Rządowy projekt ustawy o zmianie ustaw regulujących warunki dostępu do wykonywania niektórych zawodów

wymaganego na stanowisku kustosza dyplomowanego i kustosza. W przepisach
przejściowych uregulowano także istotną kwestię postępowania z wnioskami
o stwierdzenie posiadania dorobku zawodowego wymaganego na stanowisku kustosza
dyplomowanego i kustosza. Do wniosków, które zostały złożone i nierozpatrzone przed
dniem wejścia w życie projektowanych przepisów, będzie się stosować przepisy
w brzmieniu nadanym nowelizowaną ustawą.
W art. 23 ust. 3 projektowanej ustawy wprowadzono przepis, zgodnie z którym komisja
kwalifikacyjna działająca na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego z dnia 7 sierpnia 2012 r. w sprawie wymagań
kwalifikacyjnych uprawniających do zajmowania określonych stanowisk w muzeach
oraz sposobu ich stwierdzania staje się komisją kwalifikacyjną, o której mowa
w art. 33b ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach, w brzmieniu nadanym
projektowaną ustawą.
Mając na uwadze rozwój polskich instytucji kultury, jak również umożliwienie
obywatelom szerszego dostępu do dóbr kultury, zasadne stało się wprowadzenie
w ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach również zmian, których celem jest
stworzenie instytucji prawnej umożliwiającej tzw. zabezpieczenie przed konfiskatą
wwiezionych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej eksponatów wystawowych
pochodzących z innych państw.
Wprowadzenie do ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach konstrukcji
zabezpieczenia przed konfiskatą wwiezionych na terytorium RP eksponatów
wystawowych postulowane było już od dawna – leży bowiem nie tylko w interesie
krajowym, ale stanowi realizację jednego z zaleceń kierowanych do krajów
członkowskich Unii Europejskiej, jest bowiem elementem wspierania polityki
„mobilności kolekcji”. Zgodnie z art. 167 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Unia wspiera niehandlową kulturalną wymianę między państwami członkowskimi.
Jednym z aspektów tego założenia jest usprawnienie wymiany muzealnej. Taką
regulację prawną wprowadzono w krajach Unii Europejskiej wiodących w dziedzinie
organizacji wystaw muzealnych, np. we Francji (1994), w Niemczech (1999)
i w Wielkiej Brytanii (2007). Z reguły towarzyszy ona tzw. gwarancjom państwowym
wydawanym w celu ograniczenia wydatków publicznych na koszty ubezpieczeń
komercyjnych wystaw. Wśród celów szczególnych wprowadzenia przepisów
45
proponowanej nowelizacji można wskazać na ożywienie wymiany muzealnej przez
umożliwienie polskim muzeom pełniejszego uczestnictwa w międzynarodowym ruchu
dzieł sztuki oraz szerszą ofertę wystawienniczą polskich instytucji. Należy podkreślić,
iż brak tej instytucji w polskim systemie prawnym może w efekcie prowadzić do
odmowy wypożyczenia eksponatów zagranicznych, a tym samym wiele wystaw może
nie dojść do skutku.
Za włączeniem do projektu ustawy o ułatwieniu dostępu do wykonywania niektórych
zawodów regulowanych projektu nowelizacji ustawy o muzeach przepisów dotyczących
tzw. „immunitetu muzealnego” przemawia tak ekonomika tworzenia prawa, jak również
konieczność pilnego zapewnienia ochrony i płynności wymiany kulturalnej między
polskimi i zagranicznymi instytucjami kultury. Należy również wskazać, iż szybkie
wprowadzenie powyższych przepisów pozwoli państwu polskiemu realizować
zobowiązania wyrażone w art. 6 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie
z którymi „Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu
do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju”
oraz „Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą
w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym”. Brak rozwiązań
zalecanych w rekomendacjach agend europejskich (Europejska Agenda Kulturalna)
znacznie utrudnia prowadzenie przez Polskę współpracy kulturalnej, znacząco
ograniczając pozyskanie obiektów z zagranicy na wystawy w Polsce. W aktualnym
stanie prawnym polskie instytucje kultury, w szczególności muzea, negocjując
z zagranicznymi partnerami, mają gorszą pozycję negocjacyjną, ponieważ nie mogą
powołać się na przestrzeganie w Polsce międzynarodowych standardów związanych
z gwarancjami zabezpieczenia przed konfiskatą. Konieczność szybkiego wprowadzenia
omawianej wyżej regulacji stała się nagląca po incydencie, związanym z zatrzymaniem
w 2011 r. w Austrii trzech dzieł sztuki, wypożyczonych ze zbiorów czeskich w związku
z roszczeniami prywatnej firmy wobec państwa czeskiego. W przypadku dzieł sztuki,
które są wypożyczane na wystawy organizowane w Polsce, również istnieje
niebezpieczeństwo, iż podmioty mające roszczenia wobec państw, z których te dzieła
pochodzą, mogą wykorzystywać casus austriacki. Wystarczy jeden taki przypadek, aby
wymiana kulturalna naszego kraju została drastycznie ograniczona, a wiarygodność
znacząco nadszarpnięta. Jest to więc kwestia mieszcząca się w pojęciu racji stanu.
Projektowana zmiana powinna mieć charakter priorytetowy także z uwagi na plany
46
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, dotyczące organizacji przez polskie
muzea wielkich przedsięwzięć wystawienniczych, promujących ideę międzynarodowej
współpracy kulturalnej. Szczególnie ważnymi partnerami naszego kraju w organizacji
tych projektów będą w najbliższych latach: Stany Zjednoczone, Turcja, Rosja i Chiny.
Projekty te, poza zagadnieniem wymiany kulturalnej, obejmują też szeroki kontekst
zagadnień społecznych, a przede wszystkim gospodarczych. Przy braku stosownych
regulacji prawnych, a więc „immunitetu muzealnego”, jest wysoce prawdopodobne, iż
wystawy planowane na kolejne lata nie dojdą do skutku. Podkreślić należy, iż prace nad
realizacją wspomnianych projektów już trwają i brak w polskim systemie prawnym
instytucji „zabezpieczenia przed konfiskatą” znacząco je opóźnia.
W nowelizacji proponuje się, aby do ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach
dodać rozdział 4a pt. „Ochrona prawna rzeczy ruchomych o wartości historycznej,
artystycznej lub naukowej wypożyczonych z zagranicy na wystawę czasową
organizowaną na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”, w którym znajdą się przepisy
regulujące instytucję zabezpieczenia przed konfiskatą wwiezionych na teren
Rzeczypospolitej Polskiej eksponatów wystawowych.
Proponowane rozwiązania zakładają, iż instytucja kultury lub muzeum niebędące
instytucją kultury wpisane do wykazu, o którym mowa w art. 5b ust. 1 ustawy z dnia
21 listopada 1996 r. o muzeach, będą mogły wystąpić do ministra właściwego do spraw
kultury i ochrony dziedzictwa narodowego z wnioskiem o objęcie ochroną rzeczy
ruchomej o wartości historycznej, artystycznej lub naukowej, która ma być
wypożyczona z zagranicy na wystawę czasową organizowaną na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej (projektowany art. 31b ust. 1).
Zgodnie z projektowanym art. 31a ust. 3 ochrona prawna rzeczy ruchomej ustaje:
1) gdy upłynął okres, w jakim rzecz ruchoma była objęta ochroną prawną, określony
w ewidencji, o której mowa w art. 31e ust. 1;
2) z dniem wywiezienia rzeczy ruchomej z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
3) gdy rzecz ruchoma nie spełnia warunków, o których mowa w ust. 1 pkt 3 lub 4.
Zgodnie z projektowanym art. 31a ust. 5 rzecz ruchoma objęta ochroną prawną nie
podlega:
1) zajęciu w celu zabezpieczenia w postępowaniu cywilnym i administracyjnym;
47
2) egzekucji w sądowym i administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym;
3) zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o charakterze
majątkowym oraz roszczeń o naprawienie szkody w postępowaniu karnym.
Okres objęcia ochroną prawną ww. rzeczy ruchomej obejmuje okres nie dłuższy niż
12 miesięcy od dnia jej wwiezienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ochrona ta
będzie obejmowała rzecz ruchomą jedynie wtedy, jeżeli będą spełnione łącznie
następujące warunki:
1)
jej przywóz na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej leży w interesie
publicznym;
2)
nie znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
3)
jej przywóz na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie jest niezgodny
z prawem;
4)
nie została wywieziona z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej niezgodnie
z prawem;
5)
zorganizowanie wystawy czasowej bez objęcia tej rzeczy ochroną prawną nie
byłoby możliwe lub skutkowałoby nieproporcjonalnie wysokimi kosztami jej
wystawienia w stosunku do kosztów zorganizowania wystawy;
6)
wystawa czasowa będzie organizowana przez:
a) instytucję kultury w rozumieniu ustawy z dnia 25 października 1991 r.
o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej lub
b) muzeum niebędące instytucją kultury, wpisane do wykazu, o którym mowa
w art. 5b ust. 1
– zwane dalej „organizatorem wystawy”.
Należy zauważyć, że niewystąpienie choćby jednej z ww. przesłanek zaistnienia
ochrony prawnej spowoduje, że nie będzie ona mogła być objęta ochroną prawną.
Natomiast ujawnienie okoliczności, że nie była spełniona przesłanka wymieniona
w wyżej wymienionym pkt 3 lub 4 dotycząca rzeczy ruchomej objętej ochroną prawną
spowoduje konieczność poinformowania organizatora wystawy przez ministra
właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego o ustaniu ochrony
prawnej rzeczy ruchomej. W takich przypadkach ochrona prawna ustaje z mocą od dnia
48
wwiezienia tej rzeczy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Rozwiązanie to będzie
eliminowało zagrożenia, że na podstawie przepisów proponowanej nowelizacji będą
objęte ochroną prawną przywiezione do Rzeczypospolitej Polskiej dobra kultury będące
stratami wojennymi lub pochodzące z kradzieży.
Tym samym ochrona prawna przewidziana w projekcie będzie chronić eksponaty
pochodzące z zagranicy przed zabezpieczaniem na nich lub egzekwowaniem z nich
roszczeń pochodzących z tytułów prawnych innych niż tytuły związane z własnością
eksponatów czy legalnością przywozu lub wywozu eksponatów. W praktycznym
aspekcie będzie to więc przede wszystkim ochrona przed zabezpieczaniem lub
egzekwowaniem
różnego
rodzaju
roszczeń
cywilnoprawnych
lub
administracyjnoprawnych należności pieniężnych albo obowiązków o charakterze
niepieniężnym, które mogą wprawdzie dotyczyć podmiotu zagranicznego
wypożyczającego dany eksponat, ale, co do zasady, nie będą bezpośrednio związane
z samym eksponatem. Te roszczenia, należności czy obowiązki będą zatem mogły być
dochodzone z innych składników majątku podmiotu zagranicznego (dłużnika czy
zobowiązanego), ale już nie z samego eksponatu, który nie może być traktowany
jedynie jako łatwy do zabezpieczenia interesów wierzyciela składnik majątku podmiotu
zagranicznego.
Omówienie poszczególnych przepisów:
Przepis art. 5 pkt 1 projektu nowelizacji przewiduje wprowadzenie zmian w ustawie
z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach przez dodanie w niej rozdziału 4a pt. „Ochrona
prawna rzeczy ruchomych o wartości historycznej, artystycznej lub naukowej
wypożyczonych z zagranicy na wystawę czasową organizowaną na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej” regulującego instytucję prawną dotyczącą tzw.
zabezpieczenia przed konfiskatą wwiezionych na teren Rzeczypospolitej Polskiej
eksponatów wystawowych. W projektowanym art. 31a ww. rozdziału znajdują się
przepisy wskazujące przesłanki objęcia wwiezionej do Polski rzeczy ruchomej ochroną
prawną, okres, w jakim rzecz ruchoma objęta jest tą ochroną, a także określające, na
czym ochrona ta polega.
W szczególności w projektowanym art. 31a ust. 1 enumeratywnie wymieniono
przesłanki objęcia ochroną wwożonej do Polski rzeczy ruchomej o wartości
historycznej, artystycznej lub naukowej. Druga z tych przesłanek zawarta w art. 31a
49