Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo atomowe oraz o zmianie niektórych innych ustaw

pierwszeństwa przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej projektowana
ustawa przewiduje powrót do stanu poprzedniego, czyli stosowania w postępowaniu
w sprawach nadzoru i kontroli w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej
przede wszystkim przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego i ustawy – Prawo
atomowe. Tym niemniej, proponowane zmiany przepisów rozdziału 9 ustawy – Prawo
atomowe regulują wiele spraw na wzór przepisów rozdziału 5 ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej. Z tym będzie się też wiązała konieczność nowelizacji ustawy
o swobodzie działalności gospodarczej.
Utrzymanie dotychczasowego stanu prawnego przewidującego w zakresie kontroli
przedsiębiorcy prymat przepisów o swobodzie działalności gospodarczej nad przepisami
ustawy – Prawo atomowe uniemożliwi nadzór ze strony organów dozoru jądrowego
nad budową i eksploatacją elektrowni jądrowej. Przepisy dyrektywy Rady 2009/71/Euratom
w art. 5 ust. 3 jednoznacznie zobowiązują państwa członkowskie Unii Europejskiej
do zapewnienia organowi dozoru jądrowego uprawnień oraz zasobów ludzkich i finansowych
niezbędnych do wypełniania jego obowiązków związanych z ramami krajowymi opisanymi
w art. 4 ust. 1, z należytym uwzględnieniem priorytetowego znaczenia bezpieczeństwa.
Te uprawnienia i zasoby powinny umożliwiać:
1) wymaganie od posiadacza zezwolenia zgodności z krajowymi wymogami
bezpieczeństwa jądrowego i warunkami stosownego zezwolenia;
2) wymaganie wykazania tej zgodności, w tym z wymogami określonymi w art. 6
ust. 2–5;
3) zweryfikowanie tej zgodności przez oceny i inspekcje regulacyjne; oraz
4) przeprowadzanie działań na rzecz egzekwowania przepisów, w tym zawieszenia
eksploatacji obiektu jądrowego zgodnie z warunkami określonymi w ramach
krajowych.
Powyższe wymagania wynikają też z Konwencji bezpieczeństwa jądrowego
oraz Wspólnej konwencji bezpieczeństwa w postępowaniu z wypalonym paliwem jądrowym
oraz odpadami promieniotwórczymi oraz z zaleceń Międzynarodowej Agencji Energii
Atomowej. W pkt 2.19 dokumentu „Normy Bezpieczeństwa MAEA – Proces
licencjonowania obiektów jądrowych – projekt DS – 416” Międzynarodowa Agencja Energii
Atomowej wyraźnie wskazuje, iż system ustawodawczy i dozorowy ma zapewnić prawo
niezakłóconego dostępu pracowników dozoru do dowolnego obiektu, dowolnej działalności
i dokumentów związanych z bezpieczeństwem lub koniecznych do wydania zezwolenia
87 
lub upoważnienia.
66.
Art. 1 pkt 40 projektu.
Ustawa – Prawo atomowe nie określa obecnie szczegółowych zadań i trybu
wykonywania zadań z zakresu nadzoru i kontroli, pozostawiając uregulowanie tych kwestii
do uznania Rady Ministrów, która może wydać odpowiednie rozporządzenie (art. 71 pkt 1
ustawy – Prawo atomowe). Taki akt prawny nie został dotychczas wydany. Przedmiotowy
projekt ustawy wprowadza do ustawy – Prawo atomowe odpowiednie przepisy regulujące
te zagadnienia. W związku z tym należy usunąć z ustawy – Prawo atomowe przewidziane
w jej art. 71 pkt 1 upoważnienie do wydania ww. rozporządzenia.
W art. 71 ustawy – Prawo atomowe rozbudowano upoważnienie dla Rady Ministrów
do określenia w drodze rozporządzenia szczegółowych kwestii związanych z uzyskiwaniem
uprawnień inspektora dozoru jądrowego, jako mających charakter techniczny. Większość
z tych kwestii jest już uregulowanych w obecnie obowiązującym rozporządzeniu w sprawie
inspektorów dozoru jądrowego, jednak dotychczasowe upoważnienie zawarte w art. 71 pkt 2
ustawy – Prawo atomowe nie zostało sformułowane dość precyzyjnie. Dodano również
wytyczne, które powinny zostać wzięte pod uwagę przy wydawaniu rozporządzenia.
67.
Art. 1 pkt 41 projektu.
W art. 100 pkt 10 usunięto odwołanie do nieobowiązującej ustawy z dnia
18 grudnia 1998 r. – Prawo dewizowe (zmiana w art. 100 pkt 10), wprowadzając właściwą
definicję pojęcia SDR jako jednostki rozliczeniowej Międzynarodowego Funduszu
Walutowego.
68.
Art. 1 pkt 42 projektu.
Na mocy Protokołu zmieniającego Konwencję Wiedeńską o odpowiedzialności
cywilnej za szkodę jądrową, sporządzonego w Wiedniu 12 września 1997 r. (Dz. U. z 2011 r.
Nr 4, poz. 9) podwyższeniu uległ limit odpowiedzialności osoby eksploatującej urządzenie
jądrowe za szkodę jądrową – dotychczasowy limit 150 mln SDR zwiększony został do kwoty
300 mln SDR. W celu dostosowania ustawy do wymogów zmienionej w ten sposób
Konwencji konieczne jest więc zwiększenie przewidzianego w art. 102 ust. 1 Prawa
atomowego limitu odpowiedzialności osoby eksploatującej za szkodę jądrową do kwoty 300
mln SDR.
69.
Art. 1 pkt 43 projektu.
W projektowanych przepisach proponuje się także, aby regulacje dotyczące określenia
88 
zakresu obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej oraz momentu
powstania obowiązku ubezpieczenia osoby eksploatującej urządzenie jądrowe zamieszczone
były w ustawie, a nie tak jak obecnie, w przepisach wydanych na podstawie art. 103 ust. 4
ustawy (rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie
obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej osoby eksploatującej urządzenie
jądrowe – Dz.U. Nr 94, poz. 909). W projektowanych przepisach, podobnie
jak w obowiązującym rozporządzeniu wskazano, iż obowiązek ubezpieczenia powstaje
nie później niż na dzień przed rozpoczęciem eksploatacji urządzenia jądrowego,
oraz uzupełniono dotychczasowe regulacje o wskazanie momentu powstania tego obowiązku
w przypadku urządzeń wymagających rozruchu oraz w odniesieniu do transportu materiału
jądrowego (stosownie do art. 103 ust. 3 i 4 ustawy ma być to odpowiednio: dzień
poprzedzający dzień rozruchu takiego urządzenia oraz dzień poprzedzający rozpoczęcie
takiego transportu).
Szczegółowy zakres obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
osoby eksploatującej urządzenia jądrowe, regulowany obecnie w/w rozporządzeniem Ministra
Finansów z dnia 23 kwietnia 2004 r., ulegnie w projektowanych przepisach modyfikacjom.
Obecne regulacje z tego zakresu są bowiem częściowo niezgodne z postanowieniami ustawy
– Prawo atomowe i Konwencji wiedeńskiej, a częściowo powtarzają przepisy ustawowe
(przykładowo w § 2 ust. 2 w/w rozporządzenia wyłącza się odpowiedzialność ubezpieczyciela
w przypadku szkód powstałych w wyniku aktu terroru – czego nie przewiduje Konwencja
Wiedeńska). Regulacje zawarte w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 23 kwietnia
2004 r. zostaną więc zastąpione przez przepis ustawowy, który wskazywał będzie,
iż ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej osoby eksploatującej jest objęta
jej odpowiedzialność cywilna za szkody jądrowe wyrządzone w okresie trwania ochrony
ubezpieczeniowej, bez możliwości umownego ograniczenia przez zakład ubezpieczeń
wypłaty odszkodowań (nowe brzmienie art. 103 ust. 5 ustawy).
Wysokość minimalnej sumy gwarancyjnej ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
osoby eksploatującej urządzenia jądrowe jest w obecnym stanie prawnym w całości
regulowana w akcie wykonawczym (w w/w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia
23 kwietnia 2004 r. ). W projektowanych przepisach proponuje się odejście od tej zasady.
W celu zapewnienia osobom eksploatującym urządzenia jądrowe wykorzystywane dla celów
energetyki jądrowej odpowiedniego poziomu pewności prawnej co do wysokości
wymaganych od nich sum gwarancyjnych ubezpieczenia (których wysokość wpływa na koszt
89 
ubezpieczenia i tym samym również na koszt prowadzonej przez nie działalności
gospodarczej) zasadne jest bowiem, aby wysokość ta wynikała wprost z przepisów ustawy.
W tym celu w projektowanym art. 103 ust. 6 ustawy określono dla takich podmiotów
wysokość minimalnej sumy gwarancyjnej ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
za szkodę jądrową – na kwotę równą 300 mln SDR, a zatem na kwotę, która równa będzie
limitowi odpowiedzialności osoby eksploatującej za szkodę jądrową, określonemu
w art. 102 ust. 1 ustawy. Natomiast w odniesieniu do urządzeń jądrowych służących jedynie
do działalności badawczej (reaktor badawczy, urządzenie, w którym przechowywany jest
materiał jądrowy pochodzący z reaktora badawczego) oraz w odniesieniu do transportu
materiałów jądrowych wykorzystywanych wyłącznie dla celów badawczych, zaproponowano,
aby wysokość minimalnej sumy gwarancyjnej ubezpieczenia regulowana była w przepisach
wykonawczych do ustawy, a ustawa określała jedynie jej minimalną i maksymalną wysokość
– w przedziale od 400 tys. do 5 mln SDR (art. 103 ust. 7- – 10).
70.
Art. 1 pkt 44 projektu.
W związku z przeniesieniem do ustawy regulacji dotyczących szczegółowego zakresu
obowiązkowego ubezpieczenia, określenia momentu powstania obowiązku ubezpieczenia
oraz wysokości sum gwarancyjnych, w ustawie dokonano także stosownych zmian
legislacyjnych. Z dotychczasowego przepisu art. 103 wydzielono do odrębnych artykułów
regulacje związane z kontrolą spełnienia obowiązku ubezpieczenia i opłatami nakładanymi za
jego niespełnienie (nowy art. 103b) oraz z zasadami odpowiedzialności gwarancyjnej Skarbu
Państwa i podziału sumy gwarancyjnej ubezpieczenia (nowy art. 103c.). Przyjęto przy tym, iż
wykonywana przez organy dozoru jądrowego kontrola obejmowała będzie także spełnienie
obowiązku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkodę w transporcie materiałów
jądrowych, oraz iż niespełnienie także i tego obowiązku wiązać się będzie z koniecznością
wniesienia opłat na rzecz budżetu państwa. Jednocześnie zaproponowano modyfikację reguł
gwarancyjnej odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę jądrową – tak, aby reguły te
ograniczały taką odpowiedzialność jedynie do zakresu wymaganego przez art. VII Konwencji
Wiedeńskiej w brzmieniu nadanym przez Protokół zmieniający z dnia 12 września 1997 r.
Skarb Państwa ponosił więc będzie odpowiedzialność gwarancyjną jedynie w przypadku, gdy
szkoda jądrowa nie będzie mogła zostać zaspokojona przez zakład ubezpieczeń z tytułu
zawartej umowy ubezpieczenia, oraz w przypadku gdy na skutek niewypłacalności zakładu
ubezpieczeń szkoda nie zostanie zaspokojona przez zakład ubezpieczeń i Ubezpieczeniowy
Fundusz Gwarancyjny. W żadnym jednak razie odpowiedzialność gwarancyjna Skarbu
90 
Państwa za szkodę jądrową nie będzie przewyższać określonej w art. 102 ust. 1 Prawa
atomowego granicznej kwoty odpowiedzialności osoby eksploatującej, tj. kwoty 300 mln
SDR (nowy art. 103c ust. 3).
71.
Art. 1 pkt 45 projektu.
W dodawanym rozdziale 12a, w art. 108a-108e, proponuje się określenie zadań
Ministra Gospodarki związanych z rozwojem energetyki jądrowej w Polsce, w tym określenie
zasad opracowywania, przyjmowania oraz realizacji Programu polskiej energetyki jądrowej.
Do zadań tych należeć będzie w szczególności:

1) opracowywanie projektów planów i strategii w zakresie rozwoju
i funkcjonowania energetyki jądrowej w Rzeczypospolitej Polskiej, w tym
projekt Programu polskiej energetyki jądrowej;
2) koordynacja realizacji planów i strategii państwa w zakresie rozwoju
energetyki jądrowej i przygotowuje przygotowywanie założenia założeń ich
zmian;
3) prowadzenie działań związanych z informacją społeczną, edukacją
i popularyzacją oraz informacją naukowo-techniczną i prawną w zakresie
energetyki jądrowej, z zastrzeżeniem art. 110 pkt 6;
4) podejmowanie działań na rzecz:
a) zapewnienia kompetentnych kadr dla energetyki jądrowej,
b) rozwoju technologii jądrowych,
c) udziału polskiego przemysłu w realizacji zadań w zakresie
energetyki jądrowej;
5) monitorowanie rynku uranu oraz rynku usług jądrowego cyklu paliwowego.
Program polskiej energetyki jądrowej (dalej: Program PEJ) będzie opracowywany,
a następnie cyklicznie aktualizowany przez ministra właściwego do spraw gospodarki.
W zakresie planu współpracy w sprawach badań naukowych minister właściwy do spraw
gospodarki będzie opracowywał projekt Programu PEJ we współpracy z ministrem
właściwym do spraw nauki. Program PEJ w szczególności będzie określać:
1) cele w zakresie rozwoju energetyki jądrowej w Polsce;
2) zadania w zakresie rozwoju energetyki jądrowej w Polsce;
91