Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw

47
realizowany jest wyłącznie na prośbę zainteresowanego, poprzez udostępnienie mu
kontaktu z właściwym urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem
dyplomatycznym (art. 612 § 2 k.p.k.).
Jak z powyższego wynika, obowiązujący stan prawny zakłada, że w przypadku
tymczasowego aresztowania cudzoziemca, na organie go stosującym ciąży obowiązek
zawiadamiania o tym fakcie stosownego urzędu państwa, którego jest on obywatelem,
co może powodować w konkretnej sytuacji konsekwencje przeciwne do
zamierzonych, i niepożądane przez zainteresowanego. Ponadto – ratyfikowana przez
Polskę Konwencja o stosunkach konsularnych, sporządzona w Wiedniu w dniu
24 kwietnia 1963 r., uzależnia zawiadamianie właściwego urzędu konsularnego od
woli osoby tymczasowo aresztowanej (art. 36 ust. 1 pkt c), i takie uregulowanie jest
dla tej osoby korzystniejsze. Dlatego w projekcie ustawy przewiduje się, we
wszystkich wypadkach, uzależnienie obowiązku przekazania informacji
o tymczasowym aresztowaniu cudzoziemca od woli zainteresowanego.
Wzgląd na interes tymczasowo aresztowanego ma szczególne znaczenie
w odniesieniu do uchodźców oraz cudzoziemców ubiegających się o status uchodźcy.
Zgodnie z treścią Konwencji dotyczącej statusu uchodźców, sporządzonej
w Genewie w dniu 28 lipca 1951 r. (Dz. U. Nr 119, poz. 515), uchodźcą jest osoba,
która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy,
religii, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań
politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może
lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony swego państwa. Jej więź
z państwem obywatelstwa została w swoisty sposób zawieszona, a w jej zastępstwie
powstała specyficzna więź z państwem udzielającym ochrony, której emanację
stanowi właśnie status uchodźcy.
W związku z tym, w pierwszej kolejności należy stwierdzić, że przyjęcie
ochrony państwa obywatelstwa powoduje utratę statusu uchodźcy. Zgodnie bowiem
z art. 1 ust. C pkt 1 Konwencji Genewskiej, przestaje ona obowiązywać w stosunku
do osoby, która dobrowolnie zwróciła się o ochronę państwa, którego jest obywatelem.
ądanie dokonania notyfikacji konsularnej w przypadku pozbawienia wolności
oznacza zwrócenie się o ochronę państwa obywatelstwa. Państwo udzielając danemu

48
cudzoziemcowi ochrony (w Polsce na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 czerwca
2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej –
Dz. U. Nr 128, poz. 1175, ze zm.) przesądza o tym, że państwo obywatelstwa nie
wywiązuje się z obowiązku ochrony. Tym samym, państwo udzielające ochrony
danemu cudzoziemcowi nie może stosować wobec niego mechanizmów służących
zapewnieniu ochrony państwa obywatelstwa, ponieważ działanie takie może
spowodować negatywne skutki dla samego uchodźcy lub jego pozostałej w kraju
rodziny.
W odniesieniu do cudzoziemców nieposiadających żadnego obywatelstwa
proponuje się wcześniejsze, już na etapie zatrzymania, umożliwienie im, na ich
życzenie, nawiązanie kontaktu z przedstawicielem dyplomatycznym państwa,
w którym mają stałe miejsce zamieszkania. Pozwoli im to podjąć starania
o zapewnienie sobie ochrony ze strony tego państwa także na wypadek ewentualnego
tymczasowego aresztowania, i będzie działaniem w praktyce bardziej skutecznym
i korzystnym dla zainteresowanych, niż jedynie zawiadomienie o tymczasowym
aresztowaniu.

W zakresie Kodeksu karnego wykonawczego
Zmiany w kodeksie karnym wykonawczym dotyczą głównie wykonywania
kary ograniczenia wolności i powiązane są z projektowanymi zmianami Kodeksu
karnego w zakresie tej kary. Projekt przewiduje uproszczenie procedur dotyczących
wykonania kary ograniczenia wolności.

Uchylenie § 3 w art. 53 k.k.w. jest konsekwencją nałożenia na sądowego
kuratora zawodowego obowiązku pouczenia, o którym mowa w tym przepisie,
w nowelizowanym art. 57 § 1 k.k.w.

Projekt zakłada zmianę art. 54 k.k.w., w którym proponuje się zastąpienie
miejsca zamieszkania skazanego, będącego dotychczas podstawowym wyznacznikiem
miejsca wykonywania kary ograniczenia wolności, innym pojęciem, a mianowicie
pojęciem miejsca stałego pobytu skazanego.

49
Miejsce zamieszkania jest pojęciem z dziedziny prawa cywilnego,
zdefiniowanym w art. 25 k.c. jako miejscowość, w której osoba fizyczna przebywa
z zamiarem stałego pobytu. Ustalenie tego zamiaru, sprowadzające się do
stwierdzenia na podstawie zobiektywizowanych kryteriów, czy określona miejscowość
jest głównym ośrodkiem aktywności życiowej osoby fizycznej, może w postępowaniu
wykonawczym sprawiać trudności i niepotrzebnie wydłużać czas jego trwania.
Miejsce stałego pobytu jest natomiast stanem faktycznym, stosunkowo łatwym do
stwierdzenia. Zważyć też należy, iż przepis art. 54 k.k.w. w zaproponowanym
brzmieniu będzie zbieżny z przepisem art. 34 § 2 pkt 1 k.k., który również posługuje
się pojęciem „miejsce stałego pobytu”.

Nowe brzmienie w projekcie otrzymał art. 55 § 2 k.k.w. Treść tego przepisu
została poszerzona o wskazanie, że kurator sądowy wykonuje również czynności
związane z organizowaniem i kontrolowaniem obowiązków nałożonych na skazanego
odbywającego karę ograniczenia wolności.

Projekt zmienia brzmienie art. 56 k.k.w. Projektowany § 1 tego artykułu
nakłada na sąd obowiązek przesłania odpisu orzeczenia sądowemu kuratorowi
zawodowemu. Natomiast przepis § 2 określa możliwe miejsca wykonywania
nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne. Właściwe organy gminy, tj.
wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast, będą miały możliwość kierowania
skazanych do pracy m.in. w podmiotach, dla których organ gminy, powiatu lub
województwa są organem założycielskim, a także w państwowych lub
samorządowych jednostkach organizacyjnych, spółkach prawa handlowego
z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa, gminy, powiatu bądź województwa.
Projektowany przepis nakłada również na te podmioty obowiązek umożliwienia
skazanym wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne.
Projektowany § 3 art. 56 przewiduje, że praca będzie mogła być wykonywana
również w innych miejscach, niż określone w § 2, a mianowicie na rzecz instytucji lub
organizacji reprezentujących społeczność lokalną oraz w placówkach oświatowo-wy-

50
chowawczych, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych
ośrodkach socjoterapii, placówkach służby zdrowia, jednostkach organizacyjnych
pomocy społecznej, fundacjach, stowarzyszeniach i innych instytucjach lub
organizacjach użyteczności publicznej, niosących pomoc charytatywną – o ile
podmioty te wyrażą na to zgodę.
Projektowane przepisy art. 56 § 2 i 3 k.k.w. mają na celu zwiększenie liczby
miejsc, w których obowiązek pracy związany z karą ograniczenia wolności mógłby
być wykonywany. Zarówno zapewnienie, jak i pozyskiwanie nowych miejsc pracy,
będzie należało przede wszystkim do samorządu. Władze samorządowe zwykle
dysponują bowiem najpełniejszą wiedzą o działających na ich terenie podmiotach,
w których ze względu na ich potrzeby lub sytuację celowe jest wykorzystanie
nieodpłatnej pracy skazanych. Projekt nie wyklucza jednak możliwości pozyskiwania
miejsc pracy przez kuratorów sądowych.

Zgodnie z proponowanym brzmieniem art. 56a § 1 k.k.w. koszty związane
z ubezpieczeniem skazanych od następstw nieszczęśliwych wypadków ponosić będzie
Skarb Państwa. W § 2 zawarto delegację dla Ministra Sprawiedliwości, który określi
zasady i tryb ubezpieczania od następstw nieszczęśliwych wypadków skazanych
wykonujących nieodpłatną, kontrolowaną pracę na cel społeczny oraz pracę społecznie
użyteczną. Takie rozwiązanie ma na celu zwiększenie liczby miejsc pracy dla
skazanych. Obowiązujące przepisy wykonawcze ubezpieczenie skazanych
pozostawiają w gestii podmiotów (zakładów), w których wykonywana jest praca.
W praktyce umowy ubezpieczenia nie są zawierane, głównie z uwagi na brak
środków na pokrycie kosztów ubezpieczenia. Z powołanych wcześniej opinii sędziów,
kuratorów i organów samorządu terytorialnego wynika, że jednym z głównych
utrudnień w efektywnym wykonaniu kary ograniczenia wolności jest ponoszony przez
podmiot zatrudniający koszt ubezpieczenia skazanych.

Projektowany art. 57 § 1 k.k.w. określa obowiązki kuratora związane
z wykonywaniem kary ograniczenia wolności. Wskazanie rodzaju, miejsca i terminu
rozpoczęcia pracy oraz pouczenie o konsekwencjach wynikających z uchylania się od

51
jej wykonywania należeć będzie – zgodnie z proponowanymi zmianami – do kuratora,
który w terminie instrukcyjnym 7 dni od doręczenia mu orzeczenia powinien wezwać
skazanego, w celu wysłuchania go i skierowania do wykonywania określonej pracy.
Dotychczasowe przepisy obowiązkami tego rodzaju obciążają sąd. Przewidziane
w projekcie zmiany, z jednej strony odciążą sąd od wykonywania stosunkowo
czasochłonnych czynności, z drugiej zaś usprawnią wykonanie kary ograniczenia
wolności. Kurator monitorujący wykonanie tej kary i utrzymujący kontakt
z podmiotami, w których wykonywana jest praca, będzie dysponował aktualną wiedzą
o wolnych miejscach pracy oraz jej rodzaju, co również wskazuje na celowość
przekazania mu kompetencji w zakresie kierowania skazanych do konkretnych miejsc.
Projektowane przepisy art. 57 § 2 i 3 nakładają na kuratora sądowego
obowiązek wystąpienia do sądu z wnioskiem o orzeczenie kary zastępczej
w wypadkach niestawienia się skazanego na wezwanie kuratora, oświadczenia
skazanego, iż nie wyraża zgody na podjęcie pracy, faktycznego niepodjęcia pracy
przez skazanego, bądź uchylania się przez skazanego od odbywania kary w inny
sposób, uchylania się od wykonania ciążących na skazanym obowiązków lub od
dozoru.
Zgodnie z proponowanym brzmieniem § 4, zmiana rodzaju i miejsca pracy
może nastąpić wyjątkowo, a wydanie decyzji w tym zakresie również należeć będzie
do kompetencji sądowego kuratora zawodowego.

Projekt przewiduje dodanie do art. 57a k.k.w. nowego przepisu, oznaczonego
jako § 3, który stanowi, że wykonywanie nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele
społeczne może odbywać się również w dni ustawowo wolne od pracy oraz w dni
wolne od pracy u danego pracodawcy, np. w soboty. Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia
18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz. U. Nr 4, poz. 28, ze zm.) dniami
wolnymi od pracy są wymienione w tej ustawie święta oraz niedziele.

Potrzeba wprowadzenia do unormowań dotyczących wykonywania kary
ograniczenia wolności projektowanego przepisu wynika z konieczności ich
uelastycznienia i dostosowania do uwarunkowań rynkowych, przy równoczesnym
usunięciu podstaw do pojawiających się de lege lata wątpliwości, czy wykonywanie