędności w formie gotówki oraz
oszczędności netto przechowywane w bankach, akcje, obligacje) nie przekraczają
kwoty 54 000 kn (ok. 7300 Euro),
2) aktywa niefinansowe (tj. środki trwałe wraz z wartościami niematerialnymi
i prawnymi) nie przekraczają kwoty 54 000 kn,
3) wielkość mieszkania lub domu ma być adekwatna do potrzeb aplikującego (35 m kw
plus 10 m na każdą dodatkową osobę),
4) wartość posiadanego samochodu nie przekracza 48 600 kn (ok. 6500 Euro);
5) miesięczny dochód nie przekracza 2700 kn (365 Euro).
Przyznanie bezpłatnej pomocy odnosi się do całkowitego lub częściowego pokrycia
kosztów pomocy prawnej, w zależności od sytuacji materialnej osoby wnioskującej
o przyznanie pomocy prawnej.
Środki na organizację i dostarczanie pomocy prawnej na podstawie wydawanych
decyzji o przyznaniu pomocy prawnej przeznaczane są z budżetu państwa. Mogą być
również przekazywane z budżetów samorządów lokalnych lub regionalnych, darowizn
oraz innych źródeł, o ile są zgodne z prawem.
HOLANDIA
W Holandii każdy obywatel ma prawo zwrócenia się o pomoc prawną i reprezentację w
sądzie, jeśli nie stać go na pokrycie kosztów usług prawnika.
7
Instytucją odpowiedzialną za wszelkie kwestie związane z pomocą prawną jest Legal
Aid Board, na które składa się 5 biur regionalnych oraz jedno centralne. Do jego zadań
należy m.in. monitorowanie działań podejmowanych w ramach pomocy prawnej, czego
rezultatem jest możliwość dostosowywania systemu pomocy prawnej do rzeczywistych
i bieżących potrzeb społeczeństwa. Legal Aid Board pełni również funkcje doradcze
wobec Ministerstwa Sprawiedliwości w sprawach dotyczących zapotrzebowania
społeczeństwa na pomoc prawną oraz jej dostarczania.
Holenderski system pomocy prawnej jest systemem dwustopniowym. Pierwszym
kontaktem dla osoby poszukującej pomocy jest tzw. Legal Services Counters, podczas
gdy w sprawach bardziej zawiłych pomocy udzielają prywatni prawnicy i mediatorzy.
Klienci mogą zwracać się o pomoc również bezpośrednio do prawników, bez
konieczności kontaktu z Punktami.
System wynagrodzeń jest z góry ustalony – prawnik nie jest wynagradzany za liczbę
godzin pracy, lecz za określony rodzaj usługi prawnej. Wysokość wynagrodzenia jest
wynikiem analiz spraw, w których wziął udział prawnik w ramach udzielonej klientowi
pomocy prawnej i opiera się na obliczeniach przeciętnego czasu pracy, jaki musi
poświęcić prawnik w danej sprawie.
Uzupełnieniem działalności Punktów Obsługi Prawnej jest pomoc prawna online, gdzie
obywatele mogą uzyskiwać informacje prawne z takich dziedzin prawa, jak: prawo
rodzinne, konsumenckie czy administracyjne.
Koszty pomocy prawnej są częściowo pokrywane przez samego klienta. Wprowadzenie
obowiązku drobnej opłaty, jest podyktowane tym, aby klient umiał rozważyć czy warto
jest wnosić daną sprawę do sądu i uniknąć w ten sposób kierowania na drogę sądową
spraw błahych.
W przypadku relatywnie prostych spraw, prywatny prawnik pobiera ustaloną opłatę za
3-godziną poradę prawną, do której klient, w zależności od uzyskiwanych dochodów,
wnosi 40 € lub 74 €. To czy klientowi przysługuje pomoc prawna zależy od jego
dochodów z dwóch ostatnich lat poprzedzających złożenie wniosku o pomoc prawną.
Wniosek o przyznanie pomocy prawnej składa w imieniu klienta prawnik
zarejestrowany w Legal Aid Board.
Poniższe zestawienie przedstawia wysokość dochodów rocznych uprawniających do
uzyskania pomocy prawnej w postaci 3-godzinnej porady prawnej (sprawy proste):
8






Dochody roczne osób
Dochody roczne osób
Opłata
klienta
za
posiadających dzieci
bezdzietnych
3-godzinną poradę
0 – € 24,800
0 – € 17,700
€ 40
€ 24,801 – € 34,400
€ 17,301 – € 24,400
€ 74

Jeśli problem wymaga udzielenia dłuższej porady prawnej, klient może uzyskać pomoc
prawną, tylko jeśli posiada tzw. certyfikat. Aby go uzyskać, prawnik zarejestrowany
w Legal Aid Board, w imieniu swojego klienta, składa wniosek, który następnie
podlega ocenie Legal Aid Board pod względem nie tylko dochodów osiąganych przez
klienta i posiadanego majątku, ale również wagi sprawy i stosowności udzielenia
rozszerzonej pomocy prawnej.
Możliwe jest również zwrócenie się o przyznanie pomocy niezależnego mediatora.
Koszty, jakie musi ponieść klient w tym przypadku są generalnie niższe niż
w przypadku ogólnej pomocy prawnej. W 2010 r. maksymalna opłata, jaką musiał
wnieść klient wynosiła 100 €. Opłaty za pomoc prawną wykraczającą poza udzielenie
3-godzinnej porady prawnej w 2010 r. objęły przedział między 100 a 750 € za sprawę.
Jeśli decyzja odnośnie do przyznania pomocy prawnej jest pozytywna, wydawany jest
certyfikat, w którym także określona jest wysokość opłaty koniecznej do wniesienia
przez klienta.
Poniższe zestawienie przedstawia wysokość rocznych dochodów oraz skorelowaną
z tym wysokość opłaty za usługi prawne w ramach pomocy prawnej (sprawy, które nie
kwalifikują się jako „sprawy proste” wymagające jedynie 3-godzinnej porady prawnej):
Dochody roczne osób
Dochody roczne osób
Opłata
klienta
za
posiadających dzieci
bezdzietnych
3-godzinną poradę
0 – € 24,000
0 – € 17,200
€ 100
€ 24,001 – € 24,800
€ 17,201 – € 17,700
€ 158
€ 24,801 – € 26,100
€ 17,701 – € 18,700
€ 272
€ 26,101 – € 29,000
€ 18,701 – € 20,500
€ 478
€ 29,001 – € 34,400
€ 20,501 – € 24,400
€ 750
Klienci są zwolnieni z tych opłat tylko wtedy, gdy są pozbawieni wolności.
Dostępność do pomocy prawnej nie jest jedynie kwestią poziomu dochodu, ale również
możliwością skorzystania z innych źródeł finansowych, takich jak oszczędności. Biorąc
9
to pod uwagę, a także osiągane dochody, pomoc prawna jest dostępna, jeśli
maksymalny kapitał nie przekracza:
Pary
€ 41,322
Osoby samotne € 20,661
(z dziećmi
lub
bezdzietne)
Dodatek na dziecko
€ 2,762
poniżej 18-ego roku
życia
Osoby w wieku 65 lat oraz więcej mogą mieć przyznaną pomoc prawną, nawet jeśli
granica maksymalnego kapitału jest wyższa od tych, które zakłada prawo.
W Holandii obok systemu rządowego istnieje mniej skoordynowana pomoc świadczona
przez poszczególne samorządy za pośrednictwem biur porad samorządowych. Jest to
pomoc bezpłatna, powszechna, obejmująca mniej skomplikowane porady, bez prawa do
reprezentacji przed sądem.
ANGLIA i WALIA
Instytucją odpowiedzialną za administrowanie systemem pomocy prawnej w Anglii
i Walii jest Legal Services Commission. Czyni to poprzez nawiązywanie współpracy
z prywatnymi prawnikami oraz organizacjami pozarządowymi odpowiedzialnymi za
udzielanie informacji prawnej i reprezentację w sądzie ludzi znajdujących się w trudnej
sytuacji życiowej. Ma także za zadanie opłacać ich usługi oraz monitorować ich jakość.
Legal Services Commission jest instytucją finansowaną przez Ministerstwo
Sprawiedliwości (ściślej Lord Chancellor), które jednocześnie sprawuje ścisłą kontrolę
nad jej budżetem. Minister Sprawiedliwości wyznacza ogólne kierunki polityki
w zakresie udzielania bezpłatnej pomocy prawnej.
Legal Services Commission tworzy 2 płaszczyzny, w ramach których dostarczane są
usługi prawne: Community Legal Service (CLS) oraz Criminal Defence Service (CDS).
Są to sieci organizacji dostarczających pomoc prawną w sprawach cywilnych oraz
karnych.
Legal Services Commission zawiera kontrakty z prawnikami oraz organizacjami non-
-profit dostarczającymi pomoc prawną w ramach Community Legal Service i Criminal
Defence Service.
10