Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

Warszawa, 17 grudnia2008 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-233(4)/08

Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej




Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
poselskiego projektu ustawy


- o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
karnego (druk nr 1020).


Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra
Sprawiedliwości do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.


(-) Donald Tusk



Stanowisko Rządu
do poselskiego projektu ustawy
o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego
(druk sejmowy nr 1020)

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego zawiera
propozycję nowelizacji przepisów dotyczących prawa do składania środków
odwoławczych w toku postępowania przygotowawczego.

Zaproponowana w art. 1 pkt 1a i 1b projektu zmiana dotyczy nowelizacji art.
306 k.p.k. i zakłada przyznanie prawa do zaskarżania postanowień o odmowie
wszczęcia lub o umorzeniu śledztwa także osobie, która przestępstwo ujawniła lub
wystąpiła o wszczęcie postępowania. Uprawnienie do zaskarżania postanowień projekt
wprowadza w proponowanym przepisie art. 306 § 1 a i przysługiwałoby ono w
sprawach o następujące przestępstwa:
- przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego, o
których jest mowa w art. 222-231 Kodeksu karnego,
- przeciwko wiarygodności dokumentów, o których jest mowa w art. 270-277
Kodeksu karnego,
- przeciwko mieniu, o których jest mowa w art. 278-295 Kodeksu karnego,
- przeciwko obrotowi gospodarczemu, o których jest mowa w art. 296-309 Kodeksu
karnego.
Jednocześnie przyznaje się tym osobom prawo przejrzenia akt postępowania poprzez
odpowiednie stosowanie art. 306 § 1 k.p.k.
Ponadto w nowelizowanym przepisie art. 306 § 3 k.p.k., powyższy projekt
przyznaje podmiotom uprawnionym do zaskarżania decyzji procesowych o odmowie
wszczęcia lub umorzeniu śledztwa, prawo do złożenia skargi na bezczynność organu
procesowego, który w terminie 6 tygodni nie powiadomi takiego podmiotu o
wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa.

W aktualnym stanie prawnym, zgodnie z art. 306 § 1 k.p.k., do złożenia zażalenia
na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego uprawnieni
są pokrzywdzeni oraz instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, która
zawiadomiła o przestępstwie. Natomiast na postanowienie o umorzeniu postępowania,
zażalenie przysługuje wyłącznie stronom.
W ocenie projektodawców, tak wąskie ujęcie katalogu uprawnionych do złożenia
zażalenia na decyzję o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania
przygotowawczego, istotnie przekłada się na skuteczność państwa w zwalczaniu
nadużyć w instytucjach publicznych, a aktualny stan prawny ogranicza możliwości
weryfikowania decyzji organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze.
Z tego też względu, projektodawcy zdecydowali się na rozszerzenie katalogu
osób uprawnionych do złożenia zażalenia na odmowę wszczęcia i umorzenie
postępowania przygotowawczego.
Ograniczenie kręgu podmiotów uprawnionych do wniesienia zażalenia,
przewidziane w obowiązującym art. 306 § 1 jest racjonalnym rozwiązaniem, a próba
rozszerzenia uprawnień procesowych o kolejne podmioty i osoby, inne niż
pokrzywdzony jest nieuzasadniona i sprzeczna z przepisem art. 2 § 1 pkt 3 k.p.k.,
artykułującym jeden z celów postępowania karnego, którym jest uwzględnienie
prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego.
Ponadto, w sytuacji, gdy w postępowaniu prowadzonym „in rem” występuje
pokrzywdzony, należy wąsko kształtować uprawnienia podmiotów wymienionych w
art. 305 § 4 k.p.k., gdyż ich interesy mogą stać w sprzeczności z podlegającymi
ochronie interesami pokrzywdzonego.
Poważne zastrzeżenia budzi także sam katalog przestępstw, co do których
nastąpiłoby rozszerzenie kręgu podmiotów uprawnionych do zaskarżania decyzji o
odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania przygotowawczego. Nie wiadomo,
jakimi kryteriami kierowali się w tym zakresie autorzy projektu. W projekcie nie
wykazano, jaki związek z podanym w uzasadnieniu ratio legis ma zaliczenie do

2
wymienionej kategorii takich przestępstw, jak posługiwanie się dokumentem
stwierdzającym tożsamość innej osoby (art. 275 k.k.), niszczenie, uszkadzanie,
przesuwanie znaków granicznych (art. 277 k.k.), kradzież z włamaniem (art. 279 k.k.),
rozbój (art. 280 k.k.), zabór pojazdu w celu krótkotrwałego użycia (art. 289 k.k.),
kradzież leśna (art. 290 k.k.), czynna napaść na funkcjonariusza publicznego (art. 223
k.k.) i wiele innych.
Jeżeli jednak projektodawca zamierza rozszerzyć uprawnienia procesowe
podmiotów innych niż wymienione w art. 306 § 1 k.p.k., to szczegółowego
uzasadnienia wymaga ograniczenie zaskarżalności decyzji procesowych tylko do
pewnych kategorii przestępstw, z pominięciem pozostałych. Na tym tle powstaje
wątpliwość co do konstytucyjności przedstawionego projektu, w zakresie równości
obywateli wobec prawa (art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2
kwietnia 1997 r. Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
Ponadto proponowana regulacja jest zbędna z tej przyczyny, że w sprawach o
przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego to prokurator jest uprawniony do
oceny, czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania przygotowawczego, a
następnie do wystąpienia z aktem oskarżenia do sądu. Oczywiście zdarzyć się może,
że ocena prokuratora jest błędna. W takiej jednak sytuacji podmioty składające
zawiadomienie o przestępstwie, które nie posiadają statusu pokrzywdzonego, mogą
korzystać (i jak pokazuje praktyka – niejednokrotnie korzystają) z mechanizmów
uruchomienia kontroli służbowej w ramach działań prokuratury, aż do jej najwyższego
szczebla. Ponadto w art. 10 k.p.k. skodyfikowana została zasada legalizmu, zgodnie z
którą wszystkie organy procesowe w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu,
zobowiązane są do wszczęcia i kontynuowania postępowania karnego, jeżeli tylko
ściganie jest faktycznie zasadne oraz prawnie dopuszczalne. Z drugiej strony organ
procesowy ma jednocześnie obowiązek niewszczynania lub umorzenia postępowania
wszczętego, jeżeli okazuje się ono faktycznie niezasadne lub prawnie niedopuszczalne
(art. 17, art. 305 i art. 322 k.p.k.). A zatem każdy organ powołany do ścigania
przestępstw (prokurator, Policja, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Żandarmeria Wojskowa, organy uprawnione szczególnymi przepisami) jest

3
obowiązany - w razie zaistnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa
- do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego.
Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że cel, który przyświeca autorom projektu
(poszerzenia kręgu podmiotów uprawnionych do zaskarżenia decyzji o odmowie
wszczęcia lub umorzeniu śledztwa), może być w pełni realizowany w oparciu o
aktualnie obowiązujące przepisy kodeksu postępowania karnego.
Ustawodawca, określając zasady kontroli nad działalnością instytucji publicznych
położył akcent nad kontrolą instytucjonalną (m.in. regionalne izby obrachunkowe -
zgodnie z ustawą z dnia 7 października 1992 r. o regionalnych izbach
obrachunkowych – są państwowymi organami nadzoru i kontroli gospodarki
finansowej nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego w zakresie spraw
finansowych). Konsekwencją przyjęcia tego modelu jest wyposażenie państwowych
organów kontroli w uprawnienia przewidziane w art. 49 § 4 k.p.k., który to przepis
przyznaje im prawa pokrzywdzonego.
Uprawnienia do sprawowania kontroli posiadają także poszczególni obywatele.
W procesie karnym uprawnienia z tym związane są ograniczone jednak do spraw,
które danej osoby dotyczą. W zależności od konkretnej sytuacji przysługują mu
uprawnienia pokrzywdzonego, bądź też może korzystać z uprawnień przewidzianych
w art. 302 k.p.k. Przepis ten stwarza podstawy aktywności procesowej wszystkim
osobom zainteresowanym ostatecznym wynikiem tego postępowania. Zgodnie
bowiem z przywołanym wyżej art. 302 k.p.k., osobom nie będącym stronami
przysługuje w toku postępowania przygotowawczego zażalenie na postanowienia i
zarządzenia oraz inne czynności naruszające ich prawa. Przepis art. 302 § 1 k.p.k.
zawiera zatem klauzulę dopełniającą, stanowiącą podstawę wniesienia zażalenia
wtedy, gdy żaden inny przepis nie przewiduje wyraźnie zaskarżalności postanowienia
lub zarządzenia. Uzależnienie owej aktywności od obowiązku wykazania przez
składającego środek odwoławczy negatywnego wpływu czynności procesowej na jego
prawa, mieści się w ogólnej zasadzie procesowej, przewidującej, że odwołujący się
może skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub
szkodzące jego interesom (art. 425 § 3 zd. 1 k.p.k.). Ustawodawca tym kryterium
posługuje się również w przepisach przyznających prawo do zaskarżania postanowień

4