Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

Najwyższego o zastosowaniu środka zapobiegawczego po uchyleniu, w wyniku rozpoznania
kasacji, prawomocnego wyroku. Nie było również zgodności co do tej kwestii
w stanowiskach wyrażanych w piśmiennictwie. W celu usunięcia zatem wszelkich
wątpliwości i przecięcia sporów doktrynalnych i orzeczniczych w art. 538 § 2 k.p.k.,
proponuje się dodanie zdania drugiego.
Podobnie, czysto doprecyzowujący charakter ma propozycja skreślenia w art. 526 § 2 k.p.k.
słów „będącego adwokatem albo radcą prawnym”. W związku z brzmieniem zdania
pierwszego art. 88 k.p.k., ustalonym przez ustawę z dnia 5 listopada 2009 r. (Dz. U. Nr 206,
poz. 1589) są one bowiem zbędne.
Refleksem fundamentalnych zmian, zmierzających do zapewnienia większego stopnia
kontradyktoryjności postępowania, a polegających nie tylko na tym, że co do zasady, dowody
przeprowadza się jedynie na wniosek stron, ale także i na tym, że co do zasady to strony
przeprowadzają dowody przed sądem, jest – jeśli idzie o przepisy dotyczące drugiego
nadzwyczajnego środka zaskarżenia – odmienna redakcja przepisu określającego podstawę
wznowienia postępowania de novis. Dotąd nowymi faktami lub dowodami, służącymi jako
podstawa wznowienia, mogły być tzw. noviter producta, czyli fakty (dowody) nieznane
przedtem sądowi, a ujawnione dopiero po wydaniu prawomocnego orzeczenia. Z tzw. głowy
przepisu art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k. proponuje się usunąć obecnie słowa „nieznane przedtem
sądowi”, co oznaczałoby, że akcent przesunięty został obecnie w kierunku tzw. noviter
reperta, czyli faktów (dowodów) nowo ujawnionych, a nieznanych uprzednio nawet stronie.
W postępowaniu opartym na modelu kontradyktoryjnym strona nie powinna bowiem
pozostawać bierna w prezentowaniu dowodów w toku postępowania przed wydaniem
prawomocnego orzeczenia i niejako „zaskakiwać” nimi organy wymiaru sprawiedliwości
dopiero we wniosku mającym inicjować postępowanie toczące się w trybie nadzwyczajnego
środka zaskarżenia. Zasygnalizować należy, że dostrzeżenie trudności w dowodzeniu
okoliczności o charakterze negatywnym (a taki charakter ma wykazywanie przez stronę braku
wiedzy co do określonych faktów lub dowodów przed uprawomocnieniem się orzeczenia)
powinno prowadzić do wniosku, że okoliczność tę strona winna w postępowaniu
wznowieniowym jedynie uprawdopodobnić w drodze tzw. dowodu swobodnego.
Tylko dla porządku wskazać trzeba, że wyliczenie wypadków, w których nie stosuje się
przepisu o wznowieniu postępowania na szczególnej podstawie, określonej w art. 540b § 1
108

k.p.k., uzupełnione zostało o ten, który określony jest w art. 133 § 2 k.p.k., albowiem
w świetle nowego brzmienia tego przepisu także i w tym wypadku, tak jak i w wypadkach
określonych w art. 136 § 1 k.p.k. oraz w art. 139 § 1 k.p.k., w pełni uprawnione jest przyjęcie
tzw. fikcji doręczenia osobistego.
Katalog przepisów, które mają odpowiednie zastosowanie w postępowaniu wznowieniowym
(art. 545 § 1 k.p.k.) uzupełnia się o art. 457 § 1 i 3 k.p.k. Za odpowiednim stosowaniem
przepisu art. 457 § 1 i 3 k.p.k. przemawia przede wszystkim to, że w dotychczasowym tekście
ustawy procesowej praktycznie nie były sprecyzowane kryteria, jakim powinno odpowiadać
uzasadnienie wyroku wydawanego w postępowaniu wznowieniowym (odpowiednie
stosowanie art. 457 § 3 k.p.k. będzie zatem polegało na konieczności ustosunkowania się do
podstaw i postulatów wniosku o wznowienie postępowania) oraz nie przewidziano w nim
warunków sporządzania pisemnych motywów (na wniosek czy z urzędu). Oczywiście,
postanowienia wydawane w postępowaniu wznowieniowym będą podlegały uzasadnieniu na
zasadach ogólnych (art. 98 § 1 k.p.k.), tak jak to zresztą dotąd przyjmowano.
Czysto porządkujący charakter ma natomiast zmiana proponowana w treści przepisu art. 545
§ 2 k.p.k. Nowelizując ustawą z dnia 10 stycznia 2003 r. przepis art. 526 § 2 k.p.k.,
ustawodawca przeciął spór co do tego, czy spełnia wymogi tzw. przymusu adwokacko-
-radcowskiego sporządzenie i podpisanie przez adwokata lub radcę prawnego skargi
kasacyjnej we własnej sprawie. Formuła, do której odwołał się ustawodawca, nie pozostawia
wątpliwości, że nie jest to możliwe, albowiem nie można być obrońcą lub pełnomocnikiem
„samego siebie”. Niestety, nie wprowadzono w tej samej noweli, ani w którejkolwiek
z licznych następnych nowel, analogicznej zmiany w treści przepisu art. 545 § 2 zdanie
pierwsze k.p.k., który reguluje tzw. przymus adwokacko-radcowski przy sporządzaniu
i podpisywaniu drugiego z nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Uczyniono to zatem
obecnie, uwzględniając jednocześnie treść art. 88 k.p.k. w brzmieniu ustalonym przez ustawę
z dnia 5 listopada 2009 r. (porównaj z jednoczesną korektą wprowadzoną w treści art. 526 § 2
k.p.k.).
Dodanie do przepisu art. 545 k.p.k. nowego paragrafu trzeciego, w proponowanym brzmieniu,
ma zapobiegać powszechnej praktyce, stosowanej przez strony (najczęściej przez skazanych),
składania całkowicie bezzasadnych wniosków o wznowienie postępowania bądź to
z powoływaniem się w osobiście sporządzonych pismach procesowych na okoliczności
109

w ogóle niemogące stanowić ustawowych podstaw wznowienia, bądź to powoływanie się, po
raz kolejny, na okoliczności już uprzednio zbadane przez sąd w postępowaniu
wznowieniowym. Jednocześnie, strony (najczęściej skazani) składają wnioski o wyznaczenie
im obrońców (lub pełnomocników) z urzędu oraz o zwolnienie od opłaty od wniosku
o wznowienie. W dotychczasowym stanie prawnym w każdym takim wypadku prezes sądu
zobowiązany jest do rozważenia w pierwszej kolejności zasadności wniosku w przedmiocie
przyznania stronie pomocy prawnej z urzędu, niezależnie od tego, jak bezzasadne byłyby
wywody prezentowane przez stronę w jej osobistych pismach procesowych. Przepisy prawa
nie pozwalają bowiem na uwzględnianie przy podejmowaniu decyzji w przedmiocie
wyznaczenia obrońcy (pełnomocnika) z urzędu jakichkolwiek innych okoliczności poza
tymi, które związane są z sytuacją materialną strony. Dochodzi, w rezultacie, do zjawiska
masowego wyznaczania obrońców (pełnomocników) z urzędu na podstawie art. 84 § 3 k.p.k.,
w tym jedynie celu, aby złożyli oświadczenie, że nie stwierdzili podstaw do wniesienia
wniosku o wznowienie postępowania. Za tę czynność sąd jest zobowiązany zasądzić obrońcy
(pełnomocnikowi) będącemu adwokatem lub radcą prawnym opłatę według stawki
przewidzianej w § 14 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348; zob. też
§ 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu,
Dz. U. Nr 163, poz. 1349). Taki stan prawny generuje znaczne wydatki i czyni postępowanie
wznowieniowe wysoce dysfunkcjonalnym. Należało zatem postawić barierę takiemu
mnożeniu przez skazanych bezzasadnych postępowań wznowieniowych, przy zachowaniu
jednak stosownych gwarancji procesowych strony ubiegającej się o wznowienie. Jedynym
funkcjonalnym remedium było przyznanie sądowi (orzekającemu w składzie określonym
w art. 534 § 1 k.p.k. w zw. z art. 545 § 1 k.p.k.) uprawnienia do oceny zasadności wniosku na
elementarnym wręcz poziomie, to jest do zbadania, czy z samej treści pisma strony
(najczęściej: skazanego) nie wynika oczywista bezzasadność wniosku, w szczególności, czy
nie odwołuje się on do okoliczności, które były już zbadane w postępowaniu o wznowienie
postępowania, zainicjowanym poprzednim wnioskiem strony. Dopiero wykluczenie tak
rozumianej oczywistej bezzasadności wniosku o wznowienie uzasadniać będzie kontynuację
postępowania wznowieniowego, to jest – w pierwszej kolejności – wezwanie strony do
110

usunięcia braków formalnych wniosku, w tym do rozpoznania, jeśli został on już złożony,
wniosku o przyznanie pomocy prawnej z urzędu, w celu realizacji wymogu przymusu
adwokacko-radcowskiego. Gwarancje procesowe strony są należycie chronione poprzez to, że
oceny w aspekcie określonym w art. 545 § 3 k.p.k. dokonuje sąd, wydając w tym przedmiocie
postanowienie, które winno odpowiadać wymogom sformułowanym w art. 94 § 1 k.p.k., zaś
stronie od postanowienia o odmowie przyjęcia wniosku w tym trybie przysługuje zażalenie do
tego samego sądu, orzekającego w składzie trzech sędziów (zaskarżalność w tzw. instancji
poziomej).

14. Rezygnacja z postępowania uproszczonego
Projektuje się skreślenie rozdziału 51 k.p.k., co w konsekwencji oznacza, rezygnację
z postępowania uproszczonego jako szczególnego trybu postępowania karnego. Zabieg ten
nie wynika wcale z dążenia do eliminacji uproszczeń proceduralnych; wręcz przeciwnie: jest
logicznym następstwem zaproponowanych w projekcie rozwiązań, których konsekwencją jest
daleko idące uproszczenie postępowania, zwanego dotąd zwyczajnym. Ewolucja
postępowania zwyczajnego od dłuższego czasu zmierza w kierunku jego uproszczenia (na
przykład zmiany wprowadzone nowelą z 15 marca 2007 r. Dz. U. Nr 112, poz. 766
spowodowały, że zniwelowano różnicę składu sądu orzekającego w postępowaniu
zwyczajnym i uproszczonym). Obecnie zaproponowane zmiany powodują wyeliminowanie
pozostałych różnic rozgraniczających postępowanie zwyczajne od uproszczonego. I tak:
– zrezygnowano z obowiązkowego udziału oskarżonego w rozprawie – art. 374 § 1 k.p.k.
(zachowując jedynie nieliczne wyjątki od takiej reguły), w związku z czym jakikolwiek sens
straciła instytucja wyroku zaocznego,
– dopuszczono możliwość uwzględnienia wniosku o tzw. „dobrowolne poddanie się karze” na
posiedzeniu w trybie zwyczajnym (art. 339 § 1 pkt 4 k.p.k.).
Specyfika postępowania uproszczonego polegała także na tym, iż nie był w nim
obowiązkowy udział oskarżyciela. To odstępstwo traci jednak rację bytu z uwagi na nowy
model postępowania rozpoznawczego, które bez udziału oskarżyciela toczyć się nie może,
niezależnie od trybu postępowania (zob. pkt 2 uzasadnienia).
111

Inne odstępstwo w dotychczasowym trybie uproszczonym polegało na tym, że
w postępowaniu odwoławczym sąd mógł orzekać w składzie jednego sędziego, jeżeli tak
zarządził prezes sądu (art. 476 § 2). Komisja, nie chcąc rezygnować z tego uproszczenia,
przyjęła, że w postępowaniu odwoławczym sąd orzeka w składzie jednego sędziego, jeśli
postępowanie przygotowawcze w sprawie zakończyło się w formie dochodzenia (art. 29 § 2a
k.p.k.). Warto przy tym zauważyć, że dzięki takiej redakcji odwróceniu ulega reguła
i wyjątek, albowiem w świetle projektowanego przepisu art. 29 § 2a k.p.k., skład inny niż
jednoosobowy orzeka w postępowaniu odwoławczym jedynie wtedy, gdy prezes sądu lub sąd
postanowi inaczej. Regułą będzie zaś orzekanie jednoosobowe.
Rezygnacja z postępowania uproszczonego wywołuje dwie istotne konsekwencje.
Po pierwsze, w świetle obecnych uregulowań, postępowanie uproszczone jest postępowaniem
szczególnym pierwszego stopnia, zaś postępowania przewidziane w rozdziałach 52, 53 i 54a
k.p.k. są postępowaniami szczególnymi drugiego stopnia, ponieważ w zakresie
nieuregulowanym w tych rozdziałach stosuje się obecnie przepisy o postępowaniu
uproszczonym. Rezygnując z postępowania uproszczonego znosi się tym samym
„dwustopniową szczególność” postępowań, w związku z czym konieczna jest nowelizacja art.
485, 500 § 1 i 2 oraz art. 517a k.p.k. polegająca na uczynieniu miarodajnym punktem
odniesienia przepisów o postępowaniu zwyczajnym.
Po drugie, do przepisów o postępowaniu zwyczajnym odsyłają przepisy szeregu innych
ustaw, których przepisy muszą zostać w związku z tym odpowiednio znowelizowane.
Wyróżnić przy tym należy trzy grupy tych ustaw:
– ustawy, które przewidują procedowanie, między innymi w postępowaniu uproszczonym.
W odniesieniu do tych ustaw proponuje się proste skreślenie wskazujących na to zapisów.
Dotyczy to ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich
(t. jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178, ze zm. – por. art. 5 projektu) oraz ustawy – Kodeks
karny skarbowy (por. art. 14 pkt 1 projektu),
– ustawy, które przewidują kompetencje poszczególnych organów do wnoszenia aktów
oskarżenia i popierania ich przed sądem w postępowaniu uproszczonym. W odniesieniu do
tych ustaw proponuje się nowelizację polegającą na otwarciu możliwości oskarżania przez
wzmiankowane organy w zakresie ich działania bez określania trybu, w jakim mogą to
112