Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw

 
bezpłatnego  dostępu  do  podręczników  lub  materiałów  edukacyjnych,  a  także 
materiałów ćwiczeniowych. 
Takie  rozwiązanie,  przez  zmniejszenie  obciążeń  finansowych  rodziców  związanych 
z tzw.  wyprawką  szkolną  uczniów,  pozwoli  w  pełniejszym  stopniu  urzeczywistnić 
ogólnie ujęty w art. 70 ust. 2 Konstytucji RP nakaz nieodpłatnego nauczania w szkołach 
publicznych oraz może przyczynić się do usunięcia potencjalnej przyczyny wykluczenia 
uczniów, którzy nie mają podręczników z tego względu, że ich rodziców nie stać na ich 
zakup. 
−  Zapewnienie bezpłatnych podręczników i materiałów ćwiczeniowych dla uczniów 
klas I–III szkoły podstawowej  
Projekt  ustawy  przewiduje,  że  w  przypadku  uczniów  klas  I–III  szkoły  podstawowej, 
począwszy  od  roku  szkolnego  2014/2015,  wyposażenie  w  podręczniki  do  zajęć 
z zakresu edukacji: polonistycznej, matematycznej, przyrodniczej i społecznej zapewnia 
minister  właściwy  do  spraw  oświaty  i  wychowania  (art.  22ad  ustawy  o  systemie 
oświaty).  Podręczniki  te  będą  dostosowane  do  potrzeb  uczniów  niepełnosprawnych 
(Ministerstwo  Edukacji  Narodowej  zleci  wykonanie  adaptacji  podręcznika  – 
odpowiednio  do  potrzeb  dzieci  niewidomych,  słabowidzących,  niesłyszących, 
słabosłyszących, upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, niemówiących, czyli dla 
wszystkich rodzajów niepełnosprawności, które wymagają innego podręcznika). 
Zapewnienie podręcznika do edukacji wczesnoszkolnej przez ministra właściwego do 
spraw  oświaty  i  wychowania  stanowi  formę  szczególnego wsparcia dla tego etapu 
kształcenia w związku z objęciem obowiązkiem szkolnym dzieci sześcioletnich od roku 
2014.  Potrzebna  jest  również  zmiana  formy  dostępnych  obecnie  na  rynku 
podręczników, tj. odejście od praktyki oferowania przez rynek coraz obszerniejszych, 
nieuzasadnionych dydaktycznie,  pakietów  edukacyjnych,  korzystanie  z  których  często 
zastępuje inne ważne na początkowym etapie kształcenia aktywności dzieci.  
W praktyce wydawniczej utrwalił się trend obudowywania treści nauczania zbyt dużą 
liczbą materiałów ćwiczeniowych ograniczających samodzielność ucznia i kreatywność 
nauczyciela. Aby odwrócić negatywny trend pracy z gotowymi pakietami edukacyjnymi 
i  kartami  pracy  oraz  aby  sprzyjać  samodzielności  uczniów  w  rozwiązywaniu 
problemów, kształtowaniu  postaw  twórczych,  stwarzaniu  oryginalnych  sytuacji 
dydaktycznych, jak również aby subtelnie sterować czynnościami poznawczymi ucznia, 
16 
 
 
minister  właściwy  do  spraw  oświaty  i  wychowania  wyposaży  szkoły  podstawowe 
w bezpłatny  podręcznik  dla  uczniów  klas I–III,  obejmujący  edukację:  polonistyczną, 
matematyczną,  przyrodniczą  i  społeczną,  który  będzie  przygotowany  w  sposób 
określony w projekcie ustawy.  
W ten sposób możliwe będzie osiągnięcie dwóch celów – przełamanie niekorzystnych 
dla  edukacji  najmłodszych  dzieci  trendów  skutkujących  schematyzacją  procesu 
nauczania/uczenia  się  oraz  odciążenie  budżetów  gospodarstw  domowych  z  dziećmi 
w wieku szkolnym.  
W  celu  właściwego  wprowadzania  zmiany  dyrektorzy  szkół  podstawowych 
i nauczyciele klas pierwszych zostaną  odpowiednio  wcześnie  poinformowani 
o planowanych  i  sukcesywnie  wdrażanych  zmianach  w  zakresie  wyboru  oraz 
zaopatrywania  uczniów  w  podręczniki  szkolne  i  materiały  edukacyjne  oraz  materiały 
ćwiczeniowe, które będą obowiązywać od roku szkolnego 2014/2015. 
Obecnie  są  podejmowane  również  działania  mające  na  celu  zapoznanie  nauczycieli 
z podręcznikiem  do  zajęć  z  zakresu  edukacji:  polonistycznej,  matematycznej, 
społecznej i przyrodniczej opracowywanym na zlecenie ministra właściwego do spraw 
oświaty  i  wychowania.  Przede  wszystkim  zaplanowano  jak  najwcześniejsze 
udostępnienie elektronicznej wersji kolejnych części podręcznika. W pierwszej połowie 
2014  r.  przygotowywany  jest  podręcznik  do  klasy  I  szkoły  podstawowej  (w  czterech 
częściach). Na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw 
oświaty  i  wychowania,  począwszy  od  drugiej  połowy  kwietnia  2014  r., sukcesywnie 
będą  udostępniane  kolejne  części  podręcznika  do  klasy  I  szkoły  podstawowej. 
Udostępnienie  podręcznika  w  tym  terminie  umożliwi  nauczycielom (oraz innym 
zainteresowanym  osobom,  w  tym  rodzicom)  zapoznanie  się  z  ofertą  przygotowaną 
przez ministra.  
Ponadto  przygotowane  zostaną  materiały  metodyczne  do  kształcenia  zintegrowanego, 
powiązane z podręcznikiem zapewnianym przez ministra właściwego do spraw oświaty 
i  wychowania,  które  będą  obejmowały  m.in.  wzorcowy  program  nauczania,  rozkłady 
materiałów  dla  poszczególnych  zakresów  nauczania,  przykładowe  scenariusze  lekcji 
oraz przykładowe karty pracy. Obudowanie podręcznika zapewnianego przez ministra 
zestawem  dodatkowych  materiałów  pozwoli  na  zaznajomienie  się  przez  nauczycieli 
17 
 
 
z możliwościami,  jakie  stwarza  praca  z  nowym  podręcznikiem,  oraz  umożliwi 
efektywne korzystanie z tego podręcznika. 
Technologie  teleinformatyczne  będą  jednym  z  podstawowych  narzędzi 
umożliwiających  powszechne  i  pełne  przekazanie  nauczycielom,  w  tym  dyrektorom 
szkół  podstawowych,  informacji  na  temat  podręcznika  zapewnianego  przez  ministra 
właściwego do spraw oświaty i wychowania, w tym również jego dystrybucji. Oprócz 
strony internetowej urzędu  obsługującego  ministra  właściwego  do  spraw  oświaty 
i wychowania, przewiduje się wykorzystanie kanałów komunikacji z dyrektorami szkół, 
w szczególności szkół podstawowych, które sprawdziły się przy realizacji innych zadań 
oświatowych, tj. np. portalu systemu informacji oświatowej. 
O planowanych od roku szkolnego 2014/2015 zmianach w zasadach zaopatrzenia 
uczniów, w szczególności uczniów klasy I szkoły podstawowej, w podręczniki szkolne, 
materiały edukacyjne oraz materiały ćwiczeniowe możliwie wcześnie zostaną również 
poinformowani  dyrektorzy  szkół  oraz  organy  prowadzące  szkoły  (działania 
informacyjne, konferencje).  
Projekt  ustawy  przewiduje  również  możliwość  wyboru  przez  nauczycieli  innego 
podręcznika do zajęć z zakresu edukacji: polonistycznej, matematycznej, przyrodniczej 
i  społecznej  w  klasach  I–III  szkoły  podstawowej  niż  podręcznik  zapewniony  przez 
ministra  właściwego  do  spraw  oświaty  i  wychowania,  jeżeli  koszt  zakupu  tego 
podręcznika dla uczniów pokryje organ prowadzący szkołę.  
Projektowany  przepis  nie  obliguje  organów  prowadzących  szkoły  podstawowe  do 
sfinansowania  zakupu  wybranych  przez  nauczycieli  podręczników,  stwarza  natomiast 
taką  możliwość.  Część  organów  prowadzących  szkoły  może  być  zainteresowana 
sfinansowaniem kosztu zakupu  podręczników  dla  uczniów do bibliotek szkolnych, 
o czym  świadczą  przypadki  takich  zakupów  dokonywanych  przez  niektóre  jednostki 
samorządu terytorialnego już obecnie. 
W przypadku klas I–III  szkoły  podstawowej  projekt  nie  przewiduje  dotacji  na  zakup 
podręcznika do zajęć z zakresu edukacji: polonistycznej, matematycznej, przyrodniczej 
i społecznej, ponieważ podręcznik do tych zajęć zapewnia minister właściwy do spraw 
oświaty i wychowania, jak również dotacji na zakup materiałów edukacyjnych do zajęć 
edukacyjnych w klasach I–III. 
18 
 
 
W przypadku klas I–III  szkoły  podstawowej  dotacja  przewidziana  jest  natomiast  na 
zapewnienie uczniom bezpłatnego dostępu do podręcznika lub materiału edukacyjnego 
do zajęć z danego języka obcego nowożytnego, a także materiałów ćwiczeniowych do 
edukacji wczesnoszkolnej (art. 22ae ustawy o systemie oświaty). 
Biorąc  pod  uwagę  sukcesywne,  począwszy  od  roku  szkolnego  2015/2016, 
wprowadzanie zmian w zakresie dotyczącym spełniania przez podręczniki dopuszczone 
do użytku szkolnego wymogu przygotowania ich w sposób umożliwiający korzystanie 
przez kolejne roczniki uczniów, w przypadku podręczników do zajęć z danego języka 
obcego nowożytnego dotacja w początkowym okresie będzie udzielana częściej niż raz 
na trzy lata, tj. w roku szkolnym 2014/2015 – dla klasy I szkoły podstawowej, w roku 
szkolnym 2015/2016 – ponownie dla klasy I oraz dla klasy II szkoły podstawowej, przy 
czym  zakupione  przez  szkołę  podręczniki  powinny  być  już  używane  przez uczniów 
klasy I przez co najmniej dwa lata szkolne. Kolejna dotacja celowa na zakup 
podręczników  do  zajęć  z  danego  języka  obcego  nowożytnego  dla  uczniów  klasy  I 
będzie udzielana począwszy od 2017 r. – zakupione podręczniki będą musiały być już 
używane co najmniej trzy lata szkolne (art. 12 projektu ustawy). 
−  Zapewnienie  bezpłatnych  podręczników,  materiałów  edukacyjnych  oraz 
materiałów ćwiczeniowych dla uczniów klas IV–VI szkoły podstawowej i uczniów 
gimnazjum  oraz  uczniów  ww.  klas  uczęszczających  do  szkoły  artystycznej 
realizującej  kształcenie  ogólne  w  zakresie  szkoły  podstawowej  lub  gimnazjum  – 
dotacja  celowa  na  zadanie  zlecone  z  zakresu  administracji  rządowej  (art. 22ae 
i art.  22ai ustawy o systemie oświaty) 
Dotacja  celowa  z  budżetu  państwa  będzie  udzielana  przez  wojewodów  jednostkom 
samorządu  terytorialnego  na  wyposażenia  szkół  podstawowych  (klasy  IV–VI) 
i gimnazjów  prowadzonych  przez  jednostki  samorządu  terytorialnego  w  podręczniki, 
materiały  edukacyjne  i  materiały  ćwiczeniowe.  Natomiast  zapewnienie  sfinansowania 
zakupu tych podręczników i materiałów szkołom podstawowym, gimnazjom i szkołom 
artystycznym  realizującym  kształcenie  ogólne  w  zakresie  szkoły  podstawowej  lub 
gimnazjum,  prowadzonym  przez  osoby  prawne  inne  niż  jednostki  samorządu 
terytorialnego lub osoby fizyczne, nastąpi przez udzielenie tym szkołom dotacji celowej 
z budżetu jednostki samorządu terytorialnego lub budżetu państwa.  
19 
 
 
Ustawa określa maksymalną wysokość dotacji na ucznia, która może być przeznaczona 
na  zakup  podręczników,  materiałów  edukacyjnych  i  materiałów  ćwiczeniowych, 
zróżnicowaną w zależności od etapu edukacyjnego.  
Ponadto  założono,  że  raz  na  trzy  lata  (zgodnie  z  harmonogramem  udzielania  dotacji 
celowej)  dla  każdego  oddziału  klasowego,  ze  środków  dotacji  celowej,  będzie 
zakupiony  dodatkowy  komplet  podręczników.  Komplet  ten  będzie  na  wyposażeniu 
biblioteki  szkolnej  i  będzie  używany  w  przypadku  zagubienia  lub  zniszczenia 
podręcznika  przez  ucznia,  zanim,  wykorzystując  przewidziane  procedury,  zakupiony 
zostanie  docelowy  podręcznik  dla  ucznia.  Komplet  ten  będzie  mógł  być  również 
wykorzystywany do czasu zakupu przez szkołę podręczników dla ucznia, który przybył 
do szkoły w trakcie roku szkolnego.  
Projekt ustawy zakłada, że zakupione podręczniki lub materiały edukacyjne do danych 
zajęć edukacyjnych w danej klasie będą wykorzystywane w szkole przez co najmniej 
trzy kolejne roczniki uczniów. Oznacza to, że kolejna dotacja celowa na uczniów danej 
klasy będzie udzielana,  co do zasady, po trzech latach szkolnych, chyba że zaistnieje 
konieczność zapewnienia danego kompletu podręczników lub materiałów edukacyjnych 
dla większej liczby uczniów niż w poprzednim roku szkolnym.  
Natomiast dotacja na wyposażenie uczniów w materiały ćwiczeniowe będzie udzielana 
do  wysokości  kosztu  zakupu  materiałów  ćwiczeniowych  na  każdego  ucznia  w  danej 
klasie każdego roku, nieprzekraczającej kwot określonych w ustawie. 
Projekt  ustawy  przewiduje,  że  1%  wykorzystanej  przez  jednostki  samorządu 
terytorialnego dotacji stanowić będą koszty obsługi zadania zleconego. 
Dotacja  celowa  na  wyposażenie  szkół  podstawowych  i  gimnazjów  w  podręczniki, 
materiały edukacyjne lub materiały ćwiczeniowe, przekazana organom prowadzącym te 
szkoły,  będzie  mogła  być  wykorzystana  także  na pokrycie kosztu drukowania 
i powielania  podręczników,  materiałów  edukacyjnych  oraz  materiałów  ćwiczeniowych 
–  zgodnie z przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach 
pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późn. zm.). Dotacja będzie mogła być 
wykorzystana  również  na  zakup  urządzeń  umożliwiających  druk  i  powielanie  tych 
podręczników i materiałów.  
20