Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

U C H W A Ł A
SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
z dnia 3 grudnia 2009 r.
w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny
Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie
ustawy – Kodeks karny.
Jednocześnie upoważnia senatora Piotra Zientarskiego do reprezentowania Senatu w
pracach nad projektem.
MARSZAŁEK SENATU
Bogdan BORUSEWICZ
p r o j e k t
USTAWA
z dnia
o zmianie ustawy – Kodeks karny
Art. 1.
W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.1))
w art. 148 § 2 otrzymuje brzmienie:
"§ 2. Kto zabija człowieka:
1) ze szczególnym okrucieństwem,
2) w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,
3) w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,
4) z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat
pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.".
Art. 2.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.

1) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1997 r. Nr 128, poz. 840, z 1999 r. Nr 64, poz. 729 i
Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 48, poz. 548, Nr 93, poz. 1027 i Nr 116, poz. 1216, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071,
z 2003 r. Nr 111, poz. 1061, Nr 121, poz. 1142, Nr 179, poz. 1750, Nr 199, poz. 1935 i Nr 228, poz. 2255,
z 2004 r. Nr 25, poz. 219, Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889 i Nr 243, poz. 2426, z 2005 r. Nr 86, poz. 732, Nr
90, poz. 757, Nr 132, poz. 1109, Nr 163, poz. 1363, Nr 178, poz. 1479 i Nr 180, poz. 1493, z 2006 r. Nr 190,
poz. 1409, Nr 218, poz. 1592 i Nr 226, poz. 1648, z 2007 r. Nr 89, poz. 589, Nr 123, poz. 850, Nr 124, poz. 859
i Nr 192, poz. 1378, z 2008 r. Nr 90, poz. 560, Nr 122, poz. 782, Nr 171, poz. 1056, Nr 173, poz. 1080 i Nr 214,
poz. 1344 oraz z 2009 r. Nr 62, poz. 504, Nr 63, poz. 533, Nr 166, poz. 1317 i Nr 168, poz. 1323.
UZASADNIENIE
1. Ustawa wykonująca wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 kwietnia 2009 r. (sygn. akt P 11/08),
stwierdzającego niezgodność przepisu art. 1 pkt 15 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie
ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego i ustawy – Kodeks karny
wykonawczy (Dz. U. Nr 163, poz. 1363) – z Konstytucją RP.
Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc
powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
Sentencja wyroku opublikowana została w Dz. U. Nr 63, poz. 533 (dzień publikacji
wyroku – 23 kwietnia 2009 r.). Pełny tekst wyroku, wraz uzasadnieniem – w OTK Z.U. z 2009
r. Nr 4A, poz. 49.
2. Przedmiot i istota rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego
2.1. Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności art. 1 pkt 15 ustawy z dnia 27 lipca
2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego i ustawy –
Kodeks karny wykonawczy – z art. 118 ust. 1 i art. 119 ust. 1 i 2 Konstytucji RP.
Zakwestionowanym przepisem zmieniono treść art. 148 § 2 kodeksu karnego.
Dotychczas miał on następujące brzmienie:
„§ 2. Kto zabija człowieka: 1) ze szczególnym okrucieństwem, 2) w związku z wzięciem
zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem, 3) w wyniku motywacji zasługującej na szczególne
potępienie, 4) z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat
pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności”.
Po wejściu w życie zakwestionowanej nowelizacji zmianie uległa sankcja:
„podlega karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia
wolności”.
Uchylono więc możliwość stosowania sankcji 12–15 lat pozbawienia wolności.
Poselski projekt ustawy (druk sejmowy 2693/IV kad.), który w konsekwencji
doprowadził do zmiany art. 148 § 2 uzasadniano potrzebą ochrony przed przestępczością
2
seksualną. Projekt zmierzał przede wszystkim do modyfikacji środków karnych. Przewidywał
on możliwość orzekania bezterminowego zakazu zajmowania określonego stanowiska,
wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej w
przypadku popełnienia przestępstwa z pobudek seksualnych. Przewidywał ponadto, w
określonych przypadkach obligatoryjne orzeczenie o przymusowym leczeniu sprawcy, a w
niektórych przypadkach o umieszczeniu w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym po odbyciu
kary. Projekt przewidywał także zmiany dotyczące sposobu wykonywania orzeczeń dotyczących
takich przestępstw. Nie zawierał natomiast żadnych propozycji w zakresie zmiany art. 148 § 2
k.k.
Dopiero podczas drugiego czytania zgłoszono zakwestionowaną propozycję zmiany art.
148 § 2. Nie była ona jednak przedmiotem odrębnej dyskusji na posiedzeniu. (Należy jednak
zauważyć, że propozycję zmiany art. 148 § 2 k.k. przeniesiono w zasadzie z innego projektu
rozpatrywanego ówcześnie w Sejmie, druk sejmowy 702/IV kad.).
Po drugim czytaniu odbyło się posiedzenie Komisji Nadzwyczajnej, która rozpatrzyła
zgłoszone poprawki. Na posiedzeniu poddano krytyce poprawkę zmierzającą do zmiany art.
148 § 2 k.k. z tej racji, że projekt nowelizacji nie obejmował tej kwestii. Komisja wniosła więc
o odrzucenie poprawki. Ostatecznie jednak w czasie trzeciego czytania poprawkę przyjęto.
Senat również zaproponował wykreślenie tej poprawki, jednak Sejm odrzucił tę
propozycję. W konsekwencji ustawa nowelizująca objęła także zmianę art. 148 § 2 k.k.
Na marginesie warto dodać, że w związku z tak zawężoną sankcją (25 lat albo
dożywotnie pozbawienie wolności), w stosunku do przestępców, którzy nie ukończyli 18 lat,
sędzia pozbawiony jest możliwości jakiegokolwiek miarkowania kary, ponieważ wobec nich
nie można orzec kary dożywotniego pozbawienia wolności. Ponadto, wyłączona jest w tym
przypadku też możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary; nawet w sytuacjach, gdy zgodnie
z przepisami części ogólnej k.k. złagodzenie byłoby obligatoryjne. Oznacza to, że przestępców,
którzy nie ukończyli 18 lat można skazać tylko na karę 25 lat pozbawienia wolności, a
pozostałych na 25 lat lub dożywotnie pozbawienie wolności, żadne okoliczności nie mogą
wpłynąć na złagodzenie kary.
2.2. Artykuł 118 ust. 1 Konstytucji stanowi, iż „Inicjatywa ustawodawcza przysługuje
posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów”, natomiast art. 119
ust. 1 i 2 przewidują, iż „(1) Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. (2) Prawo
wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm przysługuje
wnioskodawcy projektu, posłom i Radzie Ministrów”.
3
Dla interpretacji konstytucyjnego pojęcia poprawki najistotniejszy jest art. 119 ust. 1, z
którego wynika, iż ustawa powinna być rozpatrywana w trzech czytaniach. „Zasada ta nie
powinna być rozumiana w sposób czysto formalny, tzn. jako wymaganie trzykrotnego
rozpatrywania tak samo oznaczonego projektu ustawy. Celem, któremu służy zasada trzech
czytań, jest możliwie najbardziej dokładne i wnikliwe rozpatrzenie projektu ustawy, a w
konsekwencji wyeliminowanie ryzyka niedopracowania lub przypadkowości przyjmowanych
w toku prac ustawodawczych rozwiązań”.
„Zasada trzech czytań oznacza konieczność trzykrotnego rozpatrywania przez Sejm
tego samego projektu ustawy w sensie merytorycznym, a nie tylko technicznym. Musi zatem
występować »zakresowa tożsamość« rozpatrywanego projektu”, co oznacza związek poprawki
z pewnym elementem bazowym, z tym do czego ona się odnosi, a więc z projektem ustawy.
„Poprawki mogą nawet całkowicie zmieniać kierunki rozwiązań przyjęte przez podmiot
realizujący inicjatywę ustawodawczą. Muszą one jednak – co do zasady – mieścić się w
zakresie projektu wniesionego przez uprawniony podmiot i poddanego
pierwszemu czytaniu (…). Wyjście poza zakreślony przez samego projektodawcę zakres
przedmiotowy projektu może mieć miejsce tylko wówczas, gdy treść poprawki pozostaje w
ścisłym związku z przedmiotem projektowanej ustawy, a zwłaszcza wtedy, gdy jej
wprowadzenie jest niezbędne do pełnego zrealizowania koncepcji projektodawcy”.
2.3. TK uznał, że „poprawka zmieniająca art. 148 § 2 k.k., odnosząc się nie tylko do
przypadków zabójstwa z motywów seksualnych, lecz do wszelkich kwalifikowanych
przypadków zabójstwa, wykracza poza zakres przedmiotowy projektu pierwotnego,
odnoszącego się wyłącznie do przestępstw popełnionych z motywów seksualnych. Dokonaną
zmianę można by zatem ewentualnie uznać za pozostającą w związku merytorycznym z
założeniami nowelizacji w takim tylko zakresie, w jakim doprowadziła do zaostrzenia
odpowiedzialności za przestępstwa zabójstwa na tle seksualnym mające jednocześnie charakter
kwalifikowany”. Jednak konsekwencje dokonanej poprawki są znacznie głębsze. Odnoszą się
bowiem do wszelkich kwalifikowanych typów zabójstwa.
Ponadto TK zwrócił uwagę, że zasada trzech czytań ma szczególne znaczenie w
przypadku ustaw nowelizujących kodeksy. Co prawda propozycja zmiany art. 148 § 2, została
przeniesiona z nieuchwalonego ostatecznie i odrębnie rozpatrywanego projektu, który
przeszedł swoje pierwsze czytanie, jednakże zarówno pierwsze czytanie, jak i obrady komisji
nad nim były prowadzone w odmiennym kontekście normatywnym. „Wyrwanie z kontekstu
fragmentu kompleksowego uregulowania zakładającego zmianę kodeksu karnego, objętego