Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw

 
I–III szkoły podstawowej czy zespół nauczycieli prowadzących zajęcia z języka obcego 
nowożytnego w tych klasach), a na wyższych etapach edukacji – zespoły  nauczycieli 
prowadzących  zajęcia  z  poszczególnych  przedmiotów,  oraz  określają  procedurę 
ustalania  zestawu  podręczników  lub  materiałów  edukacyjnych,  a także  materiałów 
ćwiczeniowych stosowanych w danej szkole.  
Jednocześnie  w  projekcie  wskazano,  że  zespoły  nauczycieli,  wybierając  podręczniki, 
materiały  edukacyjne  lub  materiały  ćwiczeniowe  dla  uczniów  niepełnosprawnych 
objętych  kształceniem  specjalnym,  zobowiązane  są  uwzględnić  potrzeby  edukacyjne 
i możliwości psychofizyczne tych uczniów. Zastosowanie takiego rozwiązania zapewni 
uczniom  niepełnosprawnym  dostęp  do  podręczników,  materiałów  edukacyjnych  lub 
materiałów  ćwiczeniowych  uwzględniających  potrzeby  edukacyjne  i  możliwości 
psychofizyczne tych uczniów, zgodnie z zasadą indywidualizacji edukacji uczniów ze 
specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.  
Obowiązek zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostosowania procesu kształcenia 
i wychowania do ich indywidualnych potrzeb rozwojowych i  edukacyjnych oraz 
możliwości psychofizycznych wynika zarówno z przepisów ustawy o systemie oświaty 
oraz aktów wykonawczych do tej ustawy, jak i z postanowień  Konwencji  o  prawach 
osób niepełnosprawnych, sporządzonej  w  Nowym  Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. 
(Dz. U. z 2012 r. poz. 1169),  ratyfikowanej  przez  Polskę  w  2012 r. (w  szczególności 
art. 9 i art. 24 tej Konwencji).  
Należy  jednocześnie  podkreślić,  że  wsparcie  w  tym  zakresie  realizuje  Ministerstwo 
Edukacji Narodowej, które działając na podstawie art. 71d ustawy o systemie oświaty, 
dofinansowuje  podręczniki  szkolne  i  książki  pomocnicze  przeznaczone  dla  uczniów 
niewidomych, słabowidzących, niesłyszących i z upośledzeniem umysłowym. Zadanie 
to realizowane jest  w  zróżnicowany,  dostosowany  do  potrzeb  uczniów  z  różnymi 
rodzajami niepełnosprawności, sposób przez: 
1.  Dofinansowanie  do  zakupu  podręczników  szkolnych  dostępnych  na  rynku 
w ramach rządowego programu finansowanego z rezerwy celowej nr 26 Narodowy 
Program Stypendialny, w tym Wyprawka szkolna  
Od  2010  r.  programem  objęci  są  uczniowie  słabowidzący,  niesłyszący, 
z upośledzeniem 
umysłowym 
w 
stopniu lekkim oraz uczniowie 
z niepełnosprawnościami 
sprzężonymi 
(w 
przypadku 
gdy 
jedną 
11 
 
 
z niepełnosprawności  jest  ww.  niepełnosprawność),  od  2012  r.  również  uczniowie 
z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym. W przypadku 
tych uczniów nie obowiązuje kryterium dochodowe. 
2.  Dofinansowanie z budżetu zadaniowego Ministerstwa Edukacji Narodowej 
Uwzględniając  specyfikę  funkcjonowania  uczniów  z  dysfunkcją  wzroku,  którzy 
często nie mogą korzystać z podręczników dostępnych na rynku, Minister Edukacji 
Narodowej finansuje wykonanie adaptacji w systemie Braille’a i w druku 
powiększonym  oraz,  w  miarę  posiadanych  środków  finansowych,  dofinansowuje 
wydruk zaadaptowanych podręczników szkolnych i książek pomocniczych dla tych 
uczniów. Od 2009 r. zmieniono sposób zapewniania uczniom niewidomym 
i słabowidzącym  dostępu  do  podręczników  szkolnych.  Na  zlecenie  Ministerstwa 
Edukacji Narodowej wykonywane są adaptacje wskazanych przez szkoły tytułów 
podręczników szkolnych i książek pomocniczych, dostosowane do potrzeb uczniów 
niewidomych i słabowidzących. Wersje elektroniczne podręczników wykonanych 
w systemie Braille’a  i  w  druku  powiększonym  zamieszczane  są  na  stronie 
internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji w specjalnym systemie informatycznym, 
umożliwiającym dyrektorom szkół i placówek bieżące, nieodpłatne ich pobieranie 
oraz  drukowanie  w  całości  lub  części,  zgodnie  z  indywidualnymi potrzebami 
edukacyjnymi uczniów. W miarę posiadanych środków, podręczniki te są również 
drukowane na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej i przekazywane do szkół 
i placówek.  
Zadanie  powyższe  realizowane  było  w  latach  2009–2012, na podstawie umów 
zawartych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej z uczelniami – Uniwersytetem 
Warszawskim oraz Katolickim Uniwersytetem Lubelskim Jana Pawła II, natomiast 
w latach 2013–2014  –  na podstawie umowy z Uniwersytetem Warszawskim. 
Dzięki  realizacji  zadania  w  wyżej  wymieniony  sposób,  znacząco  zwiększyła  się 
liczba  dostępnych  tytułów  zaadaptowanych  podręczników  szkolnych 
(636 podręczników według stanu na dzień 31 grudnia 2013 r.).  
3.  Dofinansowanie z rezerwy celowej nr 26 –  Realizacja Narodowego Programu 
Stypendialnego, w tym Wyprawka szkolna 
Począwszy  od  2011  r.  Ministerstwo  Edukacji  Narodowej,  wychodząc  naprzeciw 
potrzebom szkół i placówek, pozyskuje również dodatkowe środki na wykonanie 
12 
 
 
adaptacji  oraz  wydruk  (lub  zakup)  podręczników  szkolnych  i  książek 
pomocniczych  wykonanych  w  systemie  Braille’a,  bezpośrednio  przez  organy 
prowadzące szkoły.  
W latach 2011–2013 na ten cel pozyskano łącznie 6 mln zł. Środki te przekazywane 
były organom prowadzącym szkoły i placówki, do których uczęszczają uczniowie 
niewidomi,  na podstawie decyzji Ministra Finansów, wydawanej na wniosek 
Ministra  Edukacji  Narodowej  każdorazowo  w  kolejnym  roku  budżetowym. 
W przypadku gdy organem prowadzącym szkołę lub placówkę było stowarzyszenie 
lub inna jednostka niezaliczana do sektora finansów publicznych, przekazanie 
środków  następowało  na  podstawie  umowy  zawartej  z  podmiotami  wyłonionymi 
w drodze otwartego konkursu ofert.  
Dzięki  zastosowaniu  ww.  rozwiązania,  dodatkowe  środki  z  budżetu  państwa 
zostały  przekazane  na  wykonanie  kolejnych  adaptacji  podręczników  szkolnych 
i książek  pomocniczych,  wydruk  lub  zakup  podręczników  szkolnych  i  książek 
pomocniczych odpowiednio do rozpoznanych indywidualnych potrzeb uczniów 
niewidomych  w  tym  zakresie  w  poszczególnych  szkołach  i  placówkach. 
Umożliwiono bowiem udostępnienie tych podręczników w formie  adekwatnej do 
każdego z tych uczniów, uwzględniającej również możliwości organizacyjne szkół 
lub  placówek,  do  których  uczęszczają  uczniowie  niewidomi.  Umożliwiono 
realizowanie zadania w  różnych  formach,  np.  przez  zakup  usługi  polegającej  na 
wydruku  podręczników  szkolnych  i  książek  pomocniczych,  zakup  materiałów 
niezbędnych  do  wydruku  (papier,  elementy  oprawy  podręcznika  lub  książki 
pomocniczej  itp.) i  wydrukowanie  podręczników  szkolnych  oraz  książek 
pomocniczych (lub  zlecenie  wydrukowania)  przez  organ  prowadzący  szkołę  lub 
placówkę lub bezpośrednio przez samą szkołę lub placówkę, zakup podręczników 
i książek  pomocniczych  w  postaci  dźwiękowej,  a  od  2012  r.  także  wykonanie 
adaptacji. 
4.  Dofinansowanie wykonania czasopism  przeznaczonych  dla  dzieci  i  młodzieży 
niewidomych i słabowidzących  
Ministerstwo Edukacji Narodowej w każdym roku przeznacza środki finansowe na 
realizację  zadania  pn.:  „Zapewnienie  uczniom  niewidomym  i  słabowidzącym 
czasopism  przeznaczonych  dla  dzieci  i  młodzieży,  wykonanych  w  alfabecie 
13 
 
 
Braille'a  oraz  w  druku  powiększonym”.  Są  one  przekazywane  w  formie  dotacji 
podmiotowi wybranemu zgodnie z art. 13 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. 
o działalności  pożytku  publicznego  i  o  wolontariacie  (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, 
poz. 1536, z późn. zm.), w trybie otwartego konkursu ofert.  
Z  uwagi  na  proponowany  w  projekcie  ustawy  system  zaopatrywania  uczniów  szkół 
podstawowych i gimnazjów w podręczniki  i  materiały  edukacyjne  przeznaczone  do 
obowiązkowych  zajęć  edukacyjnych  z  zakresu  kształcenia  ogólnego,  którego 
podstawowym  założeniem  jest,  iż  zakupione  przez  szkołę  podręczniki  i  materiały 
edukacyjne  powinny  służyć  co  najmniej  trzem  kolejnym  rocznikom uczniów 
poszczególnych  klas,  obowiązkiem  nauczycieli  będzie  przedstawienie  dyrektorowi 
szkoły  propozycji  jednego  podręcznika  lub  materiału  edukacyjnego,  który  będzie 
obowiązywał  we  wszystkich  oddziałach  danej  klasy  i  który  szkoła  zakupi  dla  tych 
uczniów.  
W  szkołach  ponadgimnazjalnych,  w  przypadku  których  podręczniki  będą  –  tak jak 
obecnie – kupowane przez uczniów, rozwiązanie polegające na stosowaniu tego samego 
podręcznika lub materiału edukacyjnego przeznaczonego do danych zajęć edukacyjnych 
zwiększy możliwość zakupu przez uczniów podręczników używanych. 
Jeżeli  nauczyciele  nie  uzgodnioną  wspólnej  propozycji  podręcznika  lub  materiału 
edukacyjnego, rozstrzygał będzie dyrektor szkoły.  
Ustawa określa również wyjątki od generalnej zasady wyboru jednego podręcznika lub 
materiału edukacyjnego dla danej klasy do danych zajęć edukacyjnych. Wynikają one 
ze  specyfiki  nauczania  niektórych  przedmiotów  (np.  języki  obce  nowożytne)  bądź 
specyfiki  kształcenia  i  sposobu  finansowania  podręczników  (szkolnictwo  zawodowe, 
artystyczne, specjalne, kształcenie w zakresie niezbędnym do podtrzymywania poczucia 
tożsamości narodowej, etnicznej i językowej).  
Zasada  wyboru  wspólnego  podręcznika  do  danych  zajęć  edukacyjnych  lub  materiału 
edukacyjnego  nie  dotyczy  materiałów  ćwiczeniowych,  na  zakup  których  szkoły  będą 
otrzymywały corocznie dotację. W poszczególnych oddziałach danej klasy będą mogły 
być zatem stosowane różne materiały ćwiczeniowe w zależności od potrzeb danej grupy 
uczniów.  
Projekt przewiduje również wprowadzenie wymogu opiniowania przez radę rodziców 
wyboru zaproponowanego przez nauczycieli i przedstawionego przez dyrektora szkoły 
14 
 
 
zestawu  podręczników  lub  materiałów  edukacyjnych,  a  także  materiałów 
ćwiczeniowych. To rozwiązanie zwiększa wpływ rodziców na proces nauczania/uczenia 
się ich dzieci.  
Dyrektor szkoły  będzie  miał obowiązek podania corocznie do publicznej wiadomości 
zestawu  podręczników  lub  materiałów  edukacyjnych  oraz  informacji  o  materiałach 
ćwiczeniowych, które będą stosowane w szkole w danym roku szkolnym.  
Projekt  ustawy  określa  przypadki,  w  których  rada  pedagogiczna,  na  wniosek  zespołu 
nauczycieli,  będzie  mogła,  w  drodze  uchwały,  dokonać  zmian  w  zestawie  bądź  też 
uzupełnić zestaw. Należy jednak podkreślić, że zmiany w zestawie podręczników mogą 
być dokonywane z uwzględnieniem przepisów art. 22ae projektu ustawy, dotyczących 
zasad  udzielania  dotacji  celowej,  chyba  że  dany  podręcznik  jest  dostępny  bezpłatnie 
(podręczniki dla uczniów deklarujących przynależność do mniejszości czy podręczniki 
dla  uczniów  niepełnosprawnych,  zapewniane  przez  ministra  właściwego  do  spraw 
oświaty i wychowania).  
Wprowadzenie  nowych  zasad  wyboru  podręczników  przez  nauczycieli  umożliwi 
wypożyczanie  podręczników  uczniom  kolejnych  roczników  –  w  przypadku  szkół 
podstawowych i gimnazjum,  oraz  zwiększy  możliwość  obrotu  podręcznikami 
używanymi w szkołach ponadgimnazjalnych. 
Przepisy art. 22ab, dotyczące ustalania zestawu podręczników, nie mają zastosowania 
do kształcenia artystycznego w szkołach artystycznych, ze względu na specyfikę tego 
kształcenia. 
−  Bezpłatny  dostęp  do  podręczników,  materiałów  edukacyjnych  oraz  materiałów 
ćwiczeniowych przeznaczonych do obowiązkowych zajęć edukacyjnych z zakresu 
kształcenia  ogólnego  dla  uczniów  szkół  podstawowych  i  gimnazjów  (art. 22ac 
ustawy o systemie oświaty) 
W  większości  krajów  Unii  Europejskiej  standardem  jest  zapewnienie  bezpłatnego 
dostępu do podręczników dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów. Podręczniki 
są  podstawowymi  środkami  dydaktycznymi  używanymi  przez  uczniów  w  trakcie 
realizacji  obowiązku  szkolnego.  W  Polsce  obowiązek  szkolny  dotyczy  dzieci 
i młodzieży  do  ukończenia  gimnazjum  i  stąd  decyzja,  aby  państwo  wzięło  na siebie 
obowiązek  zapewnienia  uczniom  szkół  podstawowych  i  gimnazjów  prawa  do 
15