Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks karny skarbowy, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz ustawy - Prawo prasowe

9
do osoby, która była członkiem lub wspierała organizację przestępczą,
podlegał kontroli tej organizacji, chyba że zostanie przeprowadzony dowód
przeciwny.
W Niemczech, zgodnie z § 73d-74b Kodeksu karnego, konfiskata rozsze-
rzona może być stosowana wówczas, kiedy pozwala na to przepis
szczególny. Dla jej orzeczenia wystarczy, że zachodzą podstawy do
przyjęcia, że przedmioty zostały nabyte w celu popełnienia czynów
zabronionych lub z czynów takich pochodzą.
Jeżeli przepadek takich przedmiotów jest niemożliwy, sąd może orzec
przepadek ich równowarto ci pieniężnej.
Przepadek jest rozszerzony również podmiotowo wobec osób, które
przynajmniej lekkomy lnie przyczyniły się do tego, że rzecz lub prawo były
rodkiem lub przedmiotem czynu lub służyły jego przygotowaniu, albo
w sposób naganny nabyły przedmioty, mając wiedzę o okoliczno ciach,
które stanowiłyby podstawę konfiskaty.
Przy orzekaniu przepadku rozszerzonego podmiotowo, sąd może
skorzystać z uprawnień dyskrecjonalnych wynikających z okre lonej
w przepisach zasady proporcjonalno ci. Zgodnie z tą zasadą, konfiskata
nie może być orzeczona wtedy, kiedy byłaby nieproporcjonalna do ciężaru
gatunkowego przestępstwa.
W Belgii poszerzenie tradycyjnego ujęcia instytucji przepadku wprowadziła
ustawa z dnia 19 grudnia 2002 r. nowelizująca Kodeks karny (nowy przepis
art. 43 quater § 2). Ta nowelizacja wprowadza dwa istotne elementy:
1) zmienia
rozkład ciężaru dowodu,
2) dopuszcza orzeczenie konfiskaty w odrębnym postępowaniu.
Nowy mechanizm, polegający na obowiązku udowodnienia zgodno ci
z prawem źródeł wchodzącego w grę majątku (funkcjonujący już w Belgii
w prawie podatkowym i w zakresie prania brudnych pieniędzy) stosuje się
wobec skazanych za jedno z wskazanych w ustawie przestępstw,

10
w sytuacji kiedy prokuratura jest w stanie wykazać, że skazany w okresie
ostatnich pięciu lat dysponował majątkiem, który prima facie nie mógł
pochodzić z legalnych źródeł, a który mógłby być powiązany z działalno cią
przestępczą leżącą u podstaw wyroku skazującego. W takim przypadku do
skazanego należy uprawdopodobnienie, że różnica między warto cią
jego rzeczywistego majątku a majątku uzyskanego zgodnie z prawem nie
pochodzi z działalno ci przestępczej.
Przywołać można również przykład rozwiązań obowiązujących we
Włoszech, w szczególnosci ustawy nr 57 z 1962 r., która stanowi
sprawdzone narzędzie służące walce z mafią. Przepisy tego aktu
przewidują m.in. orzeczenie przepadku mienia, którego warto ć jest
nieproporcjonalna wobec deklarowanego dochodu sprawcy. Nowsze
przepisy włoskie dotyczące poważniejszych przestępstw przewidują także
podobne rozwiązanie, z tym że orzeczenie przepadku w takich przypadkach
ma charakter obligatoryjny (art. 416-bis Kodeksu karnego Włoch, ustawa
z 7 sierpnia 1992 r. nr 356, w związku z ustawą z 8 czerwca 1992 r.,
nr 306, art. 12-sexies).
3. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Ze względu na szczególny charakter rozszerzonego przepadku mienia,
w

toku rozwoju tej instytucji w poszczególnych państwach było
nieuniknione zmierzenie się z wątpliwo ciami, jakie mogły powstawać na tle
jej zgodno ci z gwarancjami praw jednostki w postępowaniu karnym,
w szczególno ci z zasadą domniemania niewinno ci. Problem ten był
przedmiotem orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
(ETPCz). Trybunał konsekwentnie stwierdzał brak naruszenia tak art. 6
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolno ci (prawo do
rzetelnego procesu), jak i art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji (ochrona
własno ci). Za reprezentatywne w tym zakresie można uznać dictum
ETPCz w sprawie 41087/98, Philips przeciwko Wielkiej Brytanii:
„40. Trybunał uznaje, że niezależnie od tego, że domniemanie niewinno ci
oskarżonego jest wyraźnie wymienione w Art. 6 § 2, gwarancja ta,
jak również spoczywający na organach procesowych wymóg udo-

11
wodnienia zarzutu, stanowi czę ć ogólnego pojęcia prawa do
rzetelnego procesu zgodnie z art. 6 § 1 Konwencji. Nie jest ono
jednakże absolutne, jako że domniemania dotyczące faktów lub
prawa działają w każdym systemie prawa karnego i nie są zakazane
przez Konwencję tak długo jak państwa pozostają w ramach pewnych
ograniczeń, przy uwzględnieniu wagi spraw, które wchodzą w grę,
oraz zachowania prawa do obrony.
(...) 43. Ocena została przeprowadzona przez sąd kierujący się okre loną
procedurą, w skład której wchodzi publiczne przesłuchanie,
ujawnienie z góry dowodów, jakimi dysponowały organy cigania oraz
zagwarantowanie skarżącemu dostarczenia dodatkowych doku-
mentów i zeznań ustnych. (…) Zasadnicza gwarancja polegająca na
tym, że domniemanie przyjęte na podstawie Ustawy z 1994 r.
o handlu
narkotykami
(przewidującej możliwo ć orzeczenia
konfiskaty rozszerzonej przy odwróceniu ciężaru dowodu) mogło być
obalone, je li wnioskodawca wykazał, na zasadzie prawdo-
podobieństwa (on the balance of probabilities), że nabył mienie
inaczej niż poprzez handel narkotykami.”.
Trybunał stwierdzał konsekwentnie również w innych sprawach (sprawa
17440/90 Welch przeciwko Wielkiej Brytanii; sprawa 12954/87 Raimondo
przeciwko Włochom), że przeniesienie ciężaru dowodu nie stanowi samo
w sobie naruszenia Konwencji tak długo, jak zapewnione są gwarancje
rzetelnego procesu, a w szczególno ci, jeżeli oskarżony ma sposobno ć
wykazania w toku procesu legalno ci pochodzenia mienia. Stosowanie tego
rodzaju
rodków karnych może być za proporcjonalnym narzędziem
służącym szczególnemu celowi, jakim jest zwalczanie najpoważniejszej
przestępczo ci.
W tym wietle trzeba podkre lić, że przeniesienie ciężaru dowodu dotyczy
wyłącznie kwestii przepadku mienia i w żaden sposób nie dotyczy innych
elementów postępowania karnego, w szczególno ci ustalenia i udowod-
nienia winy oskarżonego. Nie dochodzi zatem do ograniczenia gwarancji
procesowych i fundamentalnych praw osoby, przeciwko której toczy się

12
postępowanie karne. Co więcej, rozszerzony przepadek mienia nie dotyczy
wszystkich sprawców i wszystkich czynów zabronionych. Jest on trakto-
wany jako wyjątek od reguły, odnoszący się wyłącznie do najpoważ-
niejszych przestępstw. Ponadto przepadek taki jest ograniczony tylko do
tych rzeczy i praw majątkowych, których legalnego pochodzenia sprawca
nie dowiedzie w trakcie postępowania karnego. Reglamentacja rozsze-
rzonego przepadku mienia ma zatem charakter zarówno podmiotowy, jak
i przedmiotowy, co w dostatecznym stopniu gwarantuje prawa osób,
których przepadek ten może dotyczyć.
Warto też zwrócić uwagę na fakt, że instytucja przeniesienia ciężaru
dowodowego funkcjonuje również obecnie w polskim prawie karnym,
a mianowicie w art. 45 § 2 K.k. Przepis ten nie był nigdy przedmiotem
skargi konstytucyjnej ani skargi do Trybunału Praw Człowieka.
ETPCz nigdy dotychczas nie rozstrzygał o odpowiedzialno ci majątkowej
z tytułu przepadku mienia osób niebędących sprawcami przestępstw,
a jedynie nabywcami mienia podlegającego przepadkowi. Jak natomiast
zaznaczono w poprzedniej czę ci uzasadnienia, istnieje szereg europej-
skich systemów prawnych przewidujących taką odpowiedzialno ć
(np. Finlandia, Portugalia, Węgry). Zgodno ć tych przepisów z art. 6
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolno ci nigdy nie
była kwestionowana w drodze skargi do ETPCz. Co więcej, w sprawie
Dogmoch przeciwko Niemcom (26315/03 z 18.09.2006), po rednio
dotyczącej omawianej materii, Trybunał stwierdził dopuszczalno ć – pod
okre lonymi warunkami – zabezpieczenia prowadzącego do przepadku
mienia stanowiącego własno ć osoby trzeciej w postępowaniu karnym
niedotyczącym tej osoby.
Na marginesie należy podkre lić, że odpowiedzialno ć osób trzecich
z tytułu przepadku ustanawia obowiązujący obecnie przepis art. 45 § 3 K.k.
oraz art. 33 § 3 K.k.s.
Tym samym należy zauważyć, iż orzecznictwo ETPCz nie daje żadnych
podstaw do stwierdzenia niezgodno ci orzekania przepadku mienia

13
należącego do osób, przeciwko którym nie toczy się postępowanie karne,
ani z art. 6 powołanej Konwencji, a tym samym po rednio z art. 6 Traktatu
o Unii Europejskiej. Zważywszy na przewidziane przez projekt, w art. 45
§ 9 K.k. i w art. 33 § 9 K.k.s., czasowe ograniczenie odpowiedzialno ci
osób trzecich, a ponadto na pozostałe uwzględnione w nim gwarancje
procesowe, należy stwierdzić, że proponowane zmiany są zgodne z powo-
łanym art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
4. Rozszerzony przepadek mienia w umowach międzynarodowych
Przyjmowane w poszczególnych państwach rozwiązania prawne w zakresie
przepadku rozszerzonego doprowadziły do tego, że konstrukcja ta stała się
przedmiotem zainteresowania organizacji międzynarodowych. W efekcie
rozszerzone formy instytucji przepadku zostały zawarte w kilku najnow-
szych konwencjach, przewidujących możliwo ć przeniesienia na sprawcę
ciężaru dowodu w zakresie legalnego pochodzenia domniemanych
dochodów z przestępstwa lub innego mienia podlegającego przepadkowi
na rzecz państwa. W konsekwencji, przy spełnieniu okre lonych przesłanek
wstępnych, przepadek mienia nie jest ograniczony do przedmiotów
majątkowych i praw stanowiących korzy ć majątkową z przestępstwa,
którego dokonanie zostało sprawcy przypisane. Zastosowanie omawianej
reguły oznacza, że przepadkowi podlegać może mienie, którego prze-
stępcze pochodzenie nie zostało dowiedzione; wystarczającą przesłanką
jest niewykazanie przez sprawcę czynu lub inną osobę zainteresowaną
legalnego źródła pochodzenia mienia objętego przepadkiem.
Możliwo ć przeniesienia na sprawcę ciężaru dowodu legalno ci pocho-
dzenia mienia przewidziana została w art. 12 ust. 7 Konwencji Narodów
Zjednoczonych z 12 grudnia 2000 r. przeciwko międzynarodowej
przestępczo ci zorganizowanej. Przepis ten stanowi, że Państwa-Strony
mogą rozważyć możliwo ć stosowania wymogu, aby sprawca wykazał
legalne pochodzenie domniemanych dochodów z przestępstwa lub innego
mienia podlegającego konfiskacie, w zakresie, w jakim taki wymóg jest
zgodny z zasadami ich prawa wewnętrznego oraz z charakterem po-
stępowań sądowych oraz innych postępowań. Podobne rozwiązanie