Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw

sprawcy pisemnego upomnienia. Jest to istotne novum w polskim prawie, dające sądowemu
kuratorowi zawodowemu ważne narzędzie dyscyplinujące skazanego do przestrzegania
obowiązującego prawa oraz poddania się, w okresie próby, nałożonym na niego obowiązkom.
Dodatkowo stwarza skazanym szansę na poprawę zachowania, bez konieczności
podejmowania przez sąd odpowiednich czynności i decyzji.
Przekazanie kopii upomnienia sądowi lub sądowi penitencjarnemu umożliwia tym
organom kontrolę decyzji sądowego kuratora zawodowego, wskazane organy procesowe
sprawują bowiem nadzór nad prawidłowym wykonaniem orzeczeń. W ramach tegoż nadzoru
mogą na podstawie okoliczności zawartych w upomnieniu wydać z urzędu stosowne
orzeczenie (np. o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności warunkowo
zawieszonej), nie podzielając stanowiska sądowego kuratora zawodowego.
Jeżeli po udzieleniu pisemnego upomnienia skazany dopuszcza się chociażby jednego
z naruszeń wymienionych w art. 68 § 2, art. 75 § 2 K.k., art. 156 § 2 pkt 1 i 2 lub art. 160 § 1
pkt 2 – 4 K.k.w., sądowy kurator zawodowy jest zobowiązany do złożenia do właściwego
sądu lub sądu penitencjarnego, odpowiednio wniosku:
– o podjęcie postępowania warunkowo umorzonego,
– o zarządzenie wykonania kary pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo
zawieszono,
– o odwołanie odroczenia wykonania kary,
– o odwołanie przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności,
– o odwołanie warunkowego zwolnienia.
Jeżeli chodzi o odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia
reszty kary pozbawienia wolności w przypadku popełnienia przez skazanego w okresie próby
przestępstwa umyślnego, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności, bądź
w sytuacji, gdy skazany po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem się rażąco
narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo,
obowiązkiem kuratora sądowego, zgodnie z treścią art. 160 § 3 K.k.w. jest złożenie wniosku,
niezależnie od tego, czy dozór kuratora został orzeczony, czy też nie.
Konsekwencją wprowadzenia powyższych zmian jest zmiana tytułu Rozdziału XI oraz
zmiana tytułu Oddziału I w Rozdziale XI.

58. Konsekwencją wprowadzenia zmian w art. 173 K.k.w. jest również propozycja
nowelizacji odpowiednich przepisów Kodeksu karnego oraz dalszych przepisów Kodeksu
karnego wykonawczego.

33
I tak w dodanych art. 68 § 2a K.k., art. 75 § 2a K.k., art.156 § 3 i art. 160 § 3 K.k.w.,
przewidziane zostały skutki nagannego zachowania się skazanego lub sprawcy po udzieleniu
mu pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego.
W wypadku zaistnienia chociażby jednej z przesłanek wymienionych w art. 68
§ 2 K.k., art. 75 § 3 K.k., art. 156 § 2 lub art. 160 § 4 K.k.w., sąd lub sąd penitencjarny,
zobligowany jest orzec odpowiednio o:
– podjęciu postępowania warunkowo umorzonego,
– zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności warunkowo zawieszonej,
– odwołaniu odroczenia wykonania kary,
– odwołaniu przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności,
– odwołaniu warunkowego zwolnienia.
Przewidziana obligatoryjność orzeczenia sądu lub sądu penitencjarnego w powyższym
zakresie ma względny charakter, albowiem organ ten w każdym wypadku może odmówić
podjęcia postępowania, zarządzenia wykonania kary, odwołania odroczenia lub przerwy,
odwołania warunkowego zwolnienia, jeżeli przemawiają za tym szczególne względy.

59. Proponowany przepis art. 173a K.k.w. daje kuratorom sądowym narzędzie do
rzeczywistej kontroli wykonywania przez skazanych obowiązków probacyjnych. Dotychczas
kurator nie mógł w sposób niepozostawiający wątpliwości sprawdzić, czy skazany, wobec
którego orzeczono obowiązek powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania
innych środków odurzających, rzeczywiście go wykonuje. Kurator zmuszony był do
rozważania, na podstawie objawów, czy skazany wykonuje obowiązek, czy też go narusza.
wiadomość po stronie skazanych, że kurator w każdym czasie może sprawdzić za pomocą
stosownego urządzenia, czy skazany jest pod wpływem alkoholu, środka odurzającego czy
substancji psychotropowych, z pewnością wpłynie na przestrzeganie przez nich orzeczonych
przez sąd obowiązków, a dodatkowo umocni pozycję kuratora. Nałożenie na skazanego
określonego obowiązku probacyjnego powinno łączyć się z koniecznością podporządkowania
czynnościom służącym weryfikacji wykonania obowiązku. W konsekwencji fakt uchylania
się od poddania się badaniu, powinien być równoznaczny z ukrywaniem przez skazanego
faktu naruszenia obowiązku, co wynika z projektowanego brzmienia art. 173a § 2 K.k.w.
Projekt przewiduje delegację ustawową dla Ministra Sprawiedliwości do wydania
rozporządzenia dotyczącego określenia warunków i sposobu badań na obecność alkoholu,
środków odurzających lub substancji psychotropowych, w szczególności dokumentowanie
badania oraz sposoby weryfikacji wyników badania (art. 173a § 3 K.k.w.).


34
60. Z powyższymi zmianami wiąże się również proponowana zmiana delegacji ustawowej
zawartej w art. 176 K.k.w. Nowa delegacja daje Ministrowi Sprawiedliwości kompetencje do
całościowego uregulowania w rozporządzeniu kwestii związanych z dozorem oraz
wykonywaniem przez kuratorów obowiązków i uprawnień wynikających z przepisów
Kodeksu karnego wykonawczego. Dodatkowo delegacja uwzględnia określenie sposobu
wykonywania obowiązków i uprawnień przez stowarzyszenia, organizacje, instytucje i osoby,
którym powierzono sprawowanie dozoru, tryb wyznaczania przedstawicieli przez wskazane
wyżej podmioty.

61. Projektowana zmiana w uprawnieniach i obowiązkach stowarzyszeń, organizacji
i
instytucji, których celem jest uczestnictwo w wykonywaniu kar, środków karnych,
zabezpieczających i zapobiegawczych, związanych z pozbawieniem wolności, polegająca na
ich rozszerzeniu – do zakresu zadań kuratorów zawodowych w zakresie sprawowania
dozorów, ma dwa podstawowe cele. Przede wszystkim chodzi o przeniesienie ciężaru
odpowiedzialności za sprawowany dozór z kuratora zawodowego na ww. podmiot
i ułatwienie sprawowania przez niego czynności w tym zakresie.
Zgodnie z projektowanym art. 175 § 3 K.k.w. do przedstawiciela stowarzyszenia,
organizacji i instytucji stosuje się odpowiednio przepisy art. 172, 173 § 2 pkt 1 – 5, 7 – 9,
12 K.k.w., chyba że ustawa stanowi inaczej. Przewidziane w powołanych przepisach
uprawnienia stowarzyszeń, organizacji i instytucji uczynią z nich realne wsparcie kuratorów
sądowych. Dotychczasowe doświadczenia związane z powierzaniem dozorów wymienionym
podmiotom wskazuje na całkowity zanik takiej praktyki. Wskazane powyżej przepisy,
dotyczące tych podmiotów, traktowane są niezasadnie jako relikt dawnej epoki, a sama
instytucja, jako ewidentny przeżytek. Należy wskazać, że działające w dzisiejszej
rzeczywistości stowarzyszenia, instytucje i organizacje są wysoko wyspecjalizowane
i przygotowane do pracy z osobami skazanymi, wobec których konieczne jest także
prowadzenie dodatkowych programów terapeutycznych lub leczenia. Powierzenie im części
istotnych obowiązków kuratorów zawodowych, w tym zwłaszcza możliwości przejęcia pełnej
odpowiedzialności za dozór i składania wniosków do sądu, spowoduje wykorzystanie ich
ogromnego potencjału, a zarazem odciążenia kurateli sądowej, obarczonej nadmiarem zadań
i obowiązków.

62. Proponowane unormowanie nowego art. 175a K.k.w jest konsekwencją przyjęcia
koncepcji pełnego wykonywania przez stowarzyszenia, organizacje i instytucje dozoru nad
skazanym, na zasadach zbliżonych do kuratora zawodowego. Podmioty te, ponosząc
odpowiedzialność za sprawowanie dozoru w pełnym wymiarze, powinny otrzymywać choć
częściową rekompensatę poniesionych kosztów. Przepis ten ukształtowany został na zasadach

35
właściwych dla zwrotu kosztów dla kuratorów społecznych. Stanowi naturalne i oczywiste
uzupełnienie luki prawnej, która spowodowała praktyczny zanik współpracy w wykonywaniu
probacji przez organizacje pozarządowe.
W tym miejscu podnieść trzeba, że na dzień 31 grudnia 2007 r. wykonywanych było
576.345 orzeczeń z warunkowym zawieszeniem wykonania kary. Z tego wykonywanych było
218.999 orzeczeń, w których skazanych oddano pod dozór. Kuratorzy sądowi sprawowali
dozór w 218.894 sprawach, a inne podmioty (w tym stowarzyszenia, organizacje i instytucje)
w 105 sprawach (0,04 %). Wskazane dane pokazują, że instytucja oddania osoby pod dozór
ww. podmiotów w praktyce nie istnieje, pomimo tak szerokiej regulacji w ustawach karnych.
W istocie regulacje te pozostają martwymi przepisami, podczas, gdy kuratorska służba
sądowa boryka się z trudnościami związanymi z nadmiarem zadań i
obowiązków,
przekraczających przewidziane prawem standardy obciążeń.
Na podstawie danych statystycznych zawartych w sprawozdaniach statystycznych
z sądowego wykonywania orzeczeń według właściwości rzeczowej w sądzie rejonowym za
rok 2008 i za rok 2009:
– na dzień 31 grudnia 2008 r. wykonywano ogółem 270.082 dozory, w tym 266.668
sprawowanych było przez kuratorów, a 976 przez inne podmioty,
– na dzień 31 grudnia 2009 r. wykonywano ogółem 273.597 dozorów, w tym 271.642
sprawowane były przez kuratorów, a 252 przez inne podmioty.
Zgodnie z treścią art. 90 ust. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych
(Dz. U. Nr 98, poz. 1071, z późn. zm.) kuratorowi społecznemu przysługuje z tytułu zwrotu
kosztów ponoszonych w związku ze sprawowanym dozorem lub nadzorem miesięczny
ryczałt w wysokości od 2 % do 4 % kwoty bazowej ustalonej dla kuratorów zawodowych na
podstawie przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej. W 2007
roku kwota bazowa dla zawodowych kuratorów sądowych wynosiła 1 795,80 zł. Ryczałt ten
wynosił odpowiednio od 35,91 zł do 71,83 zł. W 2010 r. kwota bazowa dla kuratorów
zawodowych wynosi 1 873,84 zł. Ryczałt dla kuratora społecznego wynosi od 37,48 zł do
74,96 zł.
Zaproponowany w projektowanym art. 175a § 2 K.k.w., miesięczny ryczałt należny
stowarzyszeniu, organizacji lub instytucji, której powierzono sprawowanie dozoru, z tytułu
zwrotu kosztów ponoszonych w związku ze sprawowanym dozorem, uzasadniony jest tym, że
przewiduje się powierzanie dozoru stowarzyszeniom, organizacjom lub instytucjom, co
z pewnością spowoduje zwiększenie efektywności skuteczności dozoru ale jednocześnie ww.
podmioty zajmować się będą przypadkami trudnymi, wymagającymi specjalistycznych,
często kosztownych działań dotyczących, np. skazanych bezdomnych, uzależnionych,
chorych lub wymagających odpowiedniej terapii.

36
63. Obowiązujące przepisy Kodeksu karnego wykonawczego, a w szczególności art. 177, nie
regulują sposobu wykonywania orzeczeń o warunkowym umorzeniu postępowania karnego.
Stosowanie w tej mierze odpowiednio przepisów dotyczących skazanego nie jest zasadne.
Zaproponowana w art. 177 regulacja daje podstawę ustawową do zarządzenia zebrania
informacji dotyczących osoby, wobec której warunkowo umorzono postępowanie karne
w drodze wywiadu środowiskowego, przeprowadzonego przez kuratora sądowego lub Policję.
Ponadto w art. 177 K.k.w. i 178 § 1 K.k.w. projekt przewiduje możliwość zarządzenia
zebrania informacji dotyczących skazanego, który w okresie próby wyznaczonej w związku
z warunkowym umorzeniem postępowania lub warunkowym zawieszeniem wykonania kary
nie został oddany pod dozór lub zobowiązany do wykonania obowiązków nałożonych
orzeczeniem sądu.

64. Zmiana art. 203 K.k.w. przez dodanie w nim § 3, stanowiącego, że za sporządzenie opinii
określonej w § 1 zakładowi zamkniętemu, w którym wykonywany jest środek
zabezpieczający nie przysługuje wynagrodzenie, podyktowana jest koniecznością
ujednolicenia praktyki w tym zakresie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia
2005 r., I KZP 40/05, OSNKW 2006/1/5, postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie
z dnia 14 grudnia 2005 r., II AKzw 823/05, nie publ., postanowienie Sądu Apelacyjnego
w Lublinie z dnia 13 kwietnia 2005 r., II AKzw 180/05, OSA 2005/12/87). Należało, zatem
wskazać wprost w ustawie, że wynagrodzenie za wykonaną pracę przysługuje tylko biegłemu
(instytucji) powołanemu przez sąd. Tylko, zatem wydanie stosownego orzeczenia,
zasięgającego opinii wskazanego biegłego lub jednostki, daje podstawę do przyznania
wynagrodzenia za jej sporządzenie. Zakładowi zamkniętemu, w którym wykonywany jest
środek zabezpieczający, nie przysługuje prawo do wynagrodzenia za sporządzenie wskazanej
w art. 203 § 1 K.k.w. opinii, którą kierownik tego zakładu, realizując dyspozycję
wymienionego przepisu, obowiązany jest przesłać do sądu. Sporządzenie takiej opinii nie
stanowi bowiem wykonania postanowienia sądu o jej zasięgnięciu – jak ma to miejsce choćby
w sytuacji wskazanej w zd. 2 art. 204 K.k.w. – lecz realizację ustawowego obowiązku
nałożonego na zakład zamknięty, którego kierownik, stosownie do postanowień
przytaczanego na wstępie przepisu, wskazuje osoby, które w określonym czasie, na
przewidziane okoliczności, opracowują tę opinię w imieniu zakładu.

65. W art. 213 K.k.w. doprecyzowano zasady pobytu i ponoszenia opłat za pobyt tymczasowo
aresztowanego poza aresztem śledczym w zakładzie opieki zdrowotnej lub zakładzie leczenia
odwykowego.


37