Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks karny skarbowy, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz ustawy - Prawo prasowe

4
rodków obrony, polegających na wykazaniu legalno ci nabytego mienia,
powodując wyłączenie ze skutków orzekanego rodka karnego tych
składników majątkowych, które zostały nabyte w legalny sposób, nie-
mający związku z przypisaną sprawcy działalno cią przestępczą. Takie
ułożenie domniemań i przeciwstawnych im rodków obrony nie tworzy dla
osób nimi dotkniętych nadmiernych trudno ci dowodowych, a zatem
nie godzą w zasadę proporcjonalno ci sensu stricto. Tak więc testy zgod-
no ci z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP prowadzą do wniosku, że proponowane
w projekcie rozwiązania nie naruszają zasady proporcjonalno ci we
wszystkich jej aspektach.
2. Międzynarodowe standardy zwalczania przestępczo ci zorganizowanej
i przestępstw terrorystycznych – rozwiązania przyjęte w poszczególnych
państwach
Rozszerzony przepadek mienia nie jest instytucją nową w systemach
prawnych państw demokratycznych. Wprost przeciwnie, założenia
projektowanej ustawy zostały zaczerpnięte z ugruntowanych wzorców
stosowanych w szeregu państw członkowskich Unii Europejskiej.
Przeprowadzona analiza prawnoporównawcza pozwoliła zidentyfikować
instytucję rozszerzonego przepadku, w co najmniej 13 państwach – Wielkiej
Brytanii, Irlandii, Włoszech, Finlandii, Portugalii, Holandii, Francji,
Niemczech, Belgii, Luksemburgu, na Węgrzech, jak również m.in.
w Stanach Zjednoczonych i Szwajcarii. Prace nad nowelizacją prawa
karnego zmierzające do wprowadzenia instytucji rozszerzonego przepadku
są prowadzone również w innych państwach, m.in. Hiszpanii. Na tym tle
należy stwierdzić, że Polska dąży dopiero do ustanowienia coraz bardziej
powszechnych standardów zwalczania najpoważniejszej przestępczo ci
w tej sferze.
Choć przyjmowane w poszczególnych państwach rozwiązania mają,
w zależno ci od miejscowych tradycji prawnych, niejednolity charakter,
wszystkie opierają się na rozszerzeniu klasycznego modelu przepadku.
Polega to w szczególno ci na zastosowaniu wymienionego powyżej
domniemania prawnego nielegalnego pochodzenia mienia. Konstrukcje

5
domniemań przyjętych w analizowanych systemach prawnych są,
zazwyczaj, bardziej rozbudowane niż te przewidziane w art. 45 polskiego
Kodeksu karnego w brzmieniu ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zmianie
ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 111
poz. 1061). Dotyczy to zarówno podstawy domniemania, jak i jego czę ci
wnioskowej. Analiza ta prowadzi do wniosku, że jest konieczna reforma
dotychczasowych polskich rozwiązań.
Najbardziej rozbudowany system przepisów umożliwiających stosowanie
przepadku mienia istnieje w prawodawstwach Wielkiej Brytanii (ustawa
z 2002 r. The Proceeds of Crime Act) oraz Irlandii (ustawa z 1994 r. The
Criminal Justice Act oraz ustawa z 1996 r. The Proceeds of Crime Act).
Mechanizmy umożliwiające pozbawianie korzy ci pochodzących
z przestępstwa mogą być tam stosowane w procesie karnym (w tym tzw.
„konfiskata dotycząca sprawstwa” oraz tzw. „konfiskata dotycząca stylu
życia”), w procesie cywilnym (jako rodek subsydiarny do przepadku
karnego, np. w razie uniewinnienia oskarżonego, czy umorzenia postępo-
wania, a także w sytuacjach, gdzie sprawcy nie postawiono nawet zarzutu
– tzw. konfiskata in rem) oraz jako konfiskata podatkowa (wykonywana
przez tzw. Biuro ds. Odzyskiwania Mienia) i tzw. „gotówkowa” (wykonywana
przez Policję i Służby Celne, które posiadają samodzielne uprawnienia
do
zajmowania oraz występowania do sądu o przepadek gotówki).
Znamienny jest typ „konfiskaty dotyczącej stylu życia”, której stosowanie nie
wymaga wykazania związku między mieniem podlegającym przepadkowi
a przypisanym sprawcy przestępstwem. Sąd, w przypadku stwierdzenia, że
oskarżony prowadzi przestępczy tryb życia, czyni 4 założenia:
a) całe mienie sprawcy uzyskane w ciągu 6 ostatnich lat pochodzi z dzia-
łalno ci przestępczej oraz wszelki majątek przekazany oskarżonemu
w dowolnym czasie następującym po dniu mającym znaczenie dla
sprawy został przez niego uzyskany w wyniku ogólnej działalno ci
przestępczej,
b) wszelki majątek będący w posiadaniu oskarżonego w dowolnym czasie
następującym po dacie jego skazania został przez niego uzyskany

6
w wyniku ogólnej działalno ci przestępczej oraz w możliwie najwcze -
niejszym czasie, w jakim wydawał się on być w jego posiadaniu,
c) wszelkie wydatki poniesione przez oskarżonego w dowolnym czasie
następującym po dniu mającym znaczenie dla sprawy zostały pokryte
z majątku uzyskanego w wyniku ogólnej działalno ci przestępczej,
d) na potrzeby oszacowania wszelkiego majątku uzyskanego (lub co do
którego zakłada się, że został uzyskany) przez oskarżonego, uzyskany
majątek jest wolny od praw innych osób.
W tej sytuacji ciężar udowodnienia faktu przeciwnego przechodzi na
oskarżonego. Warunkiem stosowania tego rodzaju konfiskaty jest
popełnianie przez oskarżonego przestępstwa przez okres 6 miesięcy,
skazanie w jednym postępowaniu za 4 przestępstwa, z których uzyskał on
korzy ć majątkową, lub też uprzednie, dwukrotne skazanie go w okresie
ostatnich 6 lat. Konfiskata ta jest stosowana względem mienia, którego
warto ć przekracza 5 tysięcy funtów.
Charakterystycznym elementem systemu anglosaskiego jest brak koniecz-
no ci bezspornego udowodnienia przestępnego pochodzenia mienia,
a jedynie uprawdopodobnienie tego faktu według standardów przewi-
dzianych dla tamtejszej procedury (on the balance of probabilities). Ułatwia
to znacznie pozbawienie sprawców korzy ci pochodzących z prze-
stępstwa. Podkre lić należy, że w common law różnicuje się wyraźnie
kwestię przypisania sprawcy winy (którą należy udowodnić w sposób
niebudzący wątpliwo ci) oraz kwestię dotyczącą pozbawienia go korzy ci
z przestępstwa (gdzie wystarczy uprawdopodobnienie przestępnego po-
chodzenia mienia). Swoistym zabezpieczeniem przed możliwymi nadu-
życiami jest tu uprawnienie sądu do niewydawania nakazu konfiskaty
w sytuacji, gdyby było to niesprawiedliwe (risk of injustice).
Przepisom dającym podstawę materialną towarzyszy skuteczny system
zabezpieczeń oraz rozbudowany aparat instytucjonalny identyfikujący
mienie (Biuro ds. Odzyskiwania Mienia).

7
Podkre lić trzeba, że czę ć rozwiązań stosowanych w systemie anglo-
saskim ma specyficzny charakter i nie nadaje się do przeniesienia
do innego systemu prawnego. Dotyczy to w szczególno ci tzw. konfiskaty
cywilnej. Common law nie zawiera podziału na normy cywilne i karne,
w kontynentalnym rozumieniu tych pojęć. Okre lając brytyjski mechanizm
pod kątem polskiej siatki terminologicznej, należy stwierdzić, że jest
to rodek publicznoprawny, który jest jedynie orzekany w procedurze innej
niż karna.
Również w kontynentalnych systemach prawnych przewiduje się wielorakie
elementy „rozszerzenia” klasycznego modelu przepadku. Jest on w tym
przypadku orzekany w postępowaniu karnym i, co do zasady, uzależnia się
go od skazania za poważny typ rodzajowy przestępstwa lub przestępstwo
popełnione w przestępczej grupie zorganizowanej. Od tej zasady
przewidziane są jednak wyjątki, w sytuacji gdy wystąpiły okre lone
przesłanki negatywne do prowadzenia postępowania, np. gdy sprawca
zmarł lub gdy nie można go ująć. Do głównych elementów „konfiskaty
rozszerzonej” ujętych w kontynentalnych systemach należą:
– domniemanie nielegalnego pochodzenia mienia w odniesieniu do
sprawców wskazanych przestępstw, a tym samym przeniesienie
ciężaru dowodu z organów procesowych na oskarżonego,
– wprowadzenie
domniemań kwalifikowanych polegających na ogra-
niczeniu możliwo ci przeprowadzenia przeciwdowodu lub zawę-
żających okoliczno ci, których udowodnienie wyłącza stosowanie
domniemania,
–
podmiotowe rozszerzenie przepadku wobec osób bliskich sprawcy.


Tytułem przykładu odwołać się można do wybranych przepisów obowią-
zujących w niektórych państwach członkowskich Unii Europejskiej.
W ustawodawstwie węgierskim umożliwia się orzeczenie przepadku
o

charakterze rozszerzonym wobec sprawcy działającego w ramach

8
organizacji przestępczej. Przepadkowi podlega wówczas w cało ci mienie
uzyskane przez sprawcę w czasie, kiedy działał w takiej organizacji, chyba
że udowodni on jego legalne pochodzenie. Węgierski Kodeks karny
rozciąga instytucję przepadku także na mienie stanowiące korzy ć
z przestępstwa osiągniętą przez osobę trzecią lub podmiot zbiorowy. Z kolei
w przypadku mierci oskarżonego lub przekształcenia podmiotu zbiorowego
przepadek zasądza się wobec następcy prawnego, któremu przysługuje
prawo do mienia, podlegającego przepadkowi (art.
77B(3) Kodeksu
karnego Węgier).
Rozciągnięcie przepadku na mienie znajdujące się w dyspozycji osób
trzecich przewiduje również ustawodawstwo fińskie. Dotyczy to osób
bliskich sprawcy, jak również przedsiębiorcy lub osoby prawnej, którym
przekazano mienie w celu udaremnienia jego przepadku (rozdział 10,
sekcja 3(1) Kodeksu karnego Finlandii).
Ustawodawstwo Portugalii przewiduje z kolei odrębny reżim prawny dla
poważniejszych przestępstw, takich jak: handel narkotykami, terroryzm,
handel bronią, korupcja, przemyt, podrabianie pieniędzy itd. Wprowadza
się domniemanie, że korzy cią z tych przestępstw jest warto ć całego
mienia sprawcy pomniejszona o warto ć jego legalnych dochodów.
Domniemanie to dotyczy mienia znajdującego się w posiadaniu
oskarżonego, będącego pod jego kontrolą lub służącego do osiągania
przez niego korzy ci, mienia przekazanego osobom trzecim nieodpłatnie
lub po zaniżonych cenach oraz otrzymanego przez oskarżonego w ciągu
pięciu lat poprzedzających postawienie go w stan oskarżenia, nawet jeżeli
nie można stwierdzić, czy mienie to miało związek z przestępstwem
(ustawa nr 5/2002 z dnia 11 stycznia 2002 r. ustanawiająca rodki
w zakresie zwalczania przestępczo ci zorganizowanej oraz przestępstw
gospodarczych i finansowych).
W Szwajcarii rozszerzenie przepadku dotyczy majątku organizacji
przestępczej. Zgodnie z przepisami szwajcarskiego Kodeksu karnego
(art. 72), sąd orzeka konfiskatę całego majątku, nad którym organizacja
przestępcza sprawuje kontrolę. Domniemywa się, że majątek należący