Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks karny skarbowy, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz ustawy - Prawo prasowe

24
wszystkim ważno ć formy czynno ci prawnej, podczas gdy cel
istnienia tej instytucji jest oczywi cie inny. Ponadto klauzula ta nie
obejmuje sytuacji, w których osoba trzecia uzyskała korzy ć co
prawda w sposób formalnie skuteczny, lecz niezasługujący na
ochronę. Tytułem przykładu można podać darowiznę poczynioną
przez sprawcę na rzecz osoby trzeciej. W pi miennictwie wskazuje
się więc na to, że celem tego domniemania jest w istocie uzależnienie
jego stosowania od dobrej lub złej wiary nabywcy mienia, które
podlegałoby przepadkowi. Należy w tym miejscu zauważyć, że
pojęcie dobrej wiary jest pojęciem prawa cywilnego, a ponadto nie
jest w Kodeksie cywilnym zdefiniowane i przyjmuje różne znaczenie
w zależno ci od okoliczno ci jego występowania. Z tych względów
celowe jest normatywne skonstruowanie przesłanki dobrej wiary,
która pozwoliłaby na obalenie domniemania, że będąca w ich
samoistnym posiadaniu korzy ć majątkowa należy w istocie do
sprawcy.
Klauzula zawarta w § 5 składa się z dwóch elementów: po pierwsze,
wprowadza się wymóg, aby nabywca nie wiedział o przestępczym
pochodzeniu mienia, po drugie, wprowadza się wymóg dochowania
należytej staranno ci. Oba te warunki muszą być spełnione łącznie
dla skutecznego obalenia domniemania. Jest oczywiste, że wiedza
o tym, że nabywane mienie stanowi korzy ć z przestępstwa, po-
winna wyłączać ochronę nabywcy i decydować o nieskuteczno ci
przeniesienia mienia. Ponadto nabywca musi wykazać, że nawet przy
dołożeniu należytej staranno ci nie mógł dowiedzieć się
o przestępczym pochodzeniu nabywanego mienia.
Uznano również za celowe wprowadzenie dodatkowego domnie-
mania, w jakich okoliczno ciach w szczególno ci należy przyjąć,
że „osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna niemająca
osobowo ci prawnej, która nabyła mienie stanowiące korzy ć
majątkową podlegającą przepadkowi zgodnie z § 1-2…”, zwana dalej
„nabywcą”, wie o przestępczym pochodzeniu nabywanego mienia.

25
Przepis § 8, mający zastosowanie zarówno do § 5, jak i § 6 stanowi
więc, że w każdym przypadku zakłada się wiadomo ć przestępnego
nabycia mienia po stronie nabywcy, w sytuacji gdy jest on osobą
najbliższą dla sprawcy. Ze względu na to, że nabywcą może być
także osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowo ci prawnej, przyjmuje się także, że osoba prawna ma
wiadomo ć pochodzenia mienia, jeżeli w skład jej organów wchodzi
sprawca lub osoba mu najbliższa, a w odniesieniu do jednostki
organizacyjnej nieposiadającej osobowo ci prawnej, gdy sprawca lub
osoba mu najbliższa jest uprawniona do kierowania taką jednostką
lub do jej reprezentowania. W opisanych sytuacjach należy bowiem
przyjąć, że transakcja ma charakter pozorny, służący wyłącznie
ukryciu mienia podlegającego przepadkowi.
Tak skonstruowana normatywna przesłanka dobrej wiary dosta-
tecznie chroni osoby trzecie, które nabyły mienie stanowiące korzy ć
z przestępstwa, w okoliczno ciach, które nie mogły wzbudzić ich
wątpliwo ci co do źródła pochodzenia tej korzy ci. W tej sytuacji
należy uznać, że pewno ć obrotu gospodarczego jest wystarczająco
zagwarantowana i osoby nabywające mienie pochodzące z prze-
stępstwa będą mogły skutecznie obalić domniemanie, o którym mowa
w § 5.
Ponadto w tre ci art. 45 § 5 K.k. poprawia się błędne sformułowanie
ujęte w aktualnym art. 45 § 3 K.k., który przy literalnym jego
odczytaniu obejmuje domniemaniem nie składnik mienia, przenie-
sionego na osobę trzecią, lecz całe mienie tego podmiotu („uważa
się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu tej osoby lub
jednostki oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do
sprawcy”). Domniemanie to powinno oczywi cie obejmować
wyłącznie mienie przeniesione na osobę trzecią, a nie całe mienie
będące w posiadaniu tej osoby, co zostało osiągnięte przez
wprowadzenie w § 5 zwrotu „... uważa się, że mienie to ...”. Wobec
zastąpienia terminu „rzeczy” terminem „mienie” zbędne natomiast

26
staje się osobne wymienianie praw majątkowych, gdyż prawa
majątkowe stanowią element mienia.
Projektowany art. 45 § 5 K.k., podobnie jak obecnie obowiązujący
art. 45 § 3 K.k., stanowi ułatwienie dowodowe w sytuacji, w której
sprawca przeniósł korzy ć majątkową na osobę trzecią. Domnie-
manie to w obecnej postaci nie znajdzie już jednak zastosowania,
kiedy ta osoba trzecia przeniesie uzyskaną korzy ć dalej. Obecnie
obowiązujący przepis uniemożliwia bowiem orzeczenie przepadku
korzy ci majątkowej, będącej przedmiotem kilku rozporządzeń
mieniem. Tym samym sprawca może teraz z łatwo cią zapobiec
przepadkowi korzy ci majątkowej, przenosząc swój majątek na
podstawione osoby lub też podmioty od siebie zależne, byleby to
przeniesienie nastąpiło więcej niż jeden raz.
Proponowana redakcja art. 45 § 5 K.k. eliminuje błędne ujęcie,
łączące możliwo ć orzeczenia przepadku z wymogiem, aby sprawca
stanowił stronę czynno ci prawnej przenoszącej korzy ć majątkową
na osobę trzecią. Jednocze nie przyjęto rozwiązanie chroniące
nabywców w dobrej wierze. Projektowane rozwiązanie stanowi więc
kompromis między ciganiem korzy ci osiągniętych z przestępstwa
przez sprawcę, który następnie próbuje transferować je przez szereg
podmiotów w celu udaremnienia przepadku, a konieczno cią
zapewnienia bezpieczeństwa obrotu i ochrony nabywcy działającego
w dobrej wierze.
(Art. 45 § 6 K.k.)
Art. 45 § 6 K.k. wprowadza samoistną podstawę odpowiedzialno ci
solidarnej. Oprócz sprawcy podlegać jej mają podmioty, co do których
należy domniemywać, że działały w celu udaremnienia przepadku
korzy ci, jakie sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa.
Odpowiedzialno ć ta nie jest ograniczona wyłącznie do aktualnego
samoistnego posiadacza tego mienia, lecz rozciąga się na wszystkich
nabywców, którzy brali udział w przenoszeniu uzyskanej przez

27
sprawcę korzy ci majątkowej. Podmioty, które brały udział
w transferze
mienia
stanowiącego korzy ć z przestępstwa,
odpowiadają całym swoim majątkiem za zwrot korzy ci majątkowej,
jednak ich odpowiedzialno ć jest ograniczona do warto ci nabytego
mienia. Istotą odpowiedzialno ci jest bowiem w tym przypadku nie
odpowiedzialno ć solidarna ze sprawcą za zwrot wszystkich korzy ci,
jakie sprawca mógł z działalno ci przestępczej uzyskać, lecz
wyłącznie odpowiedzialno ć za zwrot tej korzy ci, w której ukrywaniu
dana osoba wzięła udział.
Należy wspomnieć, że konstrukcja odpowiedzialno ci osób trzecich
nie jest nieznana systemowi polskiego prawa. Na gruncie prawa
karnego odpowiedzialno ć taka istnieje przede wszystkim na
podstawie art. 52 Kodeksu karnego. Wedle tego przepisu, za zwrot
korzy ci majątkowej odpowiada osoba fizyczna, prawna lub jednostka
organizacyjna, która uzyskała korzy ć z przestępstwa popełnionego
przez sprawcę, o ile ten działał w jej imieniu lub na jej rzecz. Przepis
ten jest jednak ograniczony do odpowiedzialno ci podmiotów, które
uzyskały korzy ć z przestępstw osób będących na przykład
pełnomocnikami czy członkami organów osób prawnych, natomiast
nie znajdzie zastosowania do podmiotów, które współpracowały ze
sprawcą w ukrywaniu korzy ci majątkowej już po popełnieniu
przestępstwa.
Odpowiedzialno ć posiłkowa za grzywnę oraz ciągnięcie równo-
warto ci pieniężnej przepadku przedmiotów istnieje również na
gruncie Kodeksu karnego skarbowego (art. 24 K.k.s.). Na gruncie
K.k.s. odpowiedzialno ć ta dotyczy pełnomocników, zarządców oraz
pracowników podmiotu, który z przestępstwa skarbowego odniósł lub
mógł odnie ć korzy ć majątkową. Analogicznie jak rozwiązanie
przewidziane w art. 52 K.k. regulacja ta nie znajdzie jednak
zastosowania do podmiotów, które pomagały sprawcy w ukryciu
korzy ci majątkowej już po dokonaniu czynu zabronionego.

28
Ponadto wskazać można, że odpowiedzialno ć solidarna istnieje na
przykład na gruncie Ordynacji podatkowej (rozdział 15 ustawy).
Trzeba podkre lić, że odpowiedzialno ć przewidziana w art. 45 § 6
ma charakter wyłącznie majątkowy i w żadnej mierze nie oznacza,
aby nabywcy ponosili odpowiedzialno ć karną (inna jest sytuacja,
w której osoba solidarnie zobowiązana do zwrotu korzy ci mająt-
kowej dopu ciła się również przestępstwa paserstwa (art. 291 K.k.),
jednak nie zawsze będzie miało to miejsce, zwłaszcza w odniesieniu
do korzy ci uzyskanych z przestępstwa jedynie po rednio).
W przeciwieństwie do rozwiązania przewidzianego w art. 24 K.k.s.
gdzie podmioty trzecie ponoszą odpowiedzialno ci także za
uiszczenie grzywny nałożonej na sprawcę, rozwiązanie przewidziane
w art. 45 § 6 dotyczy wyłącznie zwrotu tej korzy ci majątkowej, która
była przedmiotem obrotu u danego podmiotu.
Odpowiedzialno ć solidarną nabywców stosuje się do obrotu
wszystkimi korzy ciami uzyskanymi z przestępstwa, tj. zarówno do
korzy ci w my l art. 45 § 1, jak i § 2, z tym że należy zwrócić uwagę
na istotne różnice. Mienie podlegające przepadkowi zgodnie z § 2
obejmuje całe mienie sprawcy nabyte w czasie popełnienia
przestępstwa lub później, do chwili wydania chociażby nieprawo-
mocnego wyroku. Tym samym konstrukcję odpowiedzialno ci,
o której mowa w § 6, będzie stosować się do każdego składnika
tego mienia, które zostało przeniesione na osobę trzecią.
W odniesieniu natomiast do przepadku korzy ci, o której mowa
w § 1, zakres przedmiotowy tego przepisu ogranicza się wyłącznie
do tych składników mienia, które stanowią korzy ć uzyskaną
z przestępstwa i jako takie podlegają przepadkowi.
Art. 45 § 6 przewiduje analogiczną konstrukcję domniemania co do
przestępczego pochodzenia mienia jak art. 45 § 5, z tym jednak, że
nabycie nieodpłatne wyklucza możliwo ć uwolnienia się od
odpowiedzialno ci. Projektodawca wyszedł bowiem z założenia, że
nikt nie powinien odnosić korzy ci z popełnienia przestępstwa,