Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze

Druk nr 965
Warszawa, dnia 24 października 2012 r.

SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Komisja Ustawodawcza



UST 020 – 2 /12




Pani
Ewa KOPACZ
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej





Na podstawie art. 32 ust. 2 regulaminu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Komisja
Ustawodawcza wnosi projekt ustawy

- o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze

Do reprezentowania Komisji w pracach nad projektem ustawy został upoważniony
poseł Wojciech Szarama.




Przewodniczący Komisji


/-/ Wojciech Szarama







USTAWA
z dnia
2012 r.

o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze

Art. 1.
W ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr
175, poz. 1361, z późn. zm.)) w art. 32 uchyla się ust. 1.

Art. 2.
Przepisy ustawy stosuje się do postępowań wszczętych po dniu jej wejścia w życie.

Art. 3.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.




















1) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2009 r. Nr 191, poz. 1484, z
2010 r. Nr 155, poz. 1037, Nr 230, poz. 1509, Nr 257, poz. 1724, z 2011 r. Nr 85, poz. 458, Nr 106, poz. 622, Nr
138, poz. 810, Nr 142, poz. 828, Nr 199, poz. 1175, Nr 205, poz. 1210, Nr 232, poz. 1377, Nr 234, poz. 1391, z
2012 r. poz. 173, poz. 578.
UZASADNIENIE

1. Ustawa wykonująca wyrok Trybunału Konstytucyjnego.


Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 maja 2012 r. (sygn. akt P 11/10)
stwierdzającego niezgodność przepisu art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. –
Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361, z późn. zm.) z art.
45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

W wyroku Trybunał wskazał na potrzebę podjęcia inicjatywy ustawodawczej w
przedmiocie umożliwienia zwolnienia od kosztów sądowych dłużnikom (w tym spółkom
z ograniczoną odpowiedzialnością) w postępowaniu upadłościowym.

Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc
powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

Sentencja orzeczenia ogłoszona została w Dzienniku Ustaw z 2012 r. poz. 578, w dniu 24
maja 2012 r.
Pełny tekst wyroku wraz z uzasadnieniem zamieszczony został w Orzecznictwie
Trybunału Konstytucyjnego – Zbiór Urzędowy z 2012 r. zeszyt nr 5a, poz. 50.
2. Przedmiot i istota rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego.


Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3
Konstytucji, przepisu art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe
i naprawcze (dalej: ustawa) w zakresie, w jakim dotyczy dłużników będących spółkami z
ograniczoną odpowiedzialnością.
Art. 32 ust. 1 ustawy stanowi, że „W stosunku do dłużnika nie stosuje się przepisów o
zwolnieniu od kosztów sądowych”.
Trybunał Konstytucyjny zgodził się z argumentacją sądu pytającego, że w art. 32 ust. 1
ustawy ustawodawca ograniczył prawo do sądu uniemożliwiając uzyskanie zwolnienia
dłużnika-wnioskodawcy od opłaty sądowej od wniosku o ogłoszenie upadłości. Przepis
art. 32 ust. 1 ustawy zmusza sąd upadłościowy do zwrotu nieopłaconego wniosku
dłużnika o ogłoszenie upadłości bez merytorycznego rozpatrzenia, nawet jeżeli wniosek
jest zasadny. Droga sądowa w tym postępowaniu jest formalnie otwarta dla każdego, a
podjęcie postępowania nakazane (art. 21 ust. 1 ustawy), jednak dłużnicy nieposiadający
dostatecznych środków aby opłacić wniosek nie mogą zrealizować swego prawa i
obowiązku.

Zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji, każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego
rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny i bezstronny
sąd. Jak wynika z orzecznictwa TK w tym zakresie na prawo do sądu składa się prawo
dostępu do sądu czyli do uruchomienia procedury przed sądem, prawo do odpowiednio
ukształtowanej procedury sądowej, zgodnie z wymogami zgodności i jawności, prawo do
wyroku sądowego tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd,
prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających
sprawę. Trybunał Konstytucyjny wskazał, że art. 45 znajdujący się w rozdziale
poświęconym wolnościom i prawom osobistym człowieka i obywatela, statuuje prawo
podmiotowe przysługujące jednostce. Art. 45 ma byt samoistny i podlega ochronie
niezależnie od naruszenia innych praw podmiotowych. Trybunał w uzasadnieniu do
wyroku jeszcze raz przypomniał o relacjach między art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2
Konstytucji. Ocena konieczności jakichkolwiek ograniczeń realizacji prawa do sądu musi
uwzględniać szczególnie mocno gwarancję konstytucyjną, z jakiej prawo to korzysta w
zakresie wyznaczonym przez art. 77 ust. 2 Konstytucji. Generalnie prawo do sądu
wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji, nie może zostać ograniczone w postaci zamknięcia
przez ustawę drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw konstytucyjnych,
gdyż takie ograniczenie byłoby sprzeczne z art. 77 ust. 2 Konstytucji. Trybunał wskazał,
że ograniczenia dostępu do sądu mogą przejawiać się nie tylko w sposób bezpośredni, ale
także w sposób pośredni na skutek barier ekonomicznych – wygórowanych kosztów
postępowania. Taką barierą jest bezwzględne wyłączenie przez przepisy możliwości
zwolnienia od kosztów sądowych, bez zbadania indywidualnej sytuacji podmiotu
składającego wniosek o takie zwolnienie. Trybunał wielokrotnie wskazywał na funkcje
społeczne kosztów sądowych w aspekcie pozytywnym, ale także negatywnym
(utrudnienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości). Należy uwzględnić, że skuteczne
uruchomienie postępowania upadłościowego pozwala na zakończenie działalności
gospodarczej zadłużonego przedsiębiorcy, które zapewni najpewniejszą ochronę
wierzycieli.

Trybunał Konstytucyjny wskazał także, że ograniczenie prawa dostępu do sądu określone
w art. 32 ust. 1 ustawy, polegające na bezwzględnym zakazie stosowania przepisów o
zwolnieniu od kosztów sądowych wobec dłużnika składającego wniosek o ogłoszenie
upadłości, nie jest w świetle art. 31 ust. 3 Konstytucji uzasadnione.
Art. 31 ust. 3 stanowi, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych
wolności i praw mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne
w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź
dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych
osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Art. 31 ust. 3 Konstytucji dopuszcza ustanowienie ograniczeń korzystania z wolności i
praw tylko pod warunkiem, że jest to konieczne dla realizacji jednej lub kilku z sześciu
wartości w nim wskazanych. Wyliczenie to ma charakter wyczerpujący co oznacza, że
jeśli ograniczenie danej wolności lub prawa nie znajdzie uzasadnienia w żadnej z
wymienionych wartości, ograniczenie takie nie może być ustanowione, chyba że zezwala
na to szczególny przepis konstytucyjny.
Trybunał Konstytucyjny za każdym razem bada czy dane ograniczenie konstytucyjnych
praw i wolności mieści się w zasadzie proporcjonalności, poszukując odpowiedzi na trzy
pytania: czy może ona doprowadzić do zamierzonych skutków, czy jest niezbędne dla
ochrony interesu publicznego, z którym jest związane, oraz czy efekty ograniczenia
pozostają w odpowiedniej proporcji do ciężarów nałożonych na obywatela.
Trybunał wskazuje że przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie w art. 32 ust. 1 ustawy
jest skrajne, nadmierne w stosunku do celów, którym służą koszty postępowania, a przez
to niezgodne z zasadą proporcjonalności określoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny wskazał że ustawodawca normując zwolnienie od kosztów
sądowych dłużnika wnioskodawcy powinien rozważyć nie tylko doraźne cele fiskalne,
ale także ewentualny interes gospodarczy państwa oraz ochronę ładu prawnego i pewność
obrotu gospodarczego.
Trybunał podzielił pogląd Prokuratora Generalnego, że instytucja zwolnienia od kosztów
sądowych, w kształcie, jaki został jej nadany w ustawie o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych zawiera mechanizmy pozwalające na eliminację żądań oczywiście
bezzasadnych również w postępowaniu upadłościowym i naprawczym. Jednocześnie
Trybunał zaznaczył, że ustawodawca ma prawo do odrębnego uregulowania zwolnienia
od kosztów sądowych w sprawach postępowania upadłościowego z zachowaniem
wymogów konstytucyjnych.
Trybunał orzekł o niezgodności z Konstytucją art. 32 ust. 1 ustawy w zakresie, w jakim
dotyczy dłużników będących spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością. Wyrok w tej
sprawie ma charakter zakresowy i nie zmienia brzmienia zaskarżonego przepisu.
Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że nie została usunięta
niekonstytucyjność art. 32 ust. 1 ustawy w zakresie odnoszącym się do pozostałych
podmiotów będących dłużnikami, którzy są zobowiązani do zgłoszenia wniosku o
ogłoszenie upadłości i ubiegają się o zwolnienie od kosztów sądowych.

Należy pamiętać, że art. 32 ust. 1 ustawy stanowi wyjątek od ogólnych zasad
dotyczących możliwości ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych zawartych w
ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (dalej:
ustawa o kosztach). Wyjątek ten dotyczy dłużnika, który składa wniosek o ogłoszenie
upadłości i ma bezwzględny obowiązek uiszczenia kosztów sądowych. Zgodnie z art. 5
ust. 1 i 2 ustawy przepisy ustawy stosuje się do dłużników będących przedsiębiorcami.

Zgodnie z przywołaną definicją przedsiębiorcy z Kodeksu cywilnego przedsiębiorcami są
osoby fizyczne, osoby prawne albo jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości
prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadzące we własnym imieniu
działalność gospodarczą lub zawodową.
W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny wskazuje na konieczność
dostosowania sytuacji innych podmiotów objętych regulacją art. 32 ust. 1 ustawy do
treści wyroku.

3. Cele i zakres projektowanej ustawy. Skutki prawne.


Mając na uwadze konieczność wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15
maja 2012 r., kierując się brzmieniem sentencji wyroku oraz jego uzasadnieniem,
proponuje się, aby w ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze,
zgodnie z sugestią Trybunału Konstytucyjnego, uchylić ust. 1 w art. 32.
Usunięcie treści ust. 1 w art. 32 spowoduje, że w miejsce dotychczasowego zakazu
zwolnienia dłużnika od kosztów sądowych automatycznie znajdą zastosowanie reguły
ogólne w tym zakresie wynikające z ustawy o kosztach, która to ustawa przewiduje
zwolnienie od kosztów sądowych dla przedsiębiorców, którzy są osobami fizycznymi
w art. 102 ustawy o kosztach, natomiast jeżeli są osobą prawną – na zasadach
określonych w art. 103 tej ustawy. Zgodnie z art. 102 ust. 1 ustawy o kosztach zwolnienia