Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw

dla pracownika-matki, rezygnującej z dodatkowego urlopu macierzyńskiego
i urlopu rodzicielskiego lub urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze,
w przypadku niewykorzystania tych urlopów przez pracownika-ojca.
Propozycję wykreślenia tego warunku należy rozumieć w połączeniu z poprzednią
propozycją podwyższenia wymiaru zasiłku do 100%. W przypadku jednolitego
wymiaru zasiłku macierzyńskiego na poziomie 100% przez cały okres urlopu
macierzyńskiego, dodatkowego i rodzicielskiego, bezzasadne byłoby jakiekolwiek
wyrównanie z tytułu rezygnacji z urlopu. Jednak przy propozycji z projektu ustawy
takie wyrównanie zapewnia identyczny poziom zasiłku w trakcie pierwszych
6 miesięcy sprawowania osobistej opieki nad małym dzieckiem. FZZ zauważyło
także, że w uzasadnieniu do projektu ustawy nie wskazano źródeł pozyskiwania
środków na nowe rozwiązania prorodzinne. Należy wyjaśnić, że dodatkowe koszty
związane z wypłatą zasiłków macierzyńskich i składek na ubezpieczenia społeczne
w związku z wydłużeniem urlopu z tytułu sprawowania osobistej opieki nad małym
dzieckiem będą finansowane z budżetu państwa, gdyż FUS, w tym fundusz
chorobowy, są funduszami deficytowymi, tzn. że wpływające od ubezpieczonych
składki nie wystarczają na sfinansowanie wydatków.
Zdaniem Pracodawców RP rozwiązania zawarte w projekcie ustawy nie zrealizują
głównego celu polityki prorodzinnej, jakim jest wzrost poziomu dzietności, należy
także podjąć inne inicjatywy z zakresu polityki prorodzinnej oraz popularyzować
elastyczne formy zatrudnienia. Jednocześnie Pracodawcy RP przedstawili szereg
uwag szczegółowych do niniejszego projektu ustawy. Uwaga dotycząca relacji
pomiędzy urlopem wychowawczym a urlopem macierzyńskim, dodatkowym
i rodzicielskim, sprowadzająca się do tego, że w razie wykorzystania uprawnień
przewidzianych w projekcie ustawy może dojść do sytuacji, że pracownik zostanie
pozbawiony prawa do urlopu wychowawczego w pełnym wymiarze nie została
uwzględniona, ponieważ wykracza poza zakres projektowanej nowelizacji.
Natomiast przeredagowany został projektowany art. 1792 § 1 Kodeksu pracy,
któremu postawiono zarzut niejasności. Uwaga dotycząca problemu, w jaki sposób
pracodawca miałby weryfikować informację o planowanym terminie porodu,
o którym mowa w projektowanym art. 1791 Kodeksu pracy, stała się
bezprzedmiotowa w związku ze zmianą koncepcji. Proponuje się mianowicie, aby
pracownica składał wniosek o udzielenie jej po urlopie macierzyńskim dodatkowego
30

urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego nie później niż 14 dni po porodzie.
Wyeliminuje to problemy z ustalaniem planowanego terminu porodu oraz
ewentualnymi zmianami tego terminu. Ponadto Pracodawcy RP postulowali, aby
w przypadku gdy pracownica składa wniosek o udzielenie jej bezpośrednio po
urlopie macierzyńskim dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu
rodzicielskiego pracodawca został poinformowany o decyzji pracownicy jak
najwcześniej, dlatego należałoby wydłużyć termin na zawiadomienie pracodawcy
z proponowanych 14 dni do miesiąca. Uwaga ta nie została uwzględniona –
proponuje się, aby taki wniosek pracownica składała nie później niż 14 dni po
porodzie. Należy zwrócić uwagę na to, że wymiar urlopu macierzyńskiego przy
urodzeniu jednego dziecka przy jednym porodzie wynosi 20 tygodni, zatem
pracodawca będzie miał wystarczająco dużo czasu, by zapewnić właściwą
organizację pracy na czas jej nieobecności w pracy. Uwzględniona została natomiast
uwaga, aby w przypadku rezygnacji z dalszego korzystania z uprawnień pracownica
zgłaszała swój powrót do pracy najpóźniej na 10 dni przed przystąpieniem do pracy
(dotyczy to także pracownika). Projekt przewiduje w takim przypadku termin
14-dniowy.
Pracodawcy RP zwrócili także uwagę, iż proponowane w art. 1794 Kodeksu pracy
rozwiązanie dotyczące możliwości korzystania z uprawnień przez matkę po
rezygnacji z nich przez ojca, umożliwia korzystanie z tych uprawnień na przemian
przez oboje rodziców, bez żadnych ograniczeń. W związku z tym należy wyjaśnić,
że z projektowanych przepisów wynika, iż dodatkowy urlop macierzyński będzie
mógł być wykorzystany tylko w dwóch częściach, a urlop rodzicielski najwyżej
w trzech częściach.
Regulacja pozwalająca na dzielenie tych urlopów ma sprzyjać dzieleniu się
uprawnieniami rodzicielskimi przez rodziców dziecka. Z tych względów nie został
także uwzględniony postulat, aby dodatkowy urlop macierzyński mógł być
wykorzystywany tylko jednorazowo, a urlop rodzicielski nie więcej niż w dwóch
częściach, z których każda nie może być krótsza niż 12 tygodni przypadających
bezpośrednio jedna po drugiej. Natomiast uwzględniona została uwaga dotycząca
doprecyzowania w projektowanych przepisach, że urlopu rodzicielskiego udziela się
w wymiarze wielokrotności tygodnia.
31

Uwaga Pracodawców RP dotycząca wątpliwości odnośnie do wyrównania zasiłku do
100%, przy zadeklarowaniu korzystania z urlopu rodzicielskiego, jeśli nastąpi
powrót do pracy z przyczyn wyższych, np. śmierci dziecka oraz tego, że nie została
unormowana kwestia wyrównania w przypadku rezygnacji z urlopu objętego 80%
kwotą zasiłku w trakcie jego trwania, np. w 9. miesiącu pobierania zasiłku, jest
niezasadna. Utrata dziecka (śmierć dziecka) w trakcie urlopu macierzyńskiego lub
dodatkowego pozbawia prawa do dalszej wypłaty zasiłku macierzyńskiego ze
względu na „siły wyższe”. W takim wypadku trudno mówić o jakiejkolwiek
rezygnacji z dalszych części opieki nad dzieckiem, która wskutek tragicznego
zdarzenia się zakończyła. Zaistnienie „siły wyższej” – śmierć dziecka oznacza, że
osoba sprawująca opiekę nad dzieckiem powinna otrzymać 100% zasiłek,
przysługujący w trakcie pierwszej części urlopu (macierzyńskiego i dodatkowego),
dlatego zasadne jest wyrównanie z 80% do 100%.
Ponadto Pracodawcy RP zwrócili uwagę na to, że w projekcie nie zostały
uwzględnione nawet szacunkowe koszty związane z nieobecnością pracownika
i potrzebą zorganizowania na ten czas zastępstwa. Pracodawcy RP oczekują także
wprowadzenia dla pracodawców specjalnych zachęt finansowanych z Funduszu
Pracy, zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami (np. dopłat do wynagrodzenia
pracownika zatrudnionego na zastępstwo). W związku z uwagą, iż zmieniane
przepisy powinny być w możliwie maksymalnym stopniu przejrzyste i sformułowane
w sposób niebudzący wątpliwości interpretacyjnych, czemu nie sprzyja przyjęta
w projekcie technika, polegająca na odsyłaniu do „odpowiedniego” stosowania
określonych przepisów, liczba odesłań został ograniczona.
Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan popiera propozycję rządu
dotyczącą wydłużenia urlopów macierzyńskich. Jednakże zdaniem tej organizacji ze
względu na różnice w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn (na korzyść mężczyzn) de
facto spowodują, że wybór, które z rodziców skorzysta z prawa do wydłużonego
urlopu związanego z urodzeniem dziecka, będzie fikcyjny. Aby było inaczej
niezbędne jest rozdzielenie tego prawa na część przysługującą wyłącznie kobietom
oraz na część przeznaczoną wyłącznie mężczyznom. Postulat ten nie został
uwzględniony, aby jednak umożliwić rodzicom dziecka podjęcie decyzji o tym, które
z nich i w jakim wymiarze skorzysta z przysługujących im urlopów. Nie wszystkie
matki są bowiem skłonne zrezygnować z części urlopu przysługującego w związku
32

z urodzeniem dziecka na rzecz ojca dziecka. Uznano, że celowe jest promowanie
podziału obowiązków rodzicielskich związanych z wychowywaniem dzieci między
kobiety i mężczyzn aktywnych zawodowo, ale nie jest zasadne narzucanie takiego
podziału, bowiem nie zawsze odpowiada to samym zainteresowanym. Nie został
także uwzględniony postulat, aby w związku z możliwością podziału urlopu
rodzicielskiego rodzice od razu zaplanowali, czy i w jaki sposób podzielą ten urlop
między siebie i informowali pracodawcę o sposobie i harmonogramie jego
wykorzystania. Postulat ten koliduje bowiem z interesami zainteresowanych
pracowników, np. ze względu na możliwość wystąpienia okoliczności, które
uniemożliwią jednemu z rodziców kontynuowanie tego urlopu w pewnej
perspektywie czasowej. Należy zwrócić uwagę, iż wymiar tego urlopu wynosi do
26 tygodni, czyli pół roku, jest to zatem relatywnie długi okres. Uwzględniona
została natomiast uwaga dotycząca regulacji prawnej przewidującej łączenie
korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego z pracą. Proponuje się, by
wniosek pracownika o dopuszczenie go do pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy
nie był bezwzględnie wiążący dla pracodawcy, ale aby pracodawca uwzględniał
wniosek pracownika, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy
lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. O przyczynie odmowy
uwzględnienia wniosku pracodawca informowałby pracownika na piśmie. Nie
wydaje się natomiast możliwe stworzenie w Kodeksie pracy zamkniętego katalogu
przypadków, w których pracodawca mógłby odmówić uwzględnienia wniosku
pracownika. Uwzględniona została także uwaga dot. art. 1792 § 2 Kodeksu pracy,
tj. wprowadzono dłuższy niż 7-dniowy – 14-dniowy termin, w którym pracownica
składa pracodawcy wniosek w sprawie rezygnacji z korzystania z dodatkowego
urlopu macierzyńskiego lub jego części. Analogiczne zmiany wprowadzono
w zakresie dodatkowego urlopu macierzyńskiego w projektowanym art. 1821 § 3
Kodeksu pracy. Wprowadzono także dłuższy 14-dniowy termin, w przypadku gdy
pracownik zamierza łączyć korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego
z pracą. Ponadto, ze względów omówionych wyżej, nie zostały uwzględnione uwagi
dotyczące ograniczenia wykorzystania urlopu rodzicielskiego i dodatkowego urlopu
macierzyńskiego jednorazowo, bez możliwości ich podziału na części.
Propozycje PKPP Lewiatan dotyczące systemu zachęt do zatrudniania młodych
kobiet, tj. przeniesienia obowiązku wypłaty zasiłku za czas choroby w okresie ciąży
33

pracownicy z pracodawcy na budżet państwa oraz zwolnienia pracodawcy
z obowiązku wypłacenia pracownicy wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, do
którego nabyła prawo w czasie urlopu macierzyńskiego, także nie zostały
uwzględnione. Wykraczają one bowiem poza zakres projektowanej nowelizacji.
Uwaga Fundacji i Stowarzyszenia Rzecznik Praw Rodziców dotycząca terminu
zadeklarowania przez pracownicę chęci skorzystania z rocznego urlopu związanego
z urodzeniem dziecka została uwzględniona. Projekt przewiduje, że pracownica
będzie mogła złożyć wniosek o udzielenie jej bezpośrednio po urlopie
macierzyńskim dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego nie
później niż 14 dni po porodzie. Nie został uwzględniony postulat wprowadzenia
dłuższych urlopów dla matek wcześniaków (liczonych od momentu wyjścia dziecka
ze szpitala), ponieważ wykracza on poza przedmiot projektowanej regulacji. Jako
zasadę przyjęto nie wprowadzanie zmian w wymiarze „podstawowego” urlopu
macierzyńskiego. Należy także zauważyć, że już w obecnym stanie prawnym w razie
urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej pracownica, która wykorzystała
po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, pozostałą część tego urlopu może
wykorzystać w terminie późniejszym, po wyjściu dziecka ze szpitala (art. 181
Kodeksu pracy). Natomiast 8-tygodniowa część tego urlopu jest uznawana za tzw.
część biologiczną, służącą regeneracji sił psychofizycznych pracownicy po porodzie;
z tego względu celowe jest jej utrzymanie. Pozostałe propozycje Fundacji
i Stowarzyszenia Rzecznik Praw Rodziców odnoszą się do szeroko pojętej polityki
prorodzinnej państwa, natomiast celem projektowanej nowelizacji jest jedynie
wydłużenie urlopów związanych z urodzeniem dziecka. Z tego powodu nie zostały
w niniejszym projekcie uwzględnione postulaty: powstrzymania odbierania dzieci
z domu rodzinnego ze względu na biedę i zweryfikowanie decyzji już wydanych,
zmiany obecnego systemu niebieskich kart, wprowadzenia wsparcia finansowego
i lokalowego dla rodzin przeżywających trudności materialne, wprowadzenia
wspólnego rozliczania rodziców z dziećmi, wprowadzenia ulgi wychowawczej dla
matek/ojców prowadzących własną działalność gospodarczą, przyznania osobom
pracującym w oparciu o umowy zlecenia prawa do podobnych rozwiązań jak
pracownikom na urlopie wychowawczym, objęcia systemem zasiłków związanych
z urodzeniem dziecka studentek i doktorantek, dokonania rewaloryzacji progów
dochodowych uprawniających do zasiłków rodzinnych i wychowawczych,
34