Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o usługach płatniczych

– 10 –
nr 2560/2001 oraz w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 260/2012
z dnia 14 marca 2012 r. ustanawiającego wymogi techniczne i handlowe w odniesieniu do
poleceń przelewu i poleceń zapłaty w euro oraz zmieniające rozporządzenie (WE)
nr 924/2009 (tzw. rozporządzeniu SEPA). Co prawda sformułowane w tych rozporządzeniach
definicje dotyczą opłaty interchange pobieranej w związku z transakcją płatniczą inną niż
dokonywana przy użyciu karty płatniczej, niemniej ze względu na istotę opłaty oraz charakter
dokonywanych transakcji definicje unijne można traktować pomocniczo. Wskazówką przy
formułowaniu definicji była też, wspomniana na początku uzasadnienia, opracowana przez
Narodowy Bank Polski „Analiza funkcjonowania opłaty interchange w transakcjach
bezgotówkowych na rynku polskim”.7) Proponuje się, aby przez opłatę interchange rozumieć
ustaloną przez organizację kartową opłatę uiszczaną przez agenta rozliczeniowego na rzecz
wydawcy karty płatniczej. Zakresem definicji objęto zarówno opłaty ustalane przez
organizacje kartowe bezpośrednio, jak i pośrednio (np. przez krajowe struktury decyzyjne
tych organizacji; np. komitet decyzyjny VISA Polska). W definicji podkreślono
nienegocjacyjny charakter opłaty interchange.
W związku z tym, iż proponowana w dodawanym do art. 2 pkt 15d (art. 1 pkt 2 lit. b
projektu) definicja pojęcia „karta płatnicza” obejmuje swoim zakresem również podobne do
karty płatniczej instrumenty płatnicze, konieczna jest zmiana art. 3 pkt 2 lit. b nowelizowanej
ustawy (art. 1 pkt 3 lit. a projektu).
Mając na względzie, iż proponowana nowelizacja wiąże się w sposób immanentny
z usługą płatniczą jaką jest acquiring, konieczne stało się precyzyjne określenie na czym taka
usługa polega. W związku z tym proponuje się odpowiednią nowelizację art. 3 ust. 1 pkt 5
(art. 1 pkt 3 lit. b projektu). W zmienionym pkt 5 wskazano, iż przez usługę acquiringu
rozumie się działalność polegającą na umożliwianiu wykonania transakcji płatniczych,

7) Korzystano
też z innych źródeł m.in.:
1) http://business.yourdictionary.com/interchange-fee; interchange fee – the transaction fee on credit card
and debit card purchases charged by the banks that issue the cards. It is paid by the merchants who accept
the cards for payment. An interchange fee typically comprises a fixed charge per transaction plus
a percentage of the amount charged;
2) http://www.businessdictionary.com/definition/interchange-fees.html; interchange fee – fees charged to
merchant banks by credit card issuing banks to cover the cost of converting credit charges to cash
deposits in the merchant's account. Fees range from 1 percent to 2 percent and they cover the issuing
banks expenses for billing services and credit fraud, and are a primary source of their profits;
3) EFTA (Electronic Fund Transfer Act) Section 920(c)(8) from The Dodd-Frank Wall Street Reform and
Consumer Protection Act; an interchange transaction fee (interchange fee) – is any fee established,
charged, or received by a payment card network for the purpose of compensating an issuer for its
involvement in an electronic debit transaction.

– 11 –
zainicjowanych przez akceptanta lub za jego pośrednictwem, instrumentem płatniczym
płatnika, polegającą w szczególności na autoryzacji, przesyłaniu do wydawcy karty płatniczej
lub systemów płatności zleceń płatniczych płatnika lub akceptanta, mających na celu
przekazanie akceptantowi należnych mu środków. Z zakresu tej usługi wyłączono czynności
polegające na rozliczaniu i rozrachunku transakcji płatniczych. Czynności te są dokonywane
w ramach systemu płatności w rozumieniu ustawy z dnia 21 sierpnia 2001 r. o ostateczności
rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz
zasadach nadzoru nad tymi systemami, w związku z czym podlegają tej ustawie. W sytuacji
gdy agent rozliczeniowy dokonuje rozliczenia nie jest to usługa acquiringu, ale dodatkowa
działalność regulowana wyżej wymienioną ustawą.
Dodawane projektowaną nowelizacją art. 34a–34c (art. 1 pkt 4) ograniczają tzw. rules
organizacji kartowych, a tym samym uwalniają obrót gospodarczy od części narzucanych
przez organizacje kartowe, a nienegocjowalnych przez uczestników rynku, regulacji.
W świetle art. 34a nieważne będą postanowienia umowne zobowiązujące do stosowania
zasad nałożonych przez organizację kartową dla transakcji płatniczych z użyciem kart
płatniczych wydanych w ramach umowy z inną organizacją kartową. Przepis ten ma
wyeliminować skutki zawieranych przez organizacje kartowe porozumień, na mocy których
organizacje wzajemnie respektują swoje zasady (tzw. rules).
Zgodnie z art. 34b ust. 1 nieważne będą postanowienia umowne nakładające na agenta
rozliczeniowego zobowiązanie, aby ten w umowach z akceptantami stosował zasadę „honour
all cards”. Mając świadomość, że zmiany dotyczące zasady honorowania wszystkich kart
i umożliwienie akceptantom decydowania, które karty będą oni akceptowali może stanowić
barierę rozwojową dla nowo tworzonych organizacji kartowych (zdobywanie i budowanie
swojej pozycji na rynku wiąże się z potężnymi nakładami finansowymi) oraz dążąc do
zwiększenia konkurencji na rynku organizacji kartowych, w art. 34b ust. 2 proponuje się
czasowe wyłączenie stosowania art. 34b ust. 1 w odniesieniu do nowo utworzonych
organizacji kartowych (o ile spełniają określone w tym przepisie warunki). Przywilej taki
przysługiwałby nowo utworzonym organizacjom kartowym przez trzy lata od rozpoczęcia
przez nie działalności. Przy czym przez „rozpoczęcie działalności” należy rozumieć –
w drodze analogii do art. 67 ust. 1 pkt 1 nowelizowanej ustawy – dzień wykonania pierwszej
transakcji płatniczej przy użyciu karty płatniczej wydanej w ramach umowy z nowo
utworzoną organizacją kartową.
– 12 –
Przepis art. 34c przewiduje natomiast, iż nieważne będą postanowienia umowne
uniemożliwiające akceptantowi promowanie określonych form płatności, w tym oferowanie
zniżki.
Projektodawca uznał za zbędne proponowanie sankcji karnych oraz administracyjnych
za naruszenie dodawanych przepisów. Przyjęto bowiem, iż wystarczające będzie w tym
przypadku zastosowanie ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. W myśl art. 58
ust. 1 tej ustawy, czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu jej obejście jest
nieważna. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność
pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez
postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Postanowienia
umowne sprzeczne z dodawanymi przepisami będą bezwzględnie nieważne, a w efekcie nie
będą wywoływały żadnych skutków wynikających z treści oświadczenia. W tym przypadku
nieważność następować będzie z mocy prawa. Na nieważność czynności prawnej będzie
mógł powołać się każdy kto ma w tym interes prawny, a w razie sporu sąd powinien
uwzględnić tę nieważność z urzędu, czyli nawet wówczas, gdy żadna ze stron się na nią nie
powoła.
W dodawanym art. 38a ust. 1 (art. 1 pkt 5 projektu) proponuje się, aby maksymalna
stawka opłaty interchange wynosiła 0,5% wartości jednostkowej krajowej transakcji
płatniczej przy użyciu karty płatniczej. Wprawdzie średnia europejska jest wyższa od tego co
przyjęto w projekcie niemniej nie można zapominać, iż średnią tę zawyżają wysokie stawki
opłaty interchange w Polsce oraz w państwach, gdzie funkcjonują lokalne systemy kartowe
(w tych państwach karty organizacji VISA i MasterCard stanowią zdecydowaną mniejszość
całego wolumenu kart, np. Niemcy). Wysokość stawki określono na bazie danych
i informacji przekazanych przez Ministra Finansów, Narodowy Bank Polski oraz partnerów
społecznych.
Kierując się przejrzystością regulacji ustawowej uznano za niecelowe ustalanie różnych
maksymalnych stawek opłaty w zależności od rodzaju karty płatniczej (debetowa, kredytowa,
obciążeniowa). Zaproponowana stawka maksymalna jest optymalna z punktu widzenia
realizacji wskazywanych przez organizacje kartowe – jako uzasadnienie wprowadzenia
opłaty interchange – celów i zadań. W szczególności w sposób wystarczający zapewni ona
równowagę przychodów pomiędzy wydawcami kart płatniczych, a agentami rozliczeniowymi
obsługującymi akceptantów. Określenie maksymalnej stawki nie oznacza oczywiście, iż
Należy podkreślić, iż projekt dotyczy wyłącznie opłat interchange z tytułu krajowej
– 13 –
transakcji płatniczej. Ustawa swoim zakresem nie będzie obejmowała opłat z tytułu
transgranicznych transakcji płatniczych.
Mając na względzie konieczność zapewnienia skuteczności regulacji ustawowej
przyjęto, iż w przypadku, gdy strony ustalą w umowie wyższą stawkę opłaty interchange niż
określona w ustawie, stosować się będzie stawkę ustawową (dodawany art. 38a ust. 2).
Zastosowano tu mechanizm przewidziany w art. 58 ust. 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. –
Kodeks cywilny.
W dodawanym art. 38a ust. 3 dopuszcza się możliwość zastosowania wyższej niż
wynikająca z ustawy stawki opłaty interchange oraz określa warunki jakie muszą być
spełnione, aby stawka taka mogła być zastosowana. Uznano, iż swoboda w zakresie ustalania
stawek opłaty interchange będzie dotyczyła tylko nowo utworzonych organizacji kartowych,
o ile będą one „niezależne” od istniejących już na rynku organizacji kartowych. Prawo takie
miałoby przysługiwać nowo utworzonym organizacjom kartowym przez trzy lata od
rozpoczęcia przez nie działalności.
Ponadto w dodawanym art. 38a ust. 4 proponuje się, aby organizacje kartowe, wydawcy
kart płatniczych oraz agenci rozliczeniowy mieli obowiązek udostępniania na swoich
stronach internetowych informacji o aktualnych stawkach opłaty interchange. Powszechnie
dostępna informacja o wysokości stawek jest konieczna z punktu widzenia transparentności
rynku kartowego. Ma ona znaczenie nie tylko dla podmiotów działających już na rynku
kartowym, ale przede wszystkim dla potencjalnych akceptantów oraz konsumentów.
Proponuje się również, aby agent rozliczeniowy był obowiązany przekazywać
akceptantowi, na jego żądanie, informację o opłatach pobieranych od akceptanta. Informacja
taka będzie musiała zawierać dane o wysokości opłat oraz ich strukturze, a także
wyszczególnienie wszystkich składników, w tym przypadających agentowi rozliczeniowemu
oraz innym podmiotom, wraz ze wskazaniem ich wysokości (dodawany art. 38a ust. 5). Pełna
informacja na temat opłat, które musi uiścić akceptant w związku z transakcjami przy użyciu
kart płatniczych pozwoli akceptantom m.in. na podjęcie świadomej i racjonalnej decyzji, czy
i które karty płatnicze honorować.
Zarówno informacja o wysokości stawek opłaty interchange, jak i informacja o opłatach
pobieranych od akceptanta będzie musiała być sformułowana w przejrzystej i czytelnej
formie.
– 14 –
W dodawanych do art. 52 ust. 4b–4e (art. 1 pkt 6) regulowane są kwestie związane
z pobieraniem opłat dodatkowych (surcharge). Istotą dodawanych przepisów jest nie tyle
wprowadzenie opłaty surcharge, ponieważ opłata taka na gruncie polskiego prawa jest
dopuszczalna już dziś, ale określenie zasad jej pobierania.
W polskim systemie prawnym brak jest regulacji zakazujących pobierania opłaty
surcharge, niemniej powszechne stało się twierdzenie, iż opłata taka jest w Polsce zakazana.
Zdając sobie sprawę z tego, iż zmiana powszechnego poglądu o niedopuszczalności surcharge
będzie bardzo trudna, uznano za konieczne wskazanie wprost w ustawie, iż taka opłata jest
dopuszczalna.
Niemniej projektodawca dopuszcza pobieranie takiej opłaty jedynie w przypadku
płatności kartą inną niż debetowa (dodawany art. 52 ust. 4b). Zakazuje się wprost opłaty
surcharge w przypadku płatności kartą debetową (nie dotyczy to płatności kartą debetową
należności o charakterze publicznoprawnym). Takie podejście projektodawcy wynika
z potrzeby promowania karty debetowej jako instrumentu płatniczego, dzięki któremu
użytkownik ma możliwość dostępu do swoich środków zgromadzonych na rachunku
bankowym (płatniczym). Jedynie karta debetowa może pełnić funkcję instrumentu, który
efektywnie będzie służył rozwojowi obrotu bezgotówkowego. Wynika to m.in. stąd, iż
instrument ten nie wiąże się z ryzykami, a więc i kosztami, związanymi z innymi typami kart
płatniczych (w szczególności z kartami kredytowymi). Dlatego też, konieczne jest
wprowadzanie rozwiązań, które będą gwarantowały powszechną akceptację kart debetowych
w punktach handlowo-usługowych.
Opłata surcharge w przypadku kart płatniczych innych niż karta debetowa nie będzie
mogła być wyższa niż koszty, jakie z tytułu takiej płatności ponosi akceptant. Wprowadzając
to rozwiązanie kierowano się motywem 54 i art. 19 dyrektywy Parlamentu Europejskiego
i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów,
zmieniającej dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady oraz uchylającej dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady.
W przypadku płatności przy użyciu karty płatniczej należności publicznoprawnych,
projektodawca proponuje umożliwić akceptantom pobieranie opłaty surcharge w przypadku
płatności każdym rodzajem karty. Propozycja ta uwzględnia specyfikę należności
publicznoprawnych i konieczność przekazania całej kwoty należności publicznoprawnej na
rachunek bankowy podmiotu publicznego. W związku z tym, iż nie ma możliwości