Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

przestępstwom z nienawi ci w krajach członkowskich OBWE stwierdza, e w o miu
krajach rejestruje się przestępstwa na tle niepełnej sprawno ci. Są to: Belgia, Cypr,
Gruzja, Kanada, Mołdowa, Niemcy, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. Wskazać
nale y,
e raport ten podaje odmienną od raportu CPS liczbę przestępstw
zgłoszonych w Wielkiej Brytanii – 800 przypadków – dotyczy jednak zgłoszeń
dokonanych policji, a nie Koronnej Słu bie Prokuratorskiej. Raport podaje
jednocze nie, e w Niemczech w 2008 roku zarejestrowano 47 przestępstw z
nienawi ci na tle niepełnej sprawno ci.
Z danych przedstawionych do raportu ODIHR OBWE przez organizacje
pozarządowe wynikało te :

e osoby niepełnosprawne są czterokrotnie bardziej nara one na fizyczną
napa ć, ni osoby bez niepełnosprawno ci (dane British Council of Disabled
People),
 47% osób niepełnosprawnych poddanych badaniu przeprowadzonemu w
Szkocji padło ofiarą przestępstw z nienawi ci względnie otrzymało gro by
popełnienia na ich szkodę takiego przestępstwa (dane organizacji Capability
Scotland).

Przestępstwa z nienawiści do osób niepełnosprawnych – specyfika i wnioski
Wyja nienia liczby odnotowanych przestępstw z nienawi ci na tle niepełnej
sprawno ci - wyra nie ró nej od liczby innych rodzajów przestępstw z nienawi ci –
nale y szukać w specyfice tych przestępstw oraz osób pokrzywdzonych. U
pokrzywdzonych osób niepełnosprawnych występuje silny mechanizm
powstrzymujący przed zgłoszeniem przestępstwa popełnionego na ich szkodę, na
który składają się nie tylko lęk przed sprawcą i nieznajomo ć prawa, ale przede
wszystkim przekonanie o bezzasadno ci skargi ze strony niepełnosprawnej, poczucie
wstydu oraz obawa, e policja zlekcewa y zawiadomienie lub uzna osobę
pokrzywdzoną za niewiarygodną. Prawie wszystkie te czynniki silnie wią ą się
niepełnosprawno cią osoby pokrzywdzonej lub są przez nią wzmacniane.
Przekonanie ofiar w tym zakresie podzielają sprawcy.
25

Mechanizm przestępstw z nienawi ci wymierzonych w osoby
niepełnosprawne dobrze pokazują to przykłady przestępstw, jakie miały miejsce w
Stanach Zjednoczonych. Eric Krochmaluk, niepełnosprawny umysłowo mę czyzna z
Middletown (New Jersey), został porwany 30 stycznia 1999 roku. Był bity, duszony,
przypalany papierosami, krępowany ta mą klejącą a następnie został porzucony w
lesie. Podobny przebieg miała napa ć na Justin Hamiltona, niepełnosprawnego
umysłowo mę czyznę z hrabstwa Dakota (Minnesota), który został wywabiony z
domu i uprowadzony 10 pa dziernika 2008 roku. Przez dwie kolejne noce był
torturowany, w tym przywiązany do drzewa, bity i przypalany papierosami.
Ponadto przywiązano go do motocykla i ciągnięto po ziemi na odcinku 60 metrów.
Gro ono mu podpaleniem. Sprawcy mówili między sobą o swojej ofierze jako o
„dowodzie rzeczowym”. Tak e w tym przypadku pokrzywdzony został porzucony.
W obu przypadkach sprawcy zostali ujęci i skazani za przestępstwa
motywowane uprzedzeniami. Oskar yciel publiczny zwrócił uwagę, e sprawcy byli
przekonani, e – ze względu na niepełną sprawno ć pokrzywdzonych – sprawa
nigdy nie wyjdzie na jaw, a je li nawet do tego dojdzie – nikt nie da wiary słowom
pokrzywdzonych. Wa nym elementem towarzyszącym pierwszemu z omówionych
przypadków jest to, e – mimo, e był nagło niony oraz mimo wniosków
oskar yciela publicznego w zakresie kwalifikacji czynów jako przestępstw z
nienawi ci – nie został on ujęty w statystyce FBI. Pokazuje to, e na obraz ujawniany
w statystyka wpływ mają nie tylko opory osób pokrzywdzonych, ale tak e podej cie
policji oraz prokuratury: kluczowy przy przestępstwach z nienawi ci element, jakim
jest cecha wyró niająca ofiarę, mo e zostać całkowicie pominięty, a czyn
zakwalifikowany jako „zwykłe” przestępstwo. Siłą rzeczy takie podej cie prezentują
przede wszystkim policja i prokuratura w krajach, których prawodawstwo nie
przewiduje kategorii przestępstw z nienawi ci na okre lonym tle – jak w Polsce
odno nie niepełnej sprawno ci czy orientacji seksualnej.

Sytuacja kobiet
Jak dokumentują policyjne statystyki, kobiety są ofiarami przestępstw
wielokrotnie czę ciej, ani eli mę czy ni. Zarazem kobiety są sprawczyniami
26

przestępstw wielokrotnie rzadziej, ni eli mę czy ni są ich sprawcami. W tym
kontek cie na szczególną uwagę zasługuje tzw. przemoc domowa, czyli
przestępczo ć wyodrębniona z uwagi na miejsce popełnienia czynu. Obraz, jaki
pokazują przytoczone poni ej statystyki, jest jednoznaczny: to przede wszystkim
kobiety są pokrzywdzone przez przemoc domową (w niektórych latach stanowiły
nawet ponad połowę wszystkich ujawnionych pokrzywdzonych), a sprawcami są w
przytłaczającej większo ci mę czy ni.

Liczba ofiar przemocy domowej wg procedury „Niebieskiej Karty”

2005 2006 2007 2008 2009
Liczba ofiar
przemocy
156.788 157.854
130.682
139.747
132.796
domowej
ogółem
w tym:
91.374 91.032
76.162
81.985
79.811
kobiety
w tym:
10.387 10.313
8.556
10.664
11.728
mę czy ni
dzieci do lat
37.227 38.233
31.001
31.699
27.502
13
nieletni od
17.800 18.276
14.963
15.399
13.755
13 do 18 lat


1999 2000 2001 2002 2003 2004
Liczba
ofiar
przemocy
96.955 116.644
113.793
127.515
137.299 150.266
domowej
ogółem
w tym:
55.214 67.678
66.991
74.366
80.185 88.388
kobiety
27

w tym:
4.239 5.606
5.589
7.121
7.527 9.214
mę czy ni
dzieci do
23.929 27.820
26.305
30.073
32.525 35.137
lat 13
nieletni od
13 do 18
13.546 15.540
14.908
15.955
17.062 17.527
lat

Liczba sprawców przemocy domowej
Liczba sprawców
2005 2006 2007 2008 2009
przemocy domowej
Liczba sprawców
przemocy domowej
97.142
96.775
81.743
86.568
81.472
ogółem
w tym: kobiety
4.153
4.074
3.632
3.942
3.926
w tym: mę czy ni 92.776
92.526
77.937
82.425
77.326
nieletni 213
175
170
201
220


1999 2000 2001 2002 2003 2004
Liczba
sprawców
przemocy
56.847 70.457
69.138
76.991
83.330 91.920
domowej
ogółem
w tym:
1.838 2.571
2.361
2.903
2.861 3.501
kobiety
w tym:
54.669 67.309
66.376
73.759
80.233 88.180
mę czy ni
nieletni 340
577
401
329
236 239

28


Tzw. przemoc domowa ma znaczenie szczególne, bo dochodzi do niej w
miejscu, które zwyczajowo powinno stanowić ostoję spokoju i bezpieczeństwa.
Sprawcami przemocy domowej są niemal wyłącznie osoby znane pokrzywdzonym -
to ojcowie, bracia, synowie, mę owie i konkubenci.
Jak mo na wnioskować z powy szego, motywacja sprawców przestępczo ci
wymierzonej w kobiety jest specyficzna, ale wpisuje się w motywację występującą w
przypadku innych hate crimes. Sprawcy atakują osoby, które postrzegają jako uległe,
po których oczekują posłuszeństwa i podporządkowania, a jednocze nie słabsze
fizycznie i psychiczne, których opór - je li w ogóle wystąpi - będzie łatwo przełamać.
Ocena ofiary jako gorszej od sprawcy (bo - kulturowo - zajmującej ni szą pozycję,
mniej presti ową, ograniczoną do ci le wybranych ról społecznych), jako
„zasługującej” na atak, jako „proszącej” się o atak, jako „naturalnego celu ataku”
następuje zatem na takich samych zasadach, jak w przypadku innych przestępstw
motywowanych uprzedzeniami.
Stereotypy dotyczące kobiet są czę cią kulturowego opisu kobiet - tak jak
stereotypy dotyczące innych grup, które do wiadczają hate crimes, są czę cią
kulturowego opisu tych grup. Wynikają z przynale no ci do grupy, z posiadania
płci, a nie są podyktowane warunkami indywidualnymi danej osoby. Stereotypy te
są podstawą uprzedzeń, czyli nastawienia wobec całej grupy i wszystkich nale ących
do niej osób (do wszystkich kobiet), a uprzedzenia są podstawą dyskryminacji i
przestępczo ci. Nale y przy tym wyra nie podkre lić i zaznaczyć, e przestępczo ć,
której ofiarą padają kobiety, w przewa ającym stopniu nie jest podyktowana tym, e
dla sprawców są one jedynie „bezpieczniejszymi” celami ataku fizycznego czy
psychicznego. Nie jest tak, e sprawcy - przed dokonaniem przestępstwa - analizują,
jaka osoba będzie odpowiednią ofiarą i wybierają kobiety, jako łatwiejsze cele ataku.
Nie dochodzi do wiadomego wyboru pomiędzy potencjalnymi pokrzywdzonymi,
atak jest bowiem z samego zało enia wymierzony w kobietę, a nie w mę czyznę;
celem sprawcy jest uderzyć kobietę, a nie uderzyć jaką osobę, przy czym tylko
kalkulacja sprawcy prowadzi do wyboru kobiety jako ofiary, bo daje ona mniejszą
szansę na niepo ądaną reakcję, w tym obronę.
29