Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw

Nie ulega wątpliwości, że choć trudno sobie wyobrazić sytuację, w której Rzecznik
Praw Obywatelskich zgody na widzenie nie otrzymałby, to jednak obecny stan prawny
nie daje mu gwarancji nieograniczonych kontaktów z tymczasowo aresztowanymi, a co za
tym idzie, również pełnej możliwości realizowania ustawowych uprawnień.
Zadaniem Rzecznika Praw Obywatelskich jest stanie na straży przestrzegania prawa.
Rzecznik Praw Obywatelskich jest organem niezależnym i niezawisłym – podobnie jak sąd –
i powinien posiadać ustawowe uprawnienie do nieograniczonego wstępu na teren aresztów
śledczych i zakładów karnych w celu widzeń z osobami pozbawionymi wolności.
Podobnie jak Rzecznik Praw Obywatelskich, prokuratorzy są przedstawicielami
organu stojącego na straży przestrzegania prawa. Również oni powinni więc mieć możliwość,
w ramach wykonywania swoich obowiązków służbowych, do nieskrępowanego dostępu do
osób osadzonych w jednostkach penitencjarnych.
Wprowadzanie przepisów o zaproponowanej treści wzmocni pozycję obu wyżej
wskazanych organów państwa w procesie wykonywania orzeczeń, skutkujących
pozbawieniem wolności i stworzy realne możliwości wykonywania przysługujących im
uprawnień i ciążących na nich obowiązków.

9. Mając na uwadze usprawnienie postępowania wykonawczego za celową uznano zmianę
w zakresie zasad dotyczących wykonalności orzeczeń w postępowaniu wykonawczym.
W § 2 art. 9 K.k.w. zmieniono „orzeczenie” na „wyrok” w celu zawężenia
przypadków wykonalności orzeczeń z chwilą uprawomocnienia tylko do wyroków oraz
orzeczeń wydanych w trybie art. 420 K.p.k. – wykonalność w tym przypadku dotyczy
wszczęcia ogólnie pojętego postępowania wykonawczego, zmierzającego do wykonania
rozstrzygnięć zawartych w wyroku. Natomiast w dalszej części propozycji do tego przepisu
wprowadzono zasadę wykonalności postanowień z chwilą ich wydania. Pozostawiono
jednakże wyjątek dla postanowień o największej doniosłości wskazanych w ustawie.
Wedle więc wyjątków wymienionych w części szczególnej Kodeksu karnego
wykonawczego wykonaniu po uprawomocnieniu będą podlegały postanowienia: o udzieleniu
przerwy, jeżeli prokurator oświadczył, że sprzeciwia się jej udzieleniu (art. 154 § 1 K.k.w.)
oraz o zarządzeniu wykonania kary warunkowo zawieszonej, kiedy jego podstawą jest rażące
naruszenie porządku prawnego, określone w art. 75 § 2 i 4 K.k. (art. 178 § 3 K.k.w.). Ponadto
pozostawiono uznaniu sądu, zarówno pierwszej, jak i drugiej instancji, wstrzymanie
wykonania postanowienia wydanego w postępowaniu wykonawczym, jeżeli w ocenie sądu
wystąpią ku temu wskazania. Zasada taka znacznie usprawni postępowanie wykonawcze,
a dotychczasowe doświadczenia i statystyki wskazują, że zaskarżalność postanowień innych
niż wymienione wyżej była znikoma, podobnie jak ich skuteczność. Z tego względu brak jest

8
racjonalnych podstaw do wstrzymywania wykonania postanowień w postępowaniu
wykonawczym do czasu ich uprawomocnienia.
Proponuje się również dodanie w art. 9 § 4 K.k.w. stanowiącego wprost, że złożenie
wniosku o wydanie postanowienia w postępowaniu wykonawczym nie wstrzymuje
wykonania orzeczenia, którego wniosek dotyczy. Zmiana ta ma na celu wyjaśnienie
występujących w praktyce wątpliwości w tym zakresie, przez jednoznaczne określenie,
że składane wnioski nie wstrzymują wykonywania orzeczeń. W tej kwestii dochodziło
bowiem do dużych rozbieżności w orzecznictwie sądów, zaś wśród skazanych i ich obrońców
panuje wręcz oczywiste przekonanie, jakoby złożenie wniosku np. o odroczenie wykonania
kary pozbawienia wolności zwalniało od stawienia się do zakładu karnego. Przy takiej
interpretacji, niemającej uzasadnienia, możliwość składania kolejnych wniosków, na przykład
po odmowie odroczenia wykonania kary, uniemożliwiała szybkie i sprawne wykonanie
wyroku, co skutkowało pozostawaniem skazanego na wolności bez umocowania prawnego.
Proponowany przepis jednoznacznie eliminuje takie praktyki i usprawni postępowanie
wykonawcze. Jednocześnie potrzebny jest przepis pozwalający sądowi orzekającemu na
odstępstwo od tej zasady w przypadkach szczególnie uzasadnionych, kiedy ze złożonego
wniosku wynikać będzie, że wskazane jest jednak wstrzymanie wykonania orzeczenia.

10. Proponowana zmiana treści § 1 i 1a art. 11 Kodeksu karnego wykonawczego ma charakter
dostosowawczy. Wynika z przyjętego założenia, że dane dotyczące pokrzywdzonego
przesyłane będą dyrektorowi zakładu karnego bądź aresztu śledczego wyłącznie w sytuacji,
gdy pokrzywdzony złoży stosowny wniosek. Z drugiej strony regulacja ta będzie stanowiła
dodatkową ochronę pokrzywdzonego w toku postępowania wykonawczego. Jego dane
osobowe nie będą bowiem przesyłane bez aktywności pokrzywdzonego w postaci złożenia
wniosku w trybie art. 168a K.k.w.
Dodanie w art. 11 nowego § 1a ma na celu doprecyzowanie dotychczas obowiązującej
regulacji odnoszącej się do informowania pokrzywdzonego o każdorazowym opuszczeniu
zakładu karnego przez sprawcę przestępstwa. Dopiero bowiem złożenie przez
pokrzywdzonego wniosku, o którym mowa w art. 168a § 1 K.k.w., powinno uprawniać
właściwy sąd do przesłania jego danych osobowych dyrektorowi jednostki penitencjarnej
wraz z tym wnioskiem.
Proponuje się również wprowadzenie nowelizacji § 4 – dane identyfikacyjne oraz
informacje osobopoznawcze powinny być jak najszybciej przesyłane dyrektorowi jednostki
penitencjarnej, w szczególności w celu podjęcia działań i decyzji dotyczących wykonania
kary pozbawienia wolności i jej indywidualizacji, zgodnie z dyrektywami art. 82 i następne
Kodeksu karnego wykonawczego. Należy uwzględnić treść art. 223 Kodeksu karnego

9
wykonawczego stanowiącego o możliwości stosowania wobec tymczasowo aresztowanego
skazanego wyrokiem sądu pierwszej instancji, przepisów o wykonywaniu kary pozbawienia
wolności. Proponowany przepis będzie pomocny w zebraniu informacji niezbędnych do
dokonania prawidłowej klasyfikacji osoby pozbawionej wolności, właściwego postępowania
z nią, a zwłaszcza określenia oddziaływań wychowawczych. Odpowiedni przepis znajduje się
w § 370 ust. 1 regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, zgodnie
z którym sąd bezzwłocznie po wydaniu wyroku skazującego wobec osoby pozbawionej
wolności, przesyła m.in. posiadane w sprawie informacje dotyczące skazanego. Proponowany
przepis jest logicznym uzupełnieniem dyspozycji zawartej w § 2 art. 11 Kodeksu karnego
wykonawczego i dotyczy kolejnego skazania tymczasowo aresztowanego lub osoby już
odbywającej karę pozbawienia wolności.

11. W sytuacji braku w aktualnym stanie prawnym podstawy prawnej wskazującej na
możliwość poszerzenia informacji dot. podejrzanego, w szczególności numeru PESEL,
ewentualnie również NIP, konieczne było znowelizowanie art. 213 § 1 K.p.k. oraz
odpowiednie stosowanie tego przepisu na gruncie postępowania w sprawach o wykroczenia
(art. 54 K.p.s.w.).

12. Przyspieszeniu postępowania służy także projektowana zmiana w art. 19 § 3 K.k.w, która
w zamyśle projektodawcy ma na celu przeniesienie ciężaru dowodowego w zakresie
składanych wniosków o wszczęcie postępowania wykonawczego przed sądem, na wszystkie
podmioty uprawnione do inicjowania tego postępowania. Z treści projektowanego przepisu
wynika konieczność należytego wykazania zawartych we wniosku żądań oraz wskazania
dowodów na ich poparcie. W przypadku zatem, gdy wniosek nie będzie należycie
uzasadniony lub nie będzie wskazywał dowodów na poparcie zawartych w nim żądań, będzie
możliwość pozostawienia go bez rozpoznania. Proponowane rozwiązanie wpłynie na
usprawnienie postępowania wykonawczego, a ponadto ograniczy liczbę wniosków
składanych bez należytego uzasadnienia, w tym udokumentowania. Zmiana ta jest związana
ze zmianą w art. 6 § 3 K.k.w.
Przyspieszeniu postępowania wykonawczego służy także wprowadzenie terminu
instrukcyjnego dla rozpoznawania spraw niewymagających wyznaczenia posiedzenia

z udziałem osób, którym przysługuje prawo do udziału w nim (proponowany § 4 w art. 19
K.k.w.). Z przyczyn organizacyjnych wydaje się zbędne określanie terminu instrukcyjnego
dla rozpoznania spraw wymagających wyznaczenia posiedzenia, w którym miałyby prawo
wziąć udział strony; do przekroczenia terminu dojść mogłoby z przyczyn od sądu
niezależnych.

10
Te same zasady przyjęto do procedury zażaleniowej (art. 20 § 4 K.k.w.).

13. Istotną propozycją z punktu widzenia ekonomiki procesowej jest zmiana zasady udziału
stron i innych uczestników postępowania w posiedzeniu przez przyjęcie zasady
rozpoznawania spraw bez udziału stron (art. 22 § 1 K.k.w.).
Zmiana ta powoduje wprowadzenie stosownych zmian przepisów w art. 21 K.k.w.
oraz części szczególnej Kodeksu karnego wykonawczego, przewidujących prawo do udziału
stron oraz innych osób w posiedzeniach. Są to głównie posiedzenia, na których rozważana
jest kwestia pozbawienia skazanego wolności, tj.: posiedzenie w przedmiocie zarządzenia
wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności (art. 48 K.k.w.), posiedzenie w przedmiocie
zarządzenia wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności w sytuacji uchylania się przez
skazanego od odbywania kary ograniczenia wolności (art. 65 § 2 K.k.w.), posiedzenie
w przedmiocie warunkowego zawieszenia wykonania kary (art. 152 § 3 K.k.w.), posiedzenie
w przedmiocie odroczenia wykonania kary lub przerwy w wykonaniu kary (art. 153a § 1
K.k.w.), posiedzenie w przedmiocie warunkowego zwolnienia i jego odwołania (art. 160 § 2
i art. 161 § 1 K.k.w.), posiedzenie w przedmiocie zarządzenia wykonania zawieszonej kary
pozbawienia wolności (art. 178 § 2 K.k.w.).
Dodatkowo projekt wprowadza możliwość udziału w postępowaniu przed sądem
przedstawiciela skazanego, określonego w art. 42 § 3 K.k.w. Jest ona jednak ograniczona.
Warunkami koniecznymi jest złożenie przez skazanego stosownego wniosku oraz zgoda
prezesa sądu lub upoważnionego sędziego.
Bez udziału stron natomiast odbywać się będą posiedzenia w przedmiocie
np.: rozstrzygnięcia wątpliwości co do wykonania orzeczenia (art. 13 § 1 K.k.w.), przekazania
sprawy według właściwości, wstrzymania wykonania orzeczenia, zamiany grzywny na pracę
społecznie użyteczną (art. 45 K.k.w.), umorzenia grzywny (art. 51 K.k.w.), umorzenia lub
zawieszenia postępowania wykonawczego (art. 15 K.k.w.), uchylenia lub zmiany poprzednio
wydanego postanowienia w trybie art. 24 § 1 K.k.w., zmniejszenia liczby godzin pracy
społecznie użytecznej lub wysokości miesięcznych potrąceń za pracę (art. 61 K.k.w.),
obligatoryjnego odroczenia wykonania kary ograniczenia wolności (art. 62 § 2 K.k.w.),
obligatoryjnego zarządzenia wykonania kary (art. 178 § 2 in fine K.k.w.).
Bez udziału stron zatem zapadać będą postanowienia w kwestiach incydentalnych,
bądź orzeczenia wydawane wyłącznie na korzyść skazanego. Nie będzie również konieczny
udział obrońcy z urzędu w posiedzeniu w sytuacji, kiedy sąd będzie orzekał na korzyść lub
zgodnie z wnioskiem skazanego (art. 22 § 1a in fine K.k.w.).
W art. 22 § 1a K.k.w. dokonano zmiany technicznej będącej konsekwencją modyfikacji treści
art. 22 § 1 w odniesieniu do obecnego brzmienia tego przepisu.

11
Orzeczenia zaś odnoszące się do istoty postępowania wykonawczego, a wydawane na
posiedzeniu bez udziału stron, jak np. w przedmiocie zawieszenia, bądź umorzenia
postępowania wykonawczego lub umorzenia grzywny, będą zaskarżalne (art. 15 § 2a K.k.w.).
Powyższa regulacja uwzględnia również tendencję zmian zasad udziału
w posiedzeniu, przyjętą w Kodeksie postępowania karnego nowelą z 10 stycznia 2003 r.
(Dz. U. Nr 17, poz. 155). Obecnie istniejąca w postępowaniu wykonawczym zasadnicza
różnica, co do zasady udziału w posiedzeniu nie znajduje uzasadnienia, przy czym
podkreślenia wymaga, że regulacja obowiązująca obecnie w Kodeksie postępowania karnego
(np. art. 459 § 1 i 2 K.p.k.) sprzyja sprawności postępowania, podczas gdy zasady udziału
stron i innych osób w posiedzeniach obowiązujące dotychczas w postępowaniu
wykonawczym mogą powodować nieuzasadnione przedłużanie tego postępowania.
Proponowana zmiana uczyni również bezprzedmiotowymi rozważania, co do wprowadzenia
zasady rozstrzygania w postępowaniu wykonawczym zarządzeniem, gdyż procedowanie sądu
na posiedzeniu bez konieczności zawiadamiania stron w sensie technicznym niewiele różni
się od rozstrzygania zarządzeniem, zważywszy na fakt, że zarządzenia takie musiałyby
zawierać uzasadnienie z powodu ich zaskarżalności. Jednocześnie usuwa to wątpliwości, co
do zgodności proponowanych rozwiązań z Konstytucją RP, które mogłyby powstawać przy
przyjęciu ewentualnej zasady rozstrzygania w postępowaniu wykonawczym w drodze
zarządzenia.
Proponuje się również wprowadzenie zmiany, co do zasady udziału w posiedzeniu
sądu odwoławczego, przez przyznanie tego prawa tym osobom, które miały prawo wziąć
udział w posiedzeniu sądu I instancji (art. 22 § 1 zd. 2 K.k.w.). Regulacja taka likwiduje
niespójności istniejące w K.p.k. i K.k.w. – uregulowanie obecnie obowiązujące w K.k.w.,
przyznaje bowiem prawo do udziału w posiedzeniu sądu odwoławczego we wszystkich
wypadkach, również mniej istotnych merytorycznie. Jest ono zupełnie rozbieżne
z rozwiązaniem obowiązującym w K.p.k., ograniczającym właśnie udział stron w posiedzeniu
sądu odwoławczego do wskazanych w przepisach sytuacji, tj. gdy zaskarżone postanowienie
kończy postępowanie, bądź gdy strony miały prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu I
instancji. Celowym jest też wprowadzenie terminu instrukcyjnego dla rozpoznawania
zażalenia przez sąd odwoławczy, tożsame w treści i uzasadnieniu z terminem instrukcyjnym
dla rozpoznania wniosku lub skargi (art. 20 § 4 K.k.w.).

14. Postulowana w art. 24 § 2 K.k.w. propozycja wydłużenia czasu, w jakim sąd może
zmienić lub uchylić postanowienie do 6 miesięcy jest zrównaniem do okresu przyjętego w
przypadku instytucji prawa karnego zakazu orzekania na niekorzyść skazanego po upływie 6
miesięcy od uprawomocnienia orzeczenia, tj. art. 524 § 3 i art. 542 § 5 K.p.k. Stanowi także
dostosowanie tego okresu do treści art. 164 § 2 K.k.w. Przepis ten normuje szczególne

12