Rządowy projekt ustawy budżetowej na rok 2012

VII.3. Zagrożenia dla realizacji Strategii
Zagrożenia dla realizacji prezentowanej Strategii związane są przede wszystkim z:
1) odmiennym od zakładanego scenariuszem sytuacji makroekonomicznej w Polsce, w
szczególności wolniejszym wzrostem PKB, wyższymi stopami procentowymi oraz
wahaniami kursu walutowego;
2) uwarunkowaniami międzynarodowymi, w tym:
• wpływem kryzysu zadłużeniowego na wzrost gospodarczy w Europie i USA,
• wpływem kryzysu zadłużeniowego niektórych państw strefy euro na rozwiązania
instytucjonalne w UE, w szczególności na przyszłość strefy euro,
• odpływem kapitału pożyczkowego w kierunku inwestycji na rynkach bazowych,
spowodowanym obawami o sytuację fiskalną emitentów ze strefy euro i awersją
inwestorów globalnych do ryzyka;
3) ryzykiem przekroczenia w horyzoncie Strategii progu 55% relacji długu publicznego do PKB
oraz progu 60% relacji długu sektora general government, w związku z:
• wyższym poziomem potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, zależnym m.in. od
koniunktury w polskiej gospodarce,
• niższym kursem złotego w stosunku do założonego w Strategii,
• znacznym przyrostem zadłużenia innych niż SP podmiotów sektora finansów publicznych,
przede wszystkim JST,
• poziomem wolnych środków jednostek sektora finansów publicznych w depozycie lub w
zarządzaniu Ministra Finansów,
• podziałem ryzyka między partnera publicznego i prywatnego w umowach partnerstwa
publiczno-prywatnego,
• koniecznością wykonania poręczeń lub gwarancji udzielanych przez podmioty sektora
finansów publicznych.


42
Aneks 1. Słowniczek pojęć
ATR (od ang. average time to refixing) - miara ryzyka stopy procentowej związanego z długiem
publicznym. ATR interpretowane jest jako wyrażona w latach średnia długość okresu, na jaki
koszty obsługi długu są ustalone. Im większy jest udział instrumentów krótkoterminowych i o
zmiennym oprocentowaniu, tym wyższe ryzyko stopy procentowej i niższe ATR. ATR został
wprowadzony w 2005 r. jako uzupełniająca w stosunku do duration miara ryzyka stopy
procentowej, obejmująca zarówno dług o nominale indeksowanym jak i nieindeksowanym. ATR
długu SP liczone jest wg wzoru:
∑
1
rNZ
tNS
NI I
r + ∑
t + ∑
j
0
∈
12
r R
∈
t T
∈
ATR =
j J
∑

NZ
NS
NI I
r + ∑
t + ∑
j
0
∈
r R
∈
t T
∈
j J
gdzie:
r – termin płatności najbliższego ustalonego kuponu dla instrumentów o oprocentowaniu
zmiennym,
t – termin zapadalności dla instrumentów o oprocentowaniu stałym,
j – termin zapadalności dla instrumentów o nominale indeksowanym inflacją,
R – zbiór wszystkich terminów płatności najbliższego ustalonego kuponu dla instrumentów o
oprocentowaniu zmiennym,
T – zbiór wszystkich terminów zapadalności dla instrumentów o oprocentowaniu stałym,
J – zbiór wszystkich terminów zapadalności dla instrumentów o nominale indeksowanym
inflacją,
NZr – wyrażony w złotych nominał dla instrumentów o oprocentowaniu zmiennym,
NSt – wyrażony w złotych nominał dla instrumentów o oprocentowaniu stałym,
NIj – nominał (niezindeksowany) dla instrumentów o nominale indeksowanym inflacją,
I0 – bieżący wskaźnik indeksacji dla nominału obligacji inflacyjnych.
ATM (ang. average time to maturity) por. średnia zapadalność.
Benchmark
1. (emisja) duża wartościowo emisja SPW, posiadająca płynny rynek wtórny. Rynkowa wycena
emisji benchmarkowej stanowi punkt odniesienia dla poziomu stóp procentowych w danym
segmencie zapadalności.
2. (portfel) docelowa charakterystyka portfela długu publicznego, stanowiąca portfel
odniesienia dla portfela istniejącego i wyznaczająca kierunek zarządzania długiem
publicznym. Na charakterystykę portfela odniesienia składać się mogą udziały
poszczególnych walut, sposobów oprocentowania i typów instrumentów, jak również
wartości syntetycznych wskaźników, będących najczęściej miarami ryzyka, np. średnia
zapadalność czy duration.
Dealerzy Skarbowych Papierów Wartościowych (DSPW) – wyłoniona w konkursie grupa
instytucji (banków), posiadająca określone prawa i obowiązki związane z uczestnictwem w
pierwotnym i wtórnym rynku SPW. Dealerzy są pośrednikami między emitentem a innymi
podmiotami w obrocie SPW i mają wyłączny dostęp do rynku pierwotnego.
Dług potencjalny – zobowiązania nie będące długiem publicznym, które po zajściu
określonego zdarzenia mogą przyczynić się do powstania długu publicznego. Klasycznym
przykładem długu potencjalnego są zobowiązania niewymagalne z tytułu gwarancji i poręczeń
udzielonych przez jednostki sektora finansów publicznych. W przypadku wykonania gwarancji
lub poręczenia zobowiązania z ich tytułu stają się wymagalne i powiększają wydatki podmiotu
udzielającego gwarancję, tym samym zwiększając potrzeby pożyczkowe i dług publiczny.
Duration– miara wrażliwości kosztów obsługi długu na zmiany stóp procentowych, a więc miara
ryzyka stopy procentowej związanego z długiem publicznym. Duration interpretowana jest jako
wyrażona w latach średnia długość okresu dostosowania kosztów obsługi długu do zmiany
poziomu stop procentowych. Im wyższy jest poziom stóp procentowych oraz większy udział

43
instrumentów krótkoterminowych i o zmiennym oprocentowaniu, tym wyższe ryzyko stopy
procentowej i niższa duration. Duration długu SP w danej walucie liczone jest wg wzoru:


∑
CFZ
sCFS
r ∑
s  +
s
s
s
r∈R 
 s∈S (1+ i
1 i
s )
∑

r

s∈S ( + s )

Duration =

∑ CFZ
CFS
s
+
s
s
s
s∈S (1 + i
1 i
s )
∑
s∈S ( + s )
gdzie:
s – termin przepływu z tytułu SPW (odsetki lub nominał),
S – zbiór wszystkich terminów przepływów z tytułu SPW (odsetki lub nominał),
r – termin płatności najbliższego ustalonego kuponu dla instrumentów o oprocentowaniu
zmiennym,
R – zbiór wszystkich terminów płatności najbliższego, ustalonego kuponu dla instrumentów
o oprocentowaniu zmiennym,
S|r - zbiór wszystkich terminów przepływów dla takich obligacji o oprocentowaniu zmiennym,
których najbliższy ustalony termin wykupu wynosi r,
CFZs - wartość nominalna przepływu dla instrumentów o oprocentowaniu zmiennym i
terminie s,
CFSs - wartość nominalna przepływu dla instrumentów o oprocentowaniu stałym i terminie s,
is – zerokuponowa stopa procentowa dla terminu s.
Duration całego długu SP stanowi średnia ważona odpowiednich wskaźników duration dla
każdej z walut, gdzie wagami są wartości rynkowe zadłużenia w poszczególnych walutach.
Instrumenty pochodne – instrumenty finansowe, których wartość zależy od wartości innych
aktywów, zwanych instrumentami bazowymi. Ich zadaniem jest zmiana profilu ryzyka stron
dokonujących transakcji na instrumentach pochodnych, tj. zabezpieczenia przed ryzykiem,
zamiany ryzyka jednego rodzaju na inne lub zamiany kosztu na ryzyko (zmniejszenie kosztu za
cenę wyższego ryzyka). Przykładami instrumentów pochodnych najczęściej występującymi w
zarządzaniu długiem publicznym są swap oraz opcja.
Kryterium miejsca emisji – kryterium podziału długu publicznego na krajowy i zagraniczny,
zgodnie z którym dług krajowy to dług wyemitowany na rynku krajowym.
Kryterium rezydenta - kryterium podziału długu publicznego na krajowy i zagraniczny, zgodnie
z którym dług krajowy to dług będący w posiadaniu inwestorów krajowych (tj. mających miejsce
zamieszkania lub siedzibę w Polsce).
Opcja – prawo (lecz nie obowiązek) kupna albo sprzedaży określonego aktywa po ustalonej
cenie, do którego respektowania zobowiązuje się wystawca opcji wobec posiadacza opcji.
Opcje mogą być samodzielnymi instrumentami finansowymi lub być wbudowane w inne
instrumenty, np. opcja przedstawienia SP obligacji oszczędnościowych do przedterminowego
wykupu.
Private placement – emisja adresowana do wybranej grupy inwestorów lub wybranego
inwestora.
Ryzyko kredytowe - wiąże się z niebezpieczeństwem, że druga strona transakcji nie wywiąże
się, w całości lub w części, ze swojego zobowiązania. Ryzyko powstaje w wyniku transakcji,
których przedmiotem są należności. Dla zarządzającego długiem tak jest w przypadku
stosowania instrumentów pochodnych, w szczególności typu swap. Ryzyko kredytowe
występuje również w przypadku zarządzania płynnymi aktywami, np. poprzez dokonywanie
lokat w bankach i nabywanie papierów wartościowych.
Zarządzanie ryzykiem kredytowym odbywa się głównie poprzez dobór partnerów
charakteryzujących się wysoką wiarygodnością kredytową (ocena kredytowa - rating) oraz
ustalenie limitów kwot zaangażowania uzależnionych od wiarygodności kredytowej partnera
oraz rodzaju przeprowadzanej transakcji.

44
Ryzyko kursowe - wynika z istnienia w ramach długu SP instrumentów nominowanych i
rozliczanych w walutach obcych. Ryzyko kursowe przejawia się wrażliwością poziomu długu i
kosztów jego obsługi na zmiany kursu walutowego, co jest konsekwencją obowiązującego w
Polsce płynnego kursu walutowego. Aprecjacja lub deprecjacja złotego wobec danej waluty
obcej powoduje proporcjonalny spadek lub wzrost wyrażonych w złotych: zadłużenia w tej
walucie i kosztów jego obsługi.
Ryzyko operacyjne – ryzyko wynikające z niebezpieczeństwa, że koszty związane z
zarządzaniem długiem lub poziom pozostałych rodzajów ryzyka ulegną zwiększeniu w wyniku
nieadekwatnej do zakresu zadań infrastruktury oraz organizacji i kontroli zarządzania długiem.
Ryzyko operacyjne jest najtrudniej mierzalnym spośród rodzajów ryzyka.
Ograniczaniu ryzyka operacyjnego sprzyja integracja zarządzania długiem publicznym w jednej
jednostce organizacyjnej, której struktura, infrastruktura i procedury dostosowane są do
sprawnego działania zarówno w administracji państwowej jak i na rynku finansowym.
Ryzyko płynności budżetu państwa - ryzyko utraty przez budżet państwa zdolności do
regulowania bieżących zobowiązań oraz terminowej realizacji wydatków budżetowych.
Ograniczanie tego ryzyka wymaga, by budżet państwa miał dostęp do odpowiednio dużego
zasobu płynnych środków finansowych, pozwalających na uniezależnienie od przejściowych
zjawisk
kryzysowych,
uniemożliwiających
lub
utrudniających
pozyskiwanie
środków
pożyczkowych z rynku finansowego po racjonalnym koszcie.
Zarządzanie tym ryzykiem polega z jednej strony na dążeniu do utrzymywania bezpiecznej
rezerwy na możliwie najmniejszym poziomie (poprzez doskonalenie procesu planowania i
monitorowania płynności budżetu państwa), z drugiej strony na zarządzaniu płynnymi aktywami
tak, by generowały one dochody budżetowe rekompensujące w jak największym stopniu koszty
związane z utrzymywaniem określonego, bezpiecznego poziomu płynności.
Ryzyko stopy procentowej - ryzyko zmiany wielkości płatności z tytułu obsługi długu,
wynikające ze zmian wysokości stóp procentowych. Jego źródłem jest konieczność
refinansowania zapadającego w przyszłości długu po nieznanych stopach procentowych oraz
zmienność wysokości płatności kuponowych od długu o oprocentowaniu zmiennym.
Ryzyko refinansowania - wiąże się z emisją długu w celu sfinansowania potrzeb
pożyczkowych państwa związanych z wykupem istniejącego zadłużenia. Ryzyko dotyczy
zarówno samej zdolności wykupu zapadającego długu, jak i warunków, na których jest on
refinansowany (w tym w szczególności kosztów obsługi generowanych przez nowo emitowany
dług). Im wyższa jest płatność z tytułu wykupu zapadającego długu i im bliższy jest jej termin,
tym większe ryzyko związane z jego refinansowaniem. Na wielkość ryzyka refinansowania
wpływa wielkość długu publicznego oraz jego struktura zapadalności. Do ograniczenia ryzyka
refinansowania przyczynia się wydłużenie okresu zapadalności długu oraz równomierne
rozłożenie wykupów w czasie.
Spread - różnica występująca pomiędzy rentownościami dwóch instrumentów dłużnych. W
węższym znaczeniu spread kredytowy (inaczej marża kredytowa) to różnica pomiędzy
rentownościami dwóch instrumentów o identycznych lub bardzo zbliżonych parametrach, w tym
w szczególności terminie zapadalności, wyemitowanych przez różnych emitentów. Spread jest
często rozumiany jako różnica pomiędzy rentownością instrumentu obarczonego ryzykiem
kredytowym i instrumentu uznawanego za wolny od ryzyka kredytowego lub o najniższym
ryzyku w danej klasie.
Swap - wymiana strumieni płatności o z góry ustalonym sposobie ustalania ich wartości,
następująca między stronami umowy. Swap jest instrumentem finansowym należącym do tzw.
instrumentów pochodnych. Swap może być samodzielnym instrumentem finansowym lub
towarzyszyć innym instrumentom.
Średnia zapadalność (także ATM od ang. average time to maturity) – miara ryzyka
refinansowania długu publicznego. Średnia zapadalność to wyrażona w latach średnia długość
okresu, po którym wyemitowany dług zostanie wykupiony. Im odleglejsze są terminy wykupu
długu, tym niższe jest ryzyko jego refinansowania i tym wyższa średnia zapadalność. Średnia
zapadalność długu SP liczona jest wg wzoru:

45
∑tN It0
∈
ATM = t T
∑

N I
t
0
∈
t T
gdzie:
t – termin zapadalności,
T – zbiór wszystkich terminów zapadalności (tj. płatności nominału),
Nt – wyrażony w złotych nominał płatny w chwili t,
I0 – bieżący wskaźnik indeksacji nominału (dla długu innego niż obligacje indeksowane I0 =1).


46