Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych

członkowskim pewną swobodę. Nie było jasne, czy pojęcie „warunków
wykonywania prawa” obejmowało także kwestię rozkładu ciężaru dowodu.
4. W akapitach 1 i 2 znowelizowanego art. 32 ust. 1 II dyrektywy można odnaleźć
niemal identyczne przesłanki wyłączenia żądania zabezpieczenia. Akapit 1
mówi o braku konieczności ustanowienia zabezpieczeń ze względu na majątek
spółki, zaś akapit 2 posługuje się pojęciem stanu zagrożenia roszczeń
wierzycieli. Oba przepisy wspominają o przypadku dysponowania przez
wierzyciela odpowiednimi zabezpieczeniami. Między tymi przesłankami nie
zachodzi istotna różnica merytoryczna. Różnica polega na tym, że akapit 1 nie
rozstrzyga kwestii rozkładu ciężaru dowodu.
5. Odnosząc nowelizację art. 32 II dyrektywy do prawa polskiego, należy
zaznaczyć, że kodeks spółek handlowych nie wprowadza expressis verbis
żadnych ograniczeń dla żądania zabezpieczenia. Wierzyciele, którzy zgłosili
sprzeciw w terminie 3 miesięcy od daty ogłoszenia uchwały o obniżeniu
kapitału zakładowego, powinni być przez spółkę zaspokojeni lub zabezpieczeni
(art. 456 § 1 k.s.h.). Roszczenia wymagalne podlegają zaspokojeniu, natomiast
niewymagalne
– zabezpieczeniu. Zaspokojenie i zabezpieczenie jest przesłanką dokonania
obniżenia kapitału zakładowego (art. 458 § 2 pkt 4 k.s.h.). Zabezpieczenie
następuje przez złożenie odpowiedniej kwoty do depozytu sądowego. Z
ważnych powodów zabezpieczenie może nastąpić także w inny sposób (art. 364
k.c.). W tym stanie rzeczy spółka może odmówić udzielenia zabezpieczenia
wyłącznie z powołaniem się na zarzut nadużycia prawa podmiotowego (art. 5
k.c.). Zarzut ten okazuje się aktualny zwłaszcza wtedy, gdy wierzyciel
dysponuje już stosownymi zabezpieczeniami, w pełni chroniącymi jego interes,
zaś sprzeciw ma na celu zaszkodzenie spółce przez uniemożliwienie jej
przeprowadzenia obniżenia9). Funkcją art. 456 k.s.h. jest wzmocnienie pozycji
wierzycieli niezabezpieczonych albo dysponujących niepełnymi
zabezpieczeniami, nie zaś doprowadzenie do stanu nadmiernego zabezpieczenia,
przekraczającego istotnie wartość wierzytelności.
6. Należy podkreślić, że II dyrektywa – inaczej niż kodeks spółek handlowych –
przewiduje wyłącznie obowiązek zabezpieczenia roszczeń niewymagalnych,

30
powstałych przed ogłoszeniem uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego. Nie
nakazuje natomiast zaspokojenia roszczeń wymagalnych10).
B. Zmiany w k.s.h.: art. 456, art. 458 § 2 pkt 4
1. Wskazana wydaje się zmiana dotychczasowej terminologii, przyjętej przez
ustawodawcę. Pojęcie sprzeciwu, którym posługuje się art. 456 k.s.h., nie oddaje
bowiem istoty uprawnienia wierzycieli. Sprzeciw nie jest równoznaczny z
wetem blokującym obniżenie kapitału zakładowego. Niezgłoszenia sprzeciwu
nie należy natomiast traktować w kategoriach dorozumianej, milczącej zgody
udzielanej przez wierzycieli na obniżenie kapitału zakładowego. Sprzeciw ma
ten skutek, że przeprowadzenie obniżenia staje się zależne od zaspokojenia i
zabezpieczenia roszczeń tych wierzycieli, którzy sprzeciw zgłosili. Jeżeli spółka
nie jest w stanie zaspokoić i zabezpieczyć roszczeń, musi odstąpić od zamiaru
obniżenia kapitału. Obniżenie nie dochodzi wtedy do skutku, ponieważ brak
jest podstaw do dokonania konstytutywnego wpisu do rejestru,

a akcjonariusze nie uzyskują zwrotu części wkładów. Wierzyciele nie wetują
zatem uchwały walnego zgromadzenia ani nie pozbawiają jej skuteczności, ale
podejmują działania w celu ochrony potencjalnie zagrożonych wierzytelności.
Wierzyciele po prostu zgłaszają swoje wierzytelności spółce, żądając
zaspokojenia bądź zabezpieczenia. Uzasadnia to zaproponowaną treść art. 456 §
1.
2. Zmiana terminologiczna wydaje się wskazana, ponieważ pojęcie sprzeciwu
może wprowadzać uczestników obrotu w błąd co do przysługujących im
uprawnień. Pojęcie to zostało przeniesione do kodeksu spółek handlowych z
kodeksu handlowego. Pierwowzoru należy doszukiwać się w ustawodawstwie
niemieckim, będącym bezpośrednim źródłem inspiracji dla twórców kodeksu
handlowego. Warto jednak zauważyć, że współcześnie o sprzeciwie mówią
wyłącznie przepisy niemieckiej ustawy o spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością, pochodzącej jeszcze z 1892 r. (§ 58 ust. 1 pkt 2).
Niemiecka ustawa akcyjna z 1965 r. uprawnia natomiast wierzycieli do
dokonania zgłoszenia (§ 225). Pojęciem sprzeciwu nie posługują się również
przepisy II dyrektywy. Zaproponowanej zmiany terminologicznej nie wymusza

31
wprawdzie bezpośrednio dyrektywa 2006/68/WE, ale zmiana ta ułatwia
prawidłową implementację nowego standardu ochrony wierzycieli.
3.
Nowelizacja utrzymuje prawo wierzycieli żądania zaspokojenia roszczeń
wymagalnych. Ze zrozumiałych powodów prawo to ma charakter
bezwarunkowy. Spółka ma obowiązek wykonywać wymagalne zobowiązania
bez względu na operacje dotyczące jej kapitałów. Jeżeli tego nie czyni, a dąży
jednocześnie do obniżenia kapitału zakładowego, istnieje prawdopodobieństwo,
że sytuacja wierzycieli ulegnie pogorszeniu. Artykuł 456 § 2 k.s.h. przyjmuje
nowy standard minimalny, przewidziany II dyrektywą. Ochrona o charakterze
zobiektywizowanym, którą przyznawał do tej pory kodeks spółek handlowych i
której granicę wyznaczała wyłącznie ogólna konstrukcja nadużycia prawa
podmiotowego, ustępuje miejsca ochronie uwzględniającej zindywidualizowaną
sytuację spółki i wierzyciela.
4. Prawo żądania zabezpieczenia powstaje tylko wtedy, jeżeli kumulatywnie są
spełnione przesłanki:
1) zagrożenia zaspokojenia roszczenia w następstwie obniżenia kapitału;
2) braku stosownych zabezpieczeń.
Wierzyciel nie ma zatem podstaw żądać zabezpieczenia, jeżeli nie uzyskał
uprzednio odpowiedniego zabezpieczenia, jednak ze względu na stan majątkowy
spółki obniżenie kapitału nie stwarza dla niego zagrożenia. Na tej samej
zasadzie wyraźnie zła sytuacja majątkowa spółki pozostaje bez znaczenia, jeżeli
wierzyciel dysponuje stosownym zabezpieczeniem. Za odpowiednie należy
uznać zabezpieczenie, które pokrywa pełną kwotę wierzytelności (w tym odsetki
oraz koszty uboczne) i dostatecznie skutecznie chroni wierzyciela. Jest nim
zarówno zabezpieczenie rzeczowe (hipoteka na nieruchomości spółki, zastaw
rejestrowy na majątku ruchomym), jak i osobiste (gwarancja bankowa,
poręczenie wystarczająco wypłacalnego podmiotu).
5. W nowym stanie prawnym nie ulegnie zmianie status roszczeń spornych. Należy
uznać, że spółka powinna zabezpieczyć tego rodzaju roszczenia (zarówno
wymagalne, jak i niewymagalne) na podobnych zasadach, jak niewymagalne
roszczenia bezsporne, chyba że zarząd po wszechstronnej analizie uzna je za
całkowicie pozbawione podstaw11).

32
6. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 456 § 2 k.s.h., obowiązek zabezpieczenia
dotyczy wyłącznie roszczeń powstałych przed dniem ogłoszenia uchwały o
obniżeniu kapitału zakładowego. Odpowiada to art. 32 ust. 1 akapit 1 II
dyrektywy. Ograniczenie to, nieznane do tej pory kodeksowi spółek
handlowych, jest podyktowane interesem spółki. W założeniu uchwała o
obniżeniu jest podejmowana ze świadomością skali zabezpieczeń, do których
udzielenia będzie potencjalnie zobowiązana spółka. Okoliczność tę trudno
jednak ocenić, jeżeli spółka ma zabezpieczyć także te roszczenia, które
powstaną w okresie 3 miesięcy od daty ogłoszenia o obniżeniu kapitału.
Zaproponowane rozwiązanie nie narusza interesów wierzycieli. Uchwała o
obniżeniu kapitału zakładowego jest ogłaszana, wierzyciele zyskują zatem
informację o planowanej operacji i mogą odstąpić od transakcji ze spółką, jeżeli
uznają, że obniżenie zagraża ich interesom.
7. Wobec zmiany charakteru uprawnień wierzycieli, tj. zindywidualizowania ich
ochrony, istotne jest przeanalizowanie zasad sądowej weryfikacji

i egzekwowania tych uprawnień. Powstaje pytanie, czy wprowadzenie do art.
456 k.s.h. przesłanek natury ocennej nie spowoduje nadmiernego osłabienia
sytuacji wierzycieli. W pierwszej kolejności należy uznać,
że
– wbrew poglądom formułowanym w doktrynie – złożenie sprzeciwu
(zgłoszenie wierzytelności zgodnie z nowym brzmieniem art. 456 k.s.h.) nie
skutkuje powstaniem po stronie wierzyciela roszczenia wobec spółki o
udzielenie zabezpieczenia, które mogłoby być dochodzone przed sądem. Spółka
może bowiem odstąpić od zamiaru obniżenia kapitału, jeżeli zabezpieczenia
zażądała znaczna część wierzycieli, a spółka nie dysponuje wystarczającymi
środkami na zabezpieczenie lub jego ustanowienie groziłoby utratą płynności
finansowej. Odpada wtedy podstawa udzielenia zabezpieczenia. Spółka ma
obowiązek zabezpieczyć wierzycieli, jeżeli zamierza sfinalizować obniżenie
kapitału12). Wierzyciele, którzy nie zostali zabezpieczeni bądź zaspokojeni,
mogą natomiast zawiadomić sąd rejestrowy o istnieniu przeszkody w
zarejestrowaniu obniżenia. Jako osoby mające interes prawny mogą przyłączyć
się do postępowania o wpis obniżenia i podnosić brak zabezpieczenia bądź
zaspokojenia (art. 510 k.p.c.).

33
Jeżeli natomiast doszło do rejestracji obniżenia wbrew art. 456 k.s.h.,
wierzyciele mogą alternatywnie żądać:
1) udzielenia zabezpieczenia przez sąd ogólnie właściwy dla spółki (dopiero
wtedy zyskują bowiem definitywnie roszczenie, które może być dochodzone
przed sądem);
2) wszczęcia przez sąd rejestrowy postępowania naprawczego, powołując się
na swój interes prawny (art. 327 w związku z art. 430

§ 4 k.s.h.). Sanacja polega na zadośćuczynieniu przez spółkę obowiązkowi
zabezpieczenia i zaspokojenia roszczeń bądź na cofnięciu obniżenia
(przywróceniu kwoty kapitału sprzed obniżenia i zwrocie świadczeń
bezprawnie wypłaconych na rzecz akcjonariuszy).
8. Postępowanie o rejestrację obniżenia, postępowanie naprawcze, względnie
postępowanie z powództwa o udzielenie zabezpieczenia umożliwiają sądową
weryfikację zasadności roszczeń wierzycieli oraz ich wyegzekwowanie. Poziom
ochrony wierzycieli wydaje się wystarczający i nie istnieje potrzeba
wprowadzania dodatkowych mechanizmów. Należy ponadto zauważyć, że
roszczenia przysługujące akcjonariuszom z tytułu obniżenia kapitału
zakładowego mogą być zaspokojone najwcześniej po upływie 6 miesięcy od
dnia ogłoszenia wpisu obniżenia do rejestru (art. 456 § 2 k.s.h., po zmianach – §
3). W tym czasie wierzyciele mają szansę na podjęcie wskazanych wyżej
działań, zapobiegających bezprawnemu obniżeniu.

OCENA SKUTKÓW REGULACJI

Podmioty, na które oddziałuje akt normatywny
Rozwiązania proponowane w projekcie będą miały wpływ na krajowe spółki akcyjne
oraz działające na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej spółki akcyjne z państw
członkowskich Unii Europejskiej.

34